ขุทฺทกวตฺถุกถา

[243] ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธเก มุฏฺฐิกมลฺลาติ มุฏฺฐิเกน มถนฺติ อญฺญมญฺญํ หิํสนฺตีติ มุฏฺฐิกมลฺลาฯ อิมินา ปาฬิยํ ปทสฺส เหฏฺฐุปริยํ ทสฺเสติฯ คามมุทวาติ เอตฺถ ฉวิราคมณฺฑนานุยุตฺเตน มุโท โมทนํ เอเตสมตฺถีติ มุทวา, คาเม วสนฺตา มุทวา คามมุทวาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ฉวิราคมณฺฑนานุยุตฺตา นาคริกมนุสฺสา’’ติฯ ‘‘วณฺณวา อเหสุ’’นฺติอาทีสุ (ปารา. 193; ปาจิ. 67) วิย วจนํ ทฏฺฐพฺพํฯ ถมฺเภติ เอตฺถ น ยตฺถ กตฺถจิ ถมฺโภ โหติ, อถ โข นฺหานติตฺเถ นิขณิตฺวา ฐปิตถมฺโภเยวาติ อาห ‘‘นฺหานติตฺเถ นิขณิตฺวา ฐปิตตฺถมฺเภ’’ติฯ

อิฏฺฐกาสิลาทารุกุฏฺฏานนฺติ อิฏฺฐกากุฏฺฏสิลากุฏฺฏทารุกุฏฺฏานํฯ อฏฺฐปทากาเรนาติ อฏฺฐปทผลกากาเรนฯ ราชิโยติ เลขาโยฯ ตตฺถาติ อฏฺฏาเน, อากิริตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ คนฺธพฺพหตฺถโกติ คนฺธพฺพานํ วีณาหตฺโถ วิยาติ คนฺธพฺพหตฺถโกฯ ทารูหิ กตตฺตา วุตฺตํ ‘‘ทารุมยหตฺเถนา’’ติฯ เตนาติ คนฺธพฺพหตฺเถน, คเหตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ กุรุวินฺทกปาสาณจุณฺณานีติ เอวํนามกสฺส ปาสาณสฺส จุณฺณานิฯ ตนฺติ กตคุฬิกกลาปกํ, คเหตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ วิคฺคยฺหาติ อญฺญมญฺญสฺส สรีเร ทฬฺหํ คเหตฺวาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺญมญฺญํ สรีเรน สรีร’’นฺติฯ มกรทนฺตเกติ มกรนามกสฺส มจฺฉสฺส ทนฺตสทิเส ทนฺเตฯ มลฺลกมูลสณฺฐาเนนาติ เขฬปฏิคฺคหปาทสณฺฐาเนนฯ คิลานสฺสาปีติ ปิสทฺโท อคิลานสฺส ปเควาติ ทสฺเสติฯ

[244] ทนฺเตติ มกรทนฺเตฯ อกตํ มลฺลกํ อกตมลฺลกํฯ กปาลขณฺฑํ วาติ วาสทฺโท สมุจฺจยตฺโถฯ กาสผุลฺลวิรหิตตฺตา วตฺถวฏฺฏิ อุกฺกาสิกา นามฯ นตฺถิ กาสํ ผุลฺลเมติสฺสาติ อุกฺกาสา, สา เอว อุกฺกาสิกาฯ ยสฺส กสฺสจีติ คิลานาคิลานสฺส วา ชราทุพฺพลตรุณพลวสฺส วาฯ ปิฏฺฐินฺติ ปิฏฺฐิยํ, อยเมว วา ปาโฐฯ ปาณิตลสฺส ปุถุฏฺฐานํ ปุถุปาณิ, เตน กตํ ปุถุปาณิกํ, หตฺถปริกมฺมํ, เตน วุตฺตํ ‘‘หตฺถปริกมฺมํ วุจฺจตี’’ติฯ สพฺเพสนฺติ นฺหายนฺตานํ วา อนฺหายนฺตานํ วา สพฺเพสํฯ

[245] กณฺณโตติ กณฺณจฺฉิทฺทโตฯ มุตฺโตลมฺพกาทิวลฺลิสทิสตฺตา วลฺลิกา นามฯ ปลมฺพกสุตฺตนฺติ ปริมุญฺจิตฺวา ลมฺพิยติ อเนนาติ ปลมฺพกํ, ตเมว สุตฺตํ ปลมฺพกสุตฺตํฯ วลยนฺติ นิยุรํฯ

[246] ทฺวีหิ มาเสหิ นิยุตฺตํ ทุมาสิกํฯ ทฺเว องฺคุลานิ เอตสฺสาติ ทุวงฺคุลํ, เกโสฯ