232. อฏฺฐจีวรมาติกากถา

[379] อิทานิ อาหาติ สมฺพนฺโธฯ ปุคฺคลาธิฏฺฐานนเยนาติ ‘‘สีมาย เทตี’’ติ กตฺตุวาจเกน กิริยาปเทน ทายกปุคฺคลสงฺขาตกตฺตุโน อธิฏฺฐานวเสน วุตฺตตฺตา ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน นเยนฯ เอตฺถาติ เอตาสุ อฏฺฐสุ มาติกาสุฯ อฏฺฐมา มาติกาติ โยชนาฯ ตตฺถาติ อฏฺฐสุ มาติกาสุฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘กติกาย เทตี’’ติอาทีสุฯ

สีมาย…เป.… ภาเชตพฺพนฺติอาทิมฺหิ มาติกานิทฺเทเส ปน เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ สีมาย เทตีติ เอตฺถ ปนฺนรส สีมา เวทิตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺถาติ ปนฺนรสสุ สีมาสุฯ อุปจารสีมา ปริจฺฉินฺนา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺตกํ ฐานนฺติ ปริกฺเขปารหฏฺฐานสฺส เอกนฺเตน อวุตฺตตฺตา เอกนฺเตน ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อปิจา’’ติอาทิฯ ธุวสนฺนิปาตโต วา ขิปิตานนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปริยนฺเต’’ติ ปทํ ปุพฺพาปราเปกฺขํฯ ตสฺมา ตีสุ นิสฺสกฺกปเทสุ โยเชตพฺพํฯ สา ปนาติ อุปจารสีมา ปนฯ ภิกฺขูสุ วฑฺฒนฺเตสุ อาวาโสปิ วฑฺฒตีติ มนสิกตฺวา วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขูสุ วฑฺฒนฺเตสู’’ติฯ สพฺเพสํ ภิกฺขูนนฺติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตเมวาติ สีมกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 138, 144) วุตฺตเมวฯ

อปิจ โขติ เอตฺถ อปิสทฺโท ปุจฺฉตฺถวาจโกฯ เกหิ ฐปิตาติ หิ อตฺโถฯ ราชราชมหามตฺตา ฐเปนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ลาภสีมาติ ลาภสฺส มริยาโทฯ ยนฺติ โย ลาโภฯ เอตฺถนฺตเรติ เอตสฺมิํ คาวุตาทิอนฺตเรฯ ลาภสีมา นามาติ ลาเภน ปริจฺฉินฺนา สีมา นามฯ ตตฺถาติ พหูสุ ชนปเทสุฯ อนฺตรทีปา จาติ มหาทีปโต อญฺญทีปา จ, ขุทฺทกทีปาติ อธิปฺปาโยฯ

เอตฺเถว สีมายาติ ขณฺฑสีมาย เอวฯ เตสํเยวาติ ขณฺฑสีมคตานํเยวฯ เอวตฺถผลํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺเญส’’นฺติอาทิฯ รุกฺเข วา ปพฺพเต วา ฐิตสฺส วา เหฏฺฐา ปถวีมชฺฌคตสฺส วา ภิกฺขุสฺสาติ โยชนาฯ อิมิสฺสา อุปจารสีมาย ฐิตสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ สมานสํวาสสีมายาติ มหาสีมายฯ ขณฺฑสีมสีมนฺตริกาสูติ ขณฺฑสีมายญฺจ ทฺวินฺนํ สีมานํ สีมนฺตริกายญฺจฯ ตตฺถ ทฺวินฺนํ คามฏฺฐานมฺปิ ปาปุณาติฯ อวิปฺปวาสสีมาย ทินฺนํ คามฏฺฐานํ น ปาปุณาติ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

ชมฺพุยา ลกฺขิโต ทีโป ชมฺพุทีโปฯ ตมฺโพ โลหิโต ปาณิ หตฺโถ เอเตสนฺติ ตมฺพปาณิโนฯ วิชยกุมาราทโย สตฺตสตา ชนาฯ เตสํ นิวาโส ตมฺพปณฺณิ, โสเยว ทีโปติ ตมฺพปณฺณิทีโป, ตสฺมิํฯ สพฺเพสํ ภาคนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺเรวาติ ชมฺพุทีเปเยวฯ เอวนฺติอาทิ นิคมนํฯ

โย ปน ภณตีติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ กถนโต, ปรนฺติ สมฺพนฺโธฯ นนฺติ มหาสิวตฺเถรํฯ ติโยชนาปีติ ปิสทฺโท ตโต อูนาปิ โหตีติ ทสฺเสติฯ สพฺพํเปตนฺติ สพฺพํปิ เอตํ ลาภคณฺหนาทิํฯ อิติ อาหํสูติ โยชนาฯ

กติกานํ ยถิจฺฉิตกเตน ปวตฺตตฺตา พหุ โหติ, ตสฺมา อิธ อิจฺฉิตกติกํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สมานลาภกติกายา’’ติ ฯ ตตฺราติ ‘‘กติกาย เทตี’’ติ ปาเฐฯ สนฺนิปติเตหิ ภิกฺขูหิ ภาเชตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ วิหารสฺสฯ พุทฺธาธิวุตฺโถติ พุทฺเธน อธิ อิสฺสรวเสน วสิยิตฺถาติ พุทฺธาธิวุตฺโถฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน สาวนมตฺเตนฯ นิสินฺโนวาติ นิสินฺโน เอว โหติ, นิสินฺโน อิว วาฯ ตสฺมิํ วิหาเรปีติ ตสฺมิํ โปราณกาทิวิหาเรปิฯ เอวเมวาติ ‘‘อยํ โปราณโก วิหาโร เตน นววิหาเรน สทฺธิํ สมานลาภํ กาตุํ สงฺฆสฺส รุจฺจตี’’ติอาทินา เอวเมวฯ อิธาติ โปราณกวิหาเรฯ ตสฺมินฺติ นววิหาเรฯ เอวนฺติ ยถา เอเกน วิหาเรน สทฺธิํ เอโก วิหาโร กาตพฺโพ, เอวํ ตถาติ อตฺโถฯ

ภิกฺขาปญฺญตฺติยาติ เอตฺถ ภิกฺขา ปญฺญปิยติ นิจฺจวเสน ฐปิยติ เอตฺถาติ ภิกฺขาปญฺญตฺตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อตฺตโน ปริจฺจาคปญฺญาปนฏฺฐาเน’’ติฯ ตสฺสาติ ‘‘ยตฺถ สงฺฆสฺส ธุวการา กริยนฺตี’’ติปาฐสฺสฯ อตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ยตฺถ วาติ ยสฺมิํ วา ฐาเนฯ อเนนาติ จีวรทายเกนฯ สลากภตฺตาทีนิ วา นิพทฺธานิ การิตานีติ สมฺพนฺโธฯ เยน ปนาติ จีวรทายเกน ปนฯ สกโลปิ วิหาโรติ สกโลปิ สอาราโม วิหาโรฯ ตตฺถาติ จีวรทายเกฯ อิเมติ ปากวตฺตสฺส วตฺตนฏฺฐานาทโย วิหาราฯ

ธุเวน กริยนฺตีติ ธุวการา วิหาราฯ โสติ จีวรทายโกฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ พหูสุ วิหาเรสุฯ

เตหีติ พหุตเรหิ ภิกฺขูหิฯ ธุวกาเรสูติ นิทฺธารเณ ภุมฺมํฯ เอกตฺถาติ เอกสฺมิํ ธุวกาเรฯ ‘‘สเจ ภิกฺขุคณนาย คณฺหถาติ วทตี’’ติ อิมินา สเจ น วทติ, ภิกฺขุคณนาย ภาเชตฺวา คณฺหิตุํ น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติ, วิหารคณนาย คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ ตถาติ ยถา ‘‘ภิกฺขุคณนาย คณฺหถา’’ติ วทติ, ตถาติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ ภาเชตพฺพวตฺถูสุฯ ตนฺติ มญฺจปีฐกํ, ปุจฺฉิตฺวา ทาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปุจฺฉิตฺวาติ ทายกํ ปุจฺฉิตฺวา, วทตีติ ทายโก วทติฯ สงฺฆสฺสาปีติ ปิสทฺโท น ทายกสฺเสวาติ ทสฺเสติฯ

อุปจารสีมายํ ฐิเตน สงฺเฆน ภาเชตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ สีมฏฺฐสฺสาติ อุปจารสีมายํ ฐิตสฺสฯ อสมฺปตฺตสฺสาปีติ ภาชนฏฺฐานํ อสมฺปตฺตสฺสาปิฯ อลสชาติกาติ โกสชฺชชาติกาฯ ฐิติกาติ ปพนฺธวเสน ฐิยเต ฐิติ, สาเยว ฐิติกาฯ อถ วา ‘‘ฐิตฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ทาตพฺพ’’นฺติ อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 379) วุตฺตตฺตา ติฏฺฐติ ปพนฺธวเสน เอตฺถาติ ฐิติ, สาเยว ฐิติกาติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ ฐิติกํ ฐเปตฺวาติ วีสติวสฺสสงฺขาตํ ฐิติกํ ฐเปตฺวาฯ เตสนฺติ เถรานํฯ

สมฺปตฺตสมฺปตฺตานนฺติ ภาชนฏฺฐานํ สมฺปตฺตสมฺปตฺตานํฯ อตฺตโน วิหารทฺวาเร วา อตฺตโน อนฺโตวิหาเรเยว วาติ โยชนาฯ สีมาติ อุปจารสีมาฯ เถราสนํ อารูฬฺเห สตีติ โยชนาฯ วสฺสคฺเคนาติ วสฺสคณนายฯ

ปาเฏกฺกนฺติ ปจฺเจกํฯ สพฺพาเนว จีวรานีติ สมฺพนฺโธฯ ทุพฺภาสิตทุคฺคหิตานมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘คตคตฏฺฐาเน สงฺฆิกาเนว โหนฺตี’’ติฯ เอกนฺติ ทสสุ วตฺเถสุ เอกํฯ

วตฺถสฺเสว ปุปฺผํ วา วลิ วา อตฺถีติ โยชนาฯ เตนาติ ปุปฺผวลินาฯ เอกํ ตนฺตนฺติ เอกํ สุตฺตํฯ ตตฺถาติ เตสุ ฐิติกาย ฐานาฏฺฐาเนสุฯ ทฺวีหิปิ คเหตพฺพํ ฐิติกาย อภาวโตฯ

ภิกฺขุ อตฺตโน สนฺตกํ ยํ จีวรนฺติ โยชนาฯ ปํสุกูลิกานมฺปิ วฏฺฏตีติ ‘‘สงฺฆสฺส เทมา’’ติ วา ‘‘ตุยฺหํ เทมา’’ติ วา อวตฺวา ‘‘ภิกฺขูนํ เทม, เถรานํ เทมา’’ติ วุตฺตตฺตา ปํสุกูลิกานมฺปิ วฏฺฏติฯ ภิกฺขุเถรา นาม หิ น อตฺตนาเยว โหนฺติ, อญฺเญปิ พหู, ตสฺมา วฏฺฏติฯ ‘‘สงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺเต อตฺตนา เอกนฺเตน สงฺโฆเยว, ตสฺมา ‘‘สงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺเตปิ น วฏฺฏติ, ปเคว ‘‘ตุยฺห’’นฺติ วุตฺเตฯ

ตโตติ พหุวตฺถโตฯ คเหตุํ น วฏฺฏตีติ ปํสุกูลิกานํ คเหตุํ น วฏฺฏติฯ

ยนฺติ วตฺถํฯ ตตฺถาติ ปริกฺขาเรสุฯ สุตฺตนฺติ ตนฺตํฯ

เอวํ อนฺโตสีมํ ปวิสิตฺวา ‘‘สงฺฆสฺส เทมา’’ติ ทินฺเน วินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา พหิสีมาย ทินฺเน ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ เอกพทฺธา จาติ ทฺวาทสหตฺถมนติกฺกมิตฺวา เอกโตพทฺธา จฯ เย ปนาติ ภิกฺขู ปนฯ

อุภโตสงฺฆสฺส เทตีติ เอตฺถ จตุนฺนํ วากฺยานํ วเสน วุตฺเตปิ อุภโตสงฺฆสฺส เทติเยว นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุภโตสงฺฆสฺส ทมฺมีติ วุตฺเตปี’’ติอาทิฯ อุภโตสงฺฆคฺคหเณน คหิตตฺตาติ ปุคฺคลสฺส อุภโตสงฺฆคฺคหเณน คหิตตฺตาฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา เอกวีสติปฏิวีเส กตฺวา เอโก เจติยสฺส ทาตพฺโพติ นยํ อติทิสติฯ ปาปุณนโกฏฺฐาโส นาม นตฺถิ เจติยสฺส อุภโตสงฺฆคฺคหเณน อคหิตตฺตาฯ

ตตฺถาติ อุภโตสงฺฆปุคฺคลเจติเยสุฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปุพฺเพติ พุทฺธสฺส ภควโต ธรมานกาเลฯ ตทาติ ยทา พุทฺโธ ภควา ธรติ, ตทาฯ ปฏิมํ วาติ ปฏิพิมฺพํ วาฯ ตญฺหิ ภควตา ปฏิ สทิสํ มานียตีติ ปฏิมาติ วุจฺจติฯ เจติยํ วาติ ถูปํ วาฯ โส หิ เทวมนุสฺเสหิ จิติตพฺพํ, ปูเชตพฺพํ, อิฏฺฐกาทีหิ วา จินิตพฺพนฺติ เจติยนฺติ วุจฺจติฯ ตตฺถาติ เทยฺยธมฺเมสุฯ ยนฺติ กิริยาปรามสนํฯ

ยํ เทนฺตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ทาเนฯ อนิยมวาจกสฺส ‘‘โย’’ติ สพฺพนามสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปพฺพชิโต วา คหฏฺโฐ วา’’ติฯ วตฺตํ กตฺวา ปริภุญฺชิตุนฺติ ปุพฺพกาลอปรกาลกิริยานํ วิการวเสน อนิยตตฺตา วุตฺตํ ‘‘ภุญฺชิตฺวา ปจฺฉาปิ วตฺตํ กาตุ’’นฺติฯ

‘‘ทูรมฺปิ หริตฺวา ปูเชตพฺพ’’นฺติ อิมินา ชงฺฆเปสนิกกมฺมํ น โหตีติ ทสฺเสติฯ หรนฺตสฺส ภิกฺขุโนติ สมฺพนฺโธฯ คจฺฉโตติ อนาทเร สามิวจนํฯ ตนฺติ สงฺฆสฺส อาหฏภตฺตํฯ

วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสาติ วสฺสํ วสิตฺถาติ วสฺสํวุตฺโถฯ อลุตฺตกิตนฺตสมาโสยํ, โสเยว สงฺโฆ วสฺสํวุตฺถสงฺโฆ, ตสฺสฯ ยาวติกสทฺโท ยตฺตกปริยาโยติ อาห ‘‘ยตฺตกา’’ติฯ ทิสาปกฺกนฺตสฺสาปีติ อญฺญํ ทิสํ ปกฺกนฺตสฺสปิ, ทาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ วทนฺตีติ อฏฺฐกถาจริเยหิ อปเร อาจริยา วทนฺติฯ เอตนฺติ วจนํฯ

สมฺปตฺตานนฺติ ทินฺนฏฺฐานํ สมฺปตฺตานํฯ สพฺเพสนฺติ ยตฺถ กตฺถจิ วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสํฯ ตตฺราติ วิหาเรฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ วทเน สติ, เตสุ ภิกฺขูสุ วาฯ วสฺสํ วสนฺตีติ วสฺสํวสนฺตา, เตสํฯ จีวรมาเสติ จีวเรน ลกฺขิเต ปจฺฉิมกตฺติกมาเสฯ

เหมนฺตสฺส ปจฺฉิโม ทิวโสติ ผคฺคุณปุณฺณมีสงฺขาโต เหมนฺตสฺส ปจฺฉิโม ทิวโสฯ วสฺสาวาสิกนฺติ วสฺสํ อาวสนฺตานํ ทาตพฺพํ จีวรํฯ อาโรเปตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อตีตวสฺสาวาสสฺสา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อตีตวสฺสาวาสสฺสาติ อตีตวสฺสํ, อตีตวสฺเส วา อาวาสสฺส สงฺฆสฺสฯ ตนฺติ จีวรํฯ

ฐเปตฺวาติ วิหาเร ฐเปตฺวาฯ สมฺปตฺตานนฺติ อิมํ ฐานํ สมฺปตฺตานํฯ อิโตติ จีวรทานกาลโตฯ เตติ อนฺโตวสฺเส วุตฺถภิกฺขูฯ

อาทิสฺสาติ ปทสฺส ตฺวาปจฺจยนฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาทิสิตฺวา’’ติฯ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ตตฺราติ ‘‘ยาคุยา วา’’ติอาทิปาเฐฯ

อชฺชตนาย วาติ อชฺช ภวานํ ปุญฺญานํ อตฺถาย วาฯ เตสนฺติ นิมนฺตกานํ, ปวิฏฺฐานํ ภิกฺขูนนฺติ สมฺพนฺโธฯ เยหิ นิมนฺติเตหีติ นิมนฺติเตหิ เยหิ ภิกฺขูหิฯ เยสํ วา ปตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เตสํ น ปาปุณาตีติ สพฺเพสํ เตสํ น ปาปุณาติ, กสฺมา? อนิมนฺติตตฺตาฯ เตสํ น ปาปุณนฺติ, กสฺมา? นิมนฺติตเคหํ อปวิฏฺฐตฺตาฯ โสติ ทายโกฯ

ปุพฺเพปีติ อิโต ปุพฺเพปิฯ อสฺสาติ ทายกสฺสฯ วาเสตฺวาติ วาสาเปตฺวาฯ โสติ ทายโกฯ โยติ ภิกฺขุ, วสตีติ สมฺพนฺโธฯ ตานีติ เภสชฺชานิฯ อิทนฺติ จีวรํฯ

‘‘อนฺเตวาสิกานญฺจา’’ติ ปเทน สทฺธิวิหาริกาปิ คเหตพฺพา อุทฺเทสาทิวเสน อนฺเต วสนสีลตฺตาฯ อุทฺเทสํ คเหตุํ อาคโต จ คเหตฺวา คจฺฉนฺโต จาติ อิเม อนฺเต อวสนสีลาปิ รูฬฺหีวเสน อนฺเตวาสิกา นามฯ อิมินา นิสฺสยํ คเหตุํ อาคโต จ เถรสฺส สนฺติเก นิสฺสยํ คหิตปุพฺโพ จ อนฺเตวาสิโก นามาติ ทสฺเสติฯ วตฺตํ กตฺวา อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนิ คเหตฺวา วิจรนฺตานํ สพฺเพสํ อุทฺเทสนฺเตวาสิกานํ ปาปุณาตีติ โยชนาฯ อิมินา สทฺธิวิหาริกนิสฺสยนฺเตวาสิกอุปสมฺปทนฺเตวาสิกปพฺพชฺชนฺเตวาสิกาปิ คเหตพฺพา เตสมฺปิ นิพทฺธจาริกภิกฺขุภาวโตฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ จีวรกฺขนฺธเกฯ

อิติ จีวรกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

9. จมฺเปยฺยกฺขนฺธกํ