เมนู

เสสํ สพฺพํวตฺตนฺติ โยชนาฯ อิมินาติ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเมนฯ

[65] ตสฺสาติ อาปตฺติยาฯ อิธาติ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค กเต อุกฺเขปนียกมฺเมฯ อาปตฺติอทสฺสนาทีสุ อุทฺธริตฺวา ขิปียติ อปนียติ อเนน วินยกมฺเมนาติ อุกฺเขปนียํ, ตเมว กมฺมํ อุกฺเขปนียกมฺมํ

อิติ กมฺมกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

2. ปาริวาสิกกฺขนฺธกํ

1. ปาริวาสิกวตฺตกถา

[75] ปาริวาสิกกฺขนฺธเก ปาริวาสิกาติ ปทสฺส ปริวาสํ ปริวสนฺตีติ ปาริวาสิกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปริวาสํ ปริวสนฺตา’’ติฯ ตตฺถาติ ‘‘ปริวาสํ ปริวสนฺตา’’ติ ตทฺธิตวากฺเยฯ เตสูติ จตุพฺพิเธสุ ปริวาเสสุฯ ติตฺถิยปริวาโสติ ติตฺถิยานํ ปริวาโส, ติตฺถิยานํ วา ทาตพฺโพ ปริวาโส, ติตฺถิเยหิ วา ปริวสิตพฺโพ ปริวาโส ติตฺถิยปริวาโสฯ อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโสติ อปฺปฏิจฺฉนฺโน ปริวาโส อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโสฯ ตตฺถาติ อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาเสฯ นฺติ วจนํฯ อยํ ปนาติ อยํ ปฏิจฺฉนฺนปริวาโส ปนฯ อิธาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธเกฯ เสสาติ อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาสโต เสสาฯ ตโยติ อปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาสาทโย ตโย, ทาตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ กสฺส ทาตพฺพาติ อาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ อาปนฺนา เจวาติ อาปชฺชิตพฺพา เจวฯ เตสูติ ติวิเธสุ ปริวาเสสุฯ เอเต ปนาติ ตโย ปนฯ อิธาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธเกฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อิธ อธิปฺเปตา, ตสฺมาฯ เอเตสูติ ติวิเธสุ ปริวาเสสุฯ

ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนนฺติ เอตฺถ อธิปฺเปตปกตตฺเต ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ฐเปตฺวา’’ติอาทิฯ มูลายปฏิกสฺสนารหาทีนมฺปีติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน มานตฺตารหมานตฺตจาริกอพฺภานารหาทโย สงฺคณฺหาติฯ ปิสทฺเทน ปกติปกตตฺตํ อเปกฺขติฯ เตติ ปกตตฺตาฯ

ยํ อภิวาทนาทิํ กโรนฺตีติ โยชนาฯ สาทิยนฺตีติ เอตฺถ สาทิยนํ นาม สมฺปฏิจฺฉนนฺติ อาห ‘‘สมฺปฏิจฺฉนฺตี’’ติฯ ตตฺถาติ อภิวาทนาทีสุ, นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมวจนํฯ สามีจิกมฺมนฺติ เอตํ อาภิสมาจาริกสฺส อธิวจนนฺติ โยชนาฯ อภิวาทนาทีนีติ อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานอญฺชลิกมฺมานิฯ พีชนวาตทานาทิโนติ พีชนิยา ปหริเตน ปวตฺตสฺส วาตสฺส ทานาทิโนฯ อาสนาภิหารนฺติ เอตฺถ อภิหรณํ อภิหาโร, อาสนสฺส อภิหาโร อาสนาภิหาโรติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาสนสฺส อภิหรณ’’นฺติฯ ปญฺญาปนมฺปิ อภิหริตฺวา ปญฺญาปิตตฺตา อภิหาโรเยว นามาติ อาห ‘‘ปญฺญาปนเมว วา’’ติฯ ‘‘ปาทโธวนอุทก’’นฺติ อิมินา ปาทสฺส โธวนํ อุทกํ ปาโททกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ปาทฏฺฐปนก’’นฺติ อิมินา ปาทสฺส ฐปนกํ ปีฐํ ปาทปีฐนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ปาทฆํสนํ วา’’ติ อิมินา ปาทสฺส ฆํสนํ กถลิกํ ปาทกถลิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ สทฺธิวิหาริกานมฺปิ อภิวาทนาทินฺติ สมฺพนฺโธฯ ปิสทฺเทน อญฺเญสํ สาทิยนฺตสฺส กา นาม กถาติ ทสฺเสติฯ เตติ สทฺธิวิหาริกาฯ สทฺธาปพฺพชิตาติ สทฺธาย ปพฺพชิตาฯ กุลปุตฺตาติ ชาติกุลปุตฺตา, อาจารกุลปุตฺตา จฯ กโรนฺติ, อาปุจฺฉนฺติเยวาติ สมฺพนฺโธฯ วาริตมฺปิ อสาทิยนํ นามาติ อาห ‘‘วาริตกาลโต ปฏฺฐาย อนาปตฺตี’’ติฯ มิถุ ยถาวุฑฺฒนฺติ เอตฺถ มิถุสทฺโท อญฺญมญฺญปริยาโย, ยถาสทฺโท ยํสทฺทปริยาโย, วิจฺฉตฺโถ จาติ อาห ‘‘อญฺญมญฺญํ โย โย วุฑฺโฒ’’ติฯ อญฺญมญฺญญฺหิ มิถติ สงฺคมํ กโรตีติ มิถูติ วุจฺจติฯ เตน เตนาติ ภิกฺขุนา, ‘‘สาทิตุ’’นฺติ ปเท ภาวกตฺตาฯ สาทิตุํ อนุชานามีติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘วุฑฺฒปฏิปาฏิยา’’ติ อิมินา วุฑฺฒานํ ปฏิปาฏิ ยถาวุฑฺฒนฺติ จตุตฺถีอพฺยยีภาวํ ทสฺเสติฯ ปุริมปเท ปน ปฐมาอพฺยยีภาโวฯ ปาฬิยาติ ปนฺติยาฯ ตตฺเถวาติ สงฺฆนวกฏฺฐาเน เอวฯ ปวารณายปีติ ปิสทฺเทน น เกวลํ อุโปสเถเยว, อถ โข ปวารณายปีติ ทสฺเสติฯ สงฺเฆน ภาชิยมานนฺติ สมฺพนฺโธฯ

โอโณชนนฺติ อวนุทเต โอโณชนํฯ อวปุพฺโพ นุทธาตุ นการสฺส ณการํ, ทการสฺส จ ชการํ กตฺวา โอโณชนนฺติ วุจฺจติฯ

นุทธาตุ อปนยนตฺโถ, เตน วุตฺตํ ‘‘วิสฺสชฺชนํ วุจฺจตี’’ติฯ อุทฺเทสภตฺตาทีนีติอาทิสทฺเทน สลากภตฺตาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ ตานีติ ทฺเว ตีณิ อุทฺเทสภตฺตาทีนิฯ เหฏฺฐาติ อตฺตโน เหฏฺฐาฯ คาเหถาติ นวกตเร ภิกฺขู คาหาเปถฯ ภตฺตปจฺจาสาติ ภตฺตเมว ปจฺจาสา ภตฺตปจฺจาสา, ปจฺจาสาภตฺตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘วิสฺสชฺเชตพฺพานี’’ติ อิมินา อวนุทิตพฺพนฺติ โอโณชนนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ เอวนฺติ คเหตฺวา วิสฺสชฺชมาเนติ โยชนาฯ ตานีติ อุทฺเทสภตฺตาทีนิฯ ยทิ ปน น คณฺหาตีติ สเจ สงฺฆโต วสฺสคฺเคน น คณฺหาติฯ น วิสฺสชฺเชตีติ สเจ อญฺญสฺส น วิสฺสชฺเชติฯ โอทิสฺสาติ อุทฺทิสิตฺวาฯ ตสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ หีติ ยสฺมาฯ สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส ตสฺสาติ โยชนาฯ ภตฺตคฺเคติ ภตฺตสฺส คหณฏฺฐาเนฯ โสติ ปาริวาสิโก, มา กิลมิตฺถาติ สมฺพนฺโธฯ อิทนฺติ โอโณชนํฯ อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺส, อนุญฺญาตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อาคตาคเตหิ ภิกฺขูหีติ สมฺพนฺโธฯ จตุสฺสาลภตฺตนฺติ จตุมุขา สาลา จตุสฺสาลา โภชนสาลา, ตตฺถ ปฏิปาฏิยา ทินฺนํ ภตฺตํ จตุสฺสาลภตฺตํฯ เอตนฺติ จตุสฺสาลภตฺตํฯ ปาฬิยาติ ภิกฺขูนํ ปาฬิยาฯ โอสกฺกิตฺวาติ เหฏฺฐา สกฺกิตฺวาฯ หตฺถปาเสติ ภตฺตทายกสฺส หตฺถปาเสฯ เสโนติ กุลโลฯ ‘‘อารามิกสมณุทฺเทเสหี’’ติ ปทํ ‘‘อาหราเปตุ’’นฺติ ปเท การิตกมฺมํฯ สยเมวาติ ปาริวาสิเกน อนาณตฺโต หุตฺวา สยเมวฯ มหาเปฬภตฺเตปีติ มหติยํ เปฬายํ ปกฺขิปิตฺวา ทินฺเน ภตฺเตปิฯ ยตฺถ ปนาติ ปริวิสฏฺฐาเน ปนฯ

[76] ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส อนิยมนิทฺเทสภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทานิ ยา อยํ สมฺมาวตฺตนา วุตฺตา’’ติฯ สมฺมา วตฺติตพฺพํ เอตายาติ สมฺมาวตฺตนาฯ ตตฺถาติ สมฺมาวตฺตนายํฯ น อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ เอตฺถ อาจริเยน หุตฺวา กมฺมวาจาสาวนมฺปิ อุปสมฺปาทนเมวาติ อาห ‘‘อาจริเยน หุตฺวาปิ กมฺมวาจา น สาเวตพฺพา’’ติฯ อญฺญสฺมิํ อสตีติ อตฺตนา อญฺญสฺมิํ กมฺมวาจาวาจเก อสติฯ

น นิสฺสโย ทาตพฺโพติ เอตฺถ อาคนฺตุกานเมว นิสฺสโย น ทาตพฺโพ, น ทินฺนนิสฺสยานมฺปีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาคนฺตุกานํ นิสฺสโย น ทาตพฺโพ’’ติอาทิ, เยหิปิ ภิกฺขูหิ คหิโตติ สมฺพนฺโธฯ

อญฺโญ สามเณโรติ ปกตตฺตกาเล อุปชฺฌํ ทตฺวา คหิตสามเณเรหิ อญฺโญ สามเณโรฯ อาธิปจฺจฏฺฐานภูตาติ สพฺพสมฺมุตีนํ อธิปติภาวสฺส ฐานภูตาฯ ปฏิพลสฺสาติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ปฏิพลสฺสฯ อิมินา ลทฺธสมฺมุติเกน อาณตฺโต อลทฺธสมฺมุติโกปิ ครุธมฺเมหิ วา อญฺเญหิ วา ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ ลภตีติ ทสฺเสติฯ อาคตา ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ โวติ ตุมฺหากํฯ โสติ ภิกฺขุฯ โวติ ตุมฺหากํ, ทสฺสตีติ สมฺพนฺโธฯ

สุกฺกวิสฺสฏฺฐิยาติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิอาปตฺติการณาฯ กายสํสคฺคาทิครุกาปตฺติ นาปชฺชิตพฺพาติ โยชนาฯ อาปตฺติกฺขนฺธวเสน อาปตฺติวตฺถูนํ ปาปิฏฺฐภาวญฺจ ปาปิฏฺฐตรภาวญฺจ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘สตฺตสุ หี’’ติอาทิฯ ปาปิฏฺฐตราติ ทุพฺภาสิตาปตฺติโต ทุกฺกฏาปตฺติ ปาปิฏฺฐตราฯ ตาสนฺติ สตฺตนฺนํ อาปตฺตีนํฯ ปุริมนเยเนวาติ ปุริมานํ อาปตฺตีนํ นเยเนวฯ เภโทติ วตฺถูนํ วิเสโสฯ เอวํ อาปตฺติกฺขนฺธวเสน อาปตฺติวตฺถูนํ ปาปิฏฺฐปาปิฏฺฐตรภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สิกฺขาปทวเสน เตสํ ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปณฺณตฺติวชฺชสิกฺขาปเท ปนา’’ติอาทิฯ อุภยมฺปีติ วตฺถุอาปตฺติสงฺขาตํ อุภยมฺปิฯ

กมฺมนฺติ เอตฺถ การณภูตสฺส กมฺมสฺส นามํ การิยภูตายํ กมฺมวาจายํ อุปจารวเสน การิยภูตา กมฺมวาจา กมฺมนฺติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปริวาสกมฺมวาจา วุจฺจตี’’ติฯ กมฺมสฺมิํ สติ, กมฺเมน วา วจิตพฺพาติ กมฺมวาจาติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ กสิกมฺมนฺติ กสิสงฺขาตํ กมฺมํฯ โครกฺขกมฺมนฺติ โครกฺขสงฺขาตํ กมฺมํฯ ‘‘กมฺมํ กต’’นฺติ อิมินา กมฺมํ กโรนฺตีติ กมฺมิกาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เตติ กมฺมิกา ภิกฺขู, น ครหิตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ

วจิตพฺพํ อเนน โทเสนาติ วจนียํ, สํวิชฺชติ วจนียํ อสฺสาติ สวจนียํ, ตํ น กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ตเมวตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ปลิโพธตฺถาย หี’’ติอาทิฯ

ยาว น ตํ อธิกรณํ วูปสนฺตํ โหติ, ตาว อิมมฺหา อาวาสา เอกปทมฺปิ มา ปกฺกามีติ โยชนาฯ เตติ ตุยฺหํฯ

อนุวาโทติ เอตฺถ อนุสาสนวเสน อญฺเญ วทตีติ อนุวาโทติ วุตฺเต เชฏฺฐกฏฺฐานนฺติ อาห ‘‘วิหาเร เชฏฺฐกฏฺฐานํ น กาตพฺพ’’นฺติฯ เชฏฺฐกฏฺฐานํ สรูเปน ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน วา’’ติอาทิฯ เมติ มยฺหํฯ นฺติ ตวํฯ น โจเทตพฺโพติ เอตฺถ เกน น โจเทตพฺโพติ อาห ‘‘วตฺถุนา วา อาปตฺติยา วา’’ติฯ น สาเรตพฺโพติ น สราเปตพฺโพฯ น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพนฺติ เอตฺถ ภิกฺขูหิ อตฺตนา กลหวเสน น สมฺปโยเชตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺญมญฺญํ โยเชตฺวา กลโห น กาเรตพฺโพ’’ติฯ

สงฺฆตฺเถเรน หุตฺวาติ สงฺฆตฺเถเรน โหนฺเตนปีติ อตฺโถฯ ปุรโต อคนฺตพฺเพ สมาเน กิํ ปจฺฉโต คนฺตพฺพนฺติ อาห ‘‘ทฺวาทสหตฺถ’’นฺติอาทิฯ อาสนปริยนฺโตติ อาสนเมว ปริยนฺโต ลามโกติ อาสนปริยนฺโต, ตทตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺฆนวกาสนํ วุจฺจตี’’ติฯ สฺวาสฺสาติ โส อสฺสฯ โสติ อาสนปริยนฺโตฯ อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ ตตฺถาติ อาสนปริยนฺเตฯ อยนฺติ ปาริวาสิโก, น ลภตีติ สมฺพนฺโธฯ คหิตาวเสสาติ คหิตาหิ เสยฺยาหิ อวเสสาฯ มงฺคุลคูถภริตาติ มงฺคุลานํ คูเถหิ ปูริตาฯ อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ รเชหิ หตา นาสิตา ภูมิ เอตฺถาติ รโชหตภูมิฯ ชตุกมูสิกภริตาติ ชตูหิ จ มูสิกาหิ จ ปูริตาฯ ปณฺณสาลาติ ปณฺเณหิ ฉาทิตา สาลาฯ อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ สพฺเพปิ อาวาสาติ โยชนาฯ เอเตหีติ ปกตตฺเตหิฯ เตสูติ อาวาเสสุฯ นฺติ อาวาสํฯ ปจฺจยนฺติ วสฺสาวาสิกลาภํฯ เอกปสฺเสติ ภิกฺขูนํ ปาฬิยํ อฏฺฐตฺวา เอกสฺมิํ ปสฺเสฯ

อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺส, เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ โส เอวาติ อาสนาทิปริยนฺโต เอวฯ ญาติปวาริตฏฺฐาเน นิมนฺติเตนาติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺถาติ ตํ กุลํฯ สํวิธายาติ สํวิทหิตฺวาฯ อสฺสาติ กุลสฺส, ภเวยฺย วาฯ

หรายมาเนนาติ ลชฺชมาเนนฯ เยนาปีติ ปาริวาสิเกนปิฯ สมาทินฺนนฺติ อารญฺญิกธุตงฺคสมาทินฺนํฯ ตถาติ ยถา อารญฺญิกงฺคํ น สมาทาตพฺพํ, ตถาฯ ปิณฺฑปาติกธุตงฺคมฺปีติ ปิสทฺโท อารญฺญิกงฺคํ อเปกฺขติฯ โย ปนาติ ปาริวาสิโก ปนฯ

อนาโรเจนฺตสฺส เมติ โยชนาฯ อนาโรเจนฺเต สตีติ วา โยชนาฯ ‘‘อิมินา การเณนา’’ติ อิมินา ตปฺปจฺจยาติ เอตฺถ ปจฺจยสทฺโท การณตฺโถ, นิสฺสกฺกวจนญฺจ การณตฺเถ โหตีติ ทสฺเสติฯ โส รตฺติจฺเฉโท เอว ปจฺจโย ตปฺปจฺจโยติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ ‘‘สามเณเรหี’’ติ ปทํ ‘‘ปจาเปตฺวา’’ติ ปเท การิตกมฺมํฯ เอตฺถาปิ ปกติยา นีหราเปตฺวาปิ วิหาเร ปจาเปตฺวาปิ ภุญฺชนฺตสฺส ปฏิเสโธ นตฺถิฯ กสฺมา? ‘‘ตปฺปจฺจยา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ คาเมติ มหาคาเม, สพฺพกาลํ อเนกสเตหิ ภิกฺขูหิ อวิวิตฺเต คาเมติ อตฺโถฯ คามกาวาสนฺติ คาโมเยว ขุทฺทกฏฺเฐน คามโก, ตสฺมิํ การิโต อาวาโส คามกาวาโส, ตํฯ

คเตน อาคนฺตุกปาริวาสิเกนาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ กิสฺมิญฺจิ วิหาเร, สพฺเพ ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐิตฏฺฐาเนฯ น เอกจฺเจ ปสฺสติ, อปสฺสิตตฺตา นาโรเจติ, รตฺติจฺเฉโทว โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

เอกสฺส วา พหูนํ วา อาคนฺตุกานนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ ‘‘อาคนฺตุกสฺส อาโรเจตพฺพ’’นฺติ ปเทฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘อาคนฺตุเกน อาโรเจตพฺพ’’นฺติ ปเท วุตฺตนเยเนวฯ ตํ วุตฺตนยมาวิกโรนฺโต อาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ เตสมฺปีติ อาคนฺตุกานมฺปิฯ ตสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ อชานนฺตสฺเสวาติ อนาทเร เจตํ สามิวจนํฯ อยญฺจ ปนาติ ปาริวาสิโก จฯ คตกาเลติ อาคนฺตุกานํ คตกาเลฯ เยปีติ อาคนฺตุกาปิฯ โอกฺกมิตฺวาติ โอสริตฺวา, ปวิสิตฺวาติ อตฺโถฯ อยญฺจาติ ปาริวาสิโก จ, ชานาตีติ สมฺพนฺโธฯ เนสนฺติ อาคนฺตุกานํฯ โยปีติ อาคนฺตุโกปิฯ

อสฺสาติ ปาริวาสิกสฺสฯ อญฺญาตตฺตาติ อาคตภาวสฺส อชานิตตฺตาฯ ‘‘อพฺภาน’’นฺติ ปทํ ‘‘กโรตี’’ติ ปเท กมฺมํ, ‘‘โหตี’’ติ ปเท กตฺตาฯ อธิกา รตฺติโยติ อาปตฺติปฏิจฺฉนฺนรตฺติโต อธิกา รตฺติโยฯ อยนฺติ ปาริวาสิกวตฺตปฏิปทาฯ อปณฺณกปฏิปทาติ อวิรทฺธปฏิปทา, เอกํสปฏิปทาติ อตฺโถฯ

คจฺฉนฺตมฺปิ ภิกฺขุนฺติ สมฺพนฺโธฯ สาเวตุนฺติ สุณาเปตุํฯ วิสยาวิสเยนาติ อาโรเจตุํ เทสาเทเสนฯ กรวีกติสฺสตฺเถโร อาหาติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘อุโปสถทิวเส’’ติ อิมินา อุโปสเถติ เอตฺถ อุโปสถสทฺทสฺส ปาติโมกฺขุทฺเทสาทโย อตฺเถ นิวตฺเตติฯ ปวารณายปีติ ปวารณทิวเสปิฯ คนฺตุนฺติ ภิกฺขุสฺส ฐิตฏฺฐานํ คนฺตุํฯ ทูเตนาปีติ เอตฺถ อนธิปฺเปตทูตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อธิปฺเปตทูตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อนุปสมฺปนฺนํ…เป.… อาโรจาเปตพฺพ’’นฺติฯ

สุญฺญวิหาโรติ ภิกฺขูหิ วิวิตฺตวิหาโรฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ อาวาเสฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตตฺถาติ สุญฺญวิหาเรฯ ทสวิธนฺตราเย สติ ปน คนฺตพฺพเมวาติ โยชนาฯ นานาสํวาสเกหีติ กมฺมนานาสํวาสกลทฺธินานาสํวาสเกหิฯ

[81] อาวาสาทีนํ สรูปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาวาโส นามา’’ติอาทิฯ ตติยปเทนาติ ‘‘อาวาเส วา อนาวาเส วา’’ติ ตติยปเทนฯ เอเตสูติ อาวาสาทีสุฯ ฉทนโตติ ฉทนโกฏิโตฯ อนฺโตอาวาเสติ ภิตฺติปริจฺฉินฺเน อนฺโตอาวาเสฯ อวิเสเสนาติ ‘‘อุกฺขิตฺตโก’’ติ วา ‘‘ปาริวาสิโก’’ติ วา วิเสสํ อกตฺวา สามญฺเญนฯ อุทกปาเตนาติ ฉทนโต อุทกํ ปตติ เอตฺถาติ อุทกปาโต, เตนฯ ปญฺจวณฺณจฺฉทนพทฺธฏฺฐาเนสูติ ปญฺจปมาเณน ฉทเนน พทฺธฏฺฐาเนสุ เอเตสุ อาวาเสสูติ สมฺพนฺโธฯ ปาริวาสิกสฺส จ อุกฺขิตฺตกสฺส จ ปกตตฺเตน สทฺธิํ วาริตนฺติ โยชนาฯ

นานูปจาเรปีติ ปิสทฺเทน เอกูปจาเร ปน กา นาม กถาติ ทสฺเสติ เอตฺถาติ เอกจฺฉนฺเน อาวาสาทิเก, สเจ นิปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺมินฺติ สฏฺฐิวสฺเสปิ ปาริวาสิเกฯ

วุฏฺฐาตพฺพํ, นิมนฺเตตพฺโพติ เอตฺถ กิํ อตฺตโน วุฑฺฒตรํ ปกตตฺตํ ทิสฺวา วุฏฺฐาตพฺพํ, นิมนฺเตตพฺโพติ อาห ‘‘ตทหุปสมฺปนฺนมฺปี’’ติอาทิฯ โอพุทฺธนฺติ ปลิพุทฺธํฯ เอกาสเนติ เอตฺถ เอกสทฺโท สมานปริยาโยติ อาห ‘‘สมานวสฺสิกาสเน’’ติ, สมานวสฺสิกานํ อาสเนติ อตฺโถฯ ฉมายํ นิสินฺเนติ เอตฺถ ฉมาสทฺโท ภูมิปริยาโยติ อาห ‘‘ภูมิยํ นิสินฺเน’’ติฯ อิตเรนาติ ปาริวาสิเกนฯ สหาเยน สทฺธิํ จงฺกมติ วิยาติ โยชนาฯ ‘‘เอกสฺมิํ จงฺกเม’’ติ อิมินา เอกจงฺกมสทฺทสฺส ตุลฺยาธิกรณสมาสวากฺยํ ทสฺเสติฯ

ฉมายํ จงฺกมนฺตนฺติ เอตฺถ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘ฉมายํ จงฺกมนฺเต’’ติฯ อยํ ปนาติ วกฺขมาโน ปนฯ เอตฺถาติ ‘‘ฉมายํ จงฺกมนฺเต’’ติ ปาเฐฯ จงฺกมนฺเตติ ปกตตฺเต จงฺกมนฺเตฯ น จงฺกมิตพฺพนฺติ ปาริวาสิเกน น จงฺกมิตพฺพํฯ โก ปน วาโท อิฏฺฐกาจยสมฺปนฺเน เวทิกาปริกฺขิตฺเต อิติ อตฺโถติ โยชนาฯ ปพฺพตนฺตรวนนฺตรคุมฺพนฺตเรสูติ ปพฺพตมชฺฌวนมชฺฌคุมฺพมชฺเฌสุ, ปพฺพตวิวรวนวิวรคุมฺพวิวเรสุ วาฯ อุปจารนฺติ ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํฯ

[82] อิตโรติ นวโกฯ อสฺสาติ นวกสฺสฯ น วตฺตเภเท ทุกฺกฏนฺติ อญฺญาตตฺตา น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถฯ อปจฺฉาปุริมนฺติ อปจฺฉา อปุริมํ, เอกปหาเรนาติ อตฺโถฯ สมวสฺสา ทฺเว ปาริวาสิกาติ โยชนาฯ ทฺวินฺนํ ปาริวาสิกานํ เอกโต วสนโทสํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเจ หิ ทฺเว’’ติอาทิฯ เนสนฺติ ทฺวินฺนํ ปาริวาสิกานํฯ เอตฺถาติ ปาริวาสิกาทีสุ ปญฺจสุ ภิกฺขูสุฯ มูลายปฏิกสฺสนารหาทโย จตฺตาโรติ โยชนาฯ

ปริวาสทานาทีนีติ อาทิสทฺเทน มูลายปฏิกสฺสนมานตฺตทานอพฺภานานิ สงฺคณฺหาติฯ เอเตสฺเววาติ ปริวาสทานาทีสุ เอวฯ อยนฺติ ปาริวาสิโกฯ

[83] ‘‘อถ โข อายสฺมา อุปาลี’’ติอาทิวจนสฺส อนุสนฺธิํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิมํ ปนา’’ติอาทิ ฯ รโหคตสฺส อุปาลิตฺเถรสฺสาติ โยชนาฯ อถ วา อนาทเร สามิวจนํ กตฺวา อุปาลิตฺเถรสฺส รโหคตสฺสาติ โยชนา กาตพฺพาฯ เอตฺถาติ ปาริวาสิกวตฺเตฯ โสติ อุปาลิตฺเถโรฯ อสฺสาติ อุปาลิตฺเถรสฺสฯ ตตฺถาติ ตีสุ รตฺติจฺเฉเทสุฯ ยฺวายนฺติ โย อยํ, เอกโต วาโสติ สมฺพนฺโธฯ โส วาโส สหวาโส นามาติ โยชนาฯ วิปฺปวาโสติ เอตฺถ ปกตตฺเตน วิปฺปยุตฺโต หุตฺวา วาโสติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอกกสฺเสว วาโส’’ติฯ อาคนฺตุกาทีนนฺติ อาทิสทฺเทน อาวาสิกา คเหตพฺพาฯ

[84] ตตฺถ ตตฺถาติ ตํ ตํ ฐานํฯ ทฺวีสุ ปเทสูติ ทฺวีสุ วากฺยสงฺขาเตสุ ปเทสุฯ เอเกเนเกนปีติ เอเกน เอเกน วากฺยปเทนปิฯ ปริวสิยิตฺถาติ ปริวุตฺโถ, ปริวุตฺโถ ปริวาโส เอตสฺสาติ ปริวุตฺถปริวาโส, ตสฺสฯ หีติ สจฺจํฯ เอสาติ เอโส ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ สุทฺธนฺเตติ สุทฺธโกฏฺฐาเสฯ ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขสฺสฯ อนฺตนฺติ อวสานํ, วินาสํ วาฯ

2. มูลายปฏิกสฺสนารหวตฺตกถา

[86] นวกตรํ มูลายปฏิกสฺสนารหํ ฐเปตฺวาติ โยชนาฯ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ ปกตตฺตา เอวาติ สมฺพนฺโธฯ เนสนฺติ มูลายปฏิกสฺสนารหมานตฺตารหมานตฺตจาริกอพฺภานารหานํ จตุนฺนํ, มูลายปฏิกสฺสนารหาทิลกฺขณนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส วตฺเตฯ อิโตติ มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส วตฺตโตฯ

[87] ยเถว ปาริวาสิโก คณปูรโก น โหติ, เอวํ เอเตปิ น โหนฺตีติ โยชนาฯ