เมนู

4. มานตฺตาจาริกวตฺตกถา

[92] อูเน คเณติ เอตฺถ คโณ นาม คณโภชนสิกฺขาปเท (ปาจิ. 217 อาทโย) วิย โหตีติ อาห ‘‘จตฺตาโร วา อติเรกา วา’’ติฯ สพฺพตฺถาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธเกฯ

อิติ ปาริวาสิกกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

3. สมุจฺจยกฺขนฺธกํ

1. สุกฺกวิสฺสฏฺฐิกถา

สมุจฺจยกฺขนฺธเก ตตฺถาติ จตุพฺพิเธสุ มานตฺเตสุฯ ยํ มานตฺตํ ทิยฺยติ, อิทํ อปฺปฏิจฺฉนฺนมานตฺตํ นามาติ โยชนาฯ เอเสว นโย อนนฺตรวากฺเยสุปิฯ ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยาติ เหตฺวตฺเถ กรณวจนํ, การณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนํ วาฯ อทฺธมาสนฺติ ปนฺนรสทิวสกาลํฯ โอธายาติ สมูหํ กตฺวาฯ ‘‘เอกโต กตฺวา’’ติ อิมินา ‘‘โอธายา’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ เตสูติ จตุพฺพิเธสุ มานตฺเตสุฯ อิทนฺติ มานตฺตํฯ อปฺปฏิจฺฉนฺนาย…เป.… วจนโตติ ญาปกเหตุฯ เอเตน อปฺปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ทาตพฺพํ มานตฺตํ อปฺปฏิจฺฉนฺนมานตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ นฺติ อปฺปฏิจฺฉนฺนมานตฺตํฯ อิธาติ อิมิสฺสํ ปาฬิยํฯ ตตุตฺตรีติ ตโต ตีหิปิ อุตฺตริฯ นานาวตฺถูนิ เอตาสนฺติ นานาวตฺถุกาโยฯ ตาสนฺติ นานาวตฺถุกานํฯ

มาฬกสีมายเมวาติ สีมมาฬเก เอว, สีมงฺคเณ เอวาติ อตฺโถฯ ตตฺเถวาติ มาฬกสีมายเมวฯ

เวทยามหนฺติ เวทยามิ อหํฯ มม มานตฺตจรภาวํ สงฺฆํ ชานาเปมีติ อตฺโถฯ เวทยตีติ มนฺติ ชานาเปติ, อิติ มํ สงฺโฆ ธาเรตูติ อธิปฺปาโยฯ วุตฺตนเยเนวาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก วุตฺตนเยเนวฯ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ ‘‘มานตฺตํ นิกฺขิปามิ, วตฺตํ นิกฺขิปามี’’ติ นิกฺขิปิตพฺพํฯ มาฬกโตติ สีมงฺคณโตฯ โสปีติ สห คจฺฉนฺโตปิฯ

‘‘มาฬเก นาโรจิต’’นฺติ อิมินา ยสฺส มาฬเก อาโรจิตํ, ตสฺส อนาโรเจตฺวาปิ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ อาโรเจนฺเตน วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ

วิสภาเคหิ สห วสนฺตสฺส วตฺตสฺส ทุปฺปูริตตฺตา วุตฺตํ’’สภาคา ภิกฺขู วสนฺตี’’ติฯ จตูหิ, ปญฺจหิ วาติ วาสทฺเทน ตโต อติเรกมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ ปริกฺเขปารหฏฺฐานโตติ จีวรกฺขนฺธเก (มหาว. อฏฺฐ. 379) วุตฺตปริกฺเขปารหฏฺฐานโตฯ ‘‘ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา’’ติ อิทํ วิหาเร ภิกฺขูนํ สชฺฌายาทิสทฺทสวนูปจารปหานตฺถํ วุตฺตํฯ สเจ สวนูปจารโต น มุจฺจติ, ตโต อติเรกมฺปิ อติกฺกมิตพฺพํฯ โอกฺกมฺมาติ มคฺคปฏิปนฺนานํ ภิกฺขูนํ วจนสทฺทสวนูปจารปหานตฺถํ โอกฺกมิตฺวาฯ ‘‘คุมฺเพน วา วติยา วา’’ติ ทสฺสนูปจารปหานตฺถํ วุตฺตํฯ อิธ อุปจาโร นาม ยตฺถ ฐตฺวา ปสฺสติ สุณาติ, โสเยว เทโสฯ อญฺโญติ จตูหิ ปญฺจหิ วา ภิกฺขูหิ อญฺโญฯ เอสาติ เอโส มานตฺตจาริโกฯ

‘‘ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา’’ติ อิมินา อโนกฺกมิตฺวา อชานนฺตสฺเสว คจฺฉติ, นตฺถิ รตฺติจฺเฉโทปีติ ทสฺเสติฯ เอตฺถ ทิฏฺฐรูปานํ สุตสทฺทานํ ทฺวาทสหตฺถูปจารโต พหิ ฐิตานมฺปิ อาโรเจตพฺพํฯ อทิฏฺฐาสุตานมฺปิ อนฺโต ทฺวาทสหตฺถูปจารคตานํ อาโรเจตพฺพนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ สติ กรณีเยติ อิทํ คนฺตุสฺส การณทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อสติ กรณีเยปิ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ โสปีติ เอโก ภิกฺขุปิฯ ‘‘ตสฺส สนฺติเก อาโรเจตฺวา’’ติ อิมินา อนาโรจเน วตฺตเภททุกฺกฏํ โหตีติ ทสฺเสติฯ เอกสฺส สนฺติเก อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิยมาเน กิํ อูเน คเณ จรณโทโส วา วิปฺปวาโส วา น โหตีติ อาห ‘‘อยญฺจา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อยญฺจาติ มานตฺตจาริโก ปนฯ ยสฺมา การณา วสิ, เตน การเณนาติ โยชนาฯ ภิกฺขูนญฺจ อตฺถิภาวํ สลฺลกฺเขตฺวาติ ปกตตฺตาคตกาเล ตสฺส อนาโรเจตฺวาว คจฺฉนฺติ, ตสฺมา ภิกฺขูนญฺจ ทฺวาทสหตฺถูปจาเร อตฺถิภาวํ สลฺลกฺเขตฺวาติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ‘‘คณสฺส อาโรเจตฺวา’’ติ อิมินา อูเน คเณ จรณโทสาภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘ภิกฺขูนญฺจ อตฺถิภาวํ สลฺลกฺเขตฺวา’’ติ อิมินา วิปฺปวาสโทสาภาวํ ทสฺเสติฯ

นฺติ ปุพฺเพ อนาโรจิตํ ยํ ภิกฺขุํ อยนฺติ ปฐมํ ปสฺสิตพฺพสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปนํฯ ‘‘นิกฺขิตฺตวตฺตสฺส ปริหาโร’’ติ อิมินา อนิกฺขิตฺตวตฺเต อนฺโตอุปจารคตานํ สพฺเพสํ อาโรเจตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

อยนฺติ มานตฺตจาริโก, ฐิโตติ สมฺพนฺโธฯ เตนาปีติ มานตฺตจาริเกนปิ, ยาจิตพฺพนฺติ โยชนาฯ โสติ อนิกฺขิตฺตวตฺโต ภิกฺขุฯ ตตฺราติ ‘‘โส อพฺเภตพฺโพ’’ติ วจเนฯ อยํ อพฺภานวิธิ วุตฺโตติ โยชนาฯ อยญฺจาติ อพฺภานวิธิ จฯ ตาสนฺติ อาปตฺตีนํฯ เอวนฺติอาทิ นิคมนํฯ ปฏิจฺฉนฺนมานตฺตํ ปน ทาตพฺพํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปฏิจฺฉนฺนายา’’ติอาทินา ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ทาตพฺพํ มานตฺตํ ปฏิจฺฉนฺนมานตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ นฺติ ปฏิจฺฉนฺนมานตฺตํฯ

2. ปริวาสกถา

[102] ตสฺสาติ ปฏิจฺฉนฺนมานตฺตสฺสฯ สโมธาเนตฺวาติ อิเธว ปริวาสกถายํ สโมธาเนตฺวาฯ อิเธว ปริวาสกถายํ ทสฺสยิสฺสามาติ โยชนาฯ อิเธวสทฺโท หิ ปุพฺพาปราเปกฺโขฯ

อิธ อธิปฺเปตํ ปริวาสํ วิตฺถาเรตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อยํ หี’’ติอาทิฯ อิธ อธิปฺเปโต ปริวาโส นาม ติวิโธ โหตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ติวิเธสุ ปริวาเสสุฯ ‘‘ยถาปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา’’ติ วจนํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘กสฺสจิ หี’’ติอาทิฯ ยถา อุทายิตฺเถรสฺส เอกาหปฏิจฺฉนฺนา อยํ อาปตฺติ โหติ, ตถา กสฺสจิ เอกาหปฏิจฺฉนฺนา อาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ ยถา จ ปรโต อาคตา อุทายิตฺเถรสฺเสว อาปตฺติ โหติ, ตถา กสฺสจิ ทฺวิหาทิปฏิจฺฉนฺนา อาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ อิมินา วุตฺตนยานุสาเรน ปรโตปิ นโย เนตพฺโพฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอกาหาทิปฏิจฺฉนฺนา เอกาทิอาปตฺติ โหติ, ตสฺมา ชานิตพฺโพติ โยชนาฯ

ปฏิจฺฉนฺนภาวํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘อยํ หี’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ‘‘ทสหากาเรหี’’ติ ปาเฐฯ