จูฬวคฺคโยชนา

มหาวคฺคขนฺธกสฺเสวํ , กตฺวาน โยชนานยํ;

อธุนา จูฬวคฺคสฺส, กริสฺสํ โยชนานยํฯ

1. กมฺมกฺขนฺธกํ

1. ตชฺชนียกมฺมกถา

[1] จูฬวคฺคสฺส ปฐเม กมฺมกฺขนฺธเก เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘จูฬวคฺคสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘กมฺมกฺขนฺธเก’’ติ ปเท อวยวิสมฺพนฺโธฯ ตาวาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธกาทิโต , ปาริวาสิกฺขนฺธกาทีนํ วา ปฐมํฯ เจวสทฺโท จ จสทฺโท จ ‘‘ปณฺฑุกโลหิตกา’’ติ ปทสฺส อสมาหารทฺวนฺทวากฺยํ ทีเปนฺติฯ นิสฺสยานํ นามํ นิสฺสิเตสุ อุปจารวเสน เตสํ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกาปิ ปณฺฑุกโลหิตกนามาเยว โหนฺตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เตสํ นิสฺสิตกาปี’’ติอาทิฯ ปิสทฺเทน อุปจารตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ ‘‘สุฏฺฐุ พลว’’นฺติ อิมินา พลวาพลวนฺติ ทฺวินฺนํ สทฺทานํ ปริยายภาเวน วุตฺตตฺตา อติสยตฺโถติ ทสฺเสติฯ ‘‘พลวพลว’’นฺติ วตฺตพฺเพ วาจาสิลิฏฺฐวเสน ทีฆํ กตฺวา เอวํ วุตฺตํฯ ปฏิวทถาติ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน กเถถฯ อิมินา ปฏิมนฺเตถาติ เอตฺถ มนฺตธาตุยา คุตฺตภาสนตฺถํ ทสฺเสติฯ อตฺเถสุ กรณภาสนกิจฺเจสุ อลํ สมตฺถาติ อลมตฺถา, เตสํ วิเสเสนาติ อลมตฺถตราติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สมตฺถตรา’’ติฯ

อธมฺมกมฺมทฺวาทสกกถา

[4] อสมฺมุขา กตนฺติอาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ สมฺมุเขหิ วิรหิตา อสมฺมุขาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺฆธมฺมวินยปุคฺคลสมฺมุขานํ วินา กต’’นฺติฯ ‘‘อปฺปฏิปุจฺฉิตฺวา’’ติ อิมินา อปฺปฏิปุจฺฉาติ เอตฺถ ตฺวาปจฺจยสฺสาการภาวํ ทสฺเสติฯ ตสฺเสวาติ จุทิตกสฺเสวฯ อเทสนาคามินิยาติ เอตฺถ อการสฺส อญฺญตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาราชิกา…เป.… วา’’ติฯ เอตฺถาติ ตชฺชนียกมฺเมฯ นว ปทาติ นวสุ ปเทสุ, นิทฺธารเณ เจตํ ปจฺจตฺตวจนํฯ ปุริมเกสุ ตีสุ ติเกสุ วุตฺเตสุ นวสุ ปเทสูติ โยชนาฯ ‘‘เอเกก’’นฺติ ปเทน สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อิเมหีติ อิเมหิ ทฺวีหิ ปเทหิฯ ทฺวาทส ติกาติ ปุริเมหิ ตีหิ ติเกหิ นว ติเก มิสฺเสตฺวา ทฺวาทสฯ สุกฺกปกฺเขสุปีติ ปฏิเสธวิรหวเสน สุกฺเกสุ ปกฺเขสุปิฯ

[6] ‘‘ปพฺพชิตาน’’นฺติ อิมินา คิหีนํ อนนุโลมิกตํ นิวตฺเตติฯ สหโสกิตาทีหีติ อาทิสทฺเทน สหนนฺทิํ สงฺคณฺหาติฯ อิมสฺมิํ ฐาเน สพฺพอฏฺฐกถาโปตฺถเกสุ ‘‘น อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ อุปชฺฌาเยน หุตฺวา น อุปสมฺปาเทตพฺพ’’นฺติ ปาฐโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘น สมฺปโยเชตพฺพนฺติ อญฺญมญฺญํ โยเชตฺวา กลโห น กาเรตพฺโพ’’ติ ปาโฐ อตฺถิ, ตาว อฏฺฐารสสมฺมาวตฺตนวตฺตานํ สํวณฺณนาปาโฐ ลิขิโต, โส ปาโฐ อิมสฺมิํ ฐาเน น ลิขิตพฺโพฯ กสฺมา? ปาฬิกฺกมานุปฺปตฺตาภาวโต, อฏฺฐกถายเมว ‘‘อฏฺฐารส สมฺมาวตฺตนวตฺตานิ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก วณฺณยิสฺสามา’’ติ วกฺขมานตฺตา, ยถาวจนญฺจ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก (จูฬว. อฏฺฐ. 76) สํวณฺณิตตฺถา จฯ ตสฺมา โส ปาโฐ น โปราณปาโฐ โหติ, ปจฺฉา ปกฺขิตฺตปาโฐติ ทฏฺฐพฺโพฯ

ติณฺณํ ภิกฺขเว ภิกฺขูนนฺติอาทิ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอเกเกนาปีติ ตีสุ องฺเคสุ เอเกเกนาปิฯ อิมินา อวยววากฺยนิพฺพตฺติวเสน กมฺมารหภาวํ ทสฺเสติฯ หีติ สจฺจํฯ นิยสฺสสฺส วิเสเสน อภิณฺหาปตฺติกตฺตํ องฺคํ อิติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ