‘‘น’’นฺติ ปทํ ‘‘สิกฺขาเปสี’’ติ ปเท การิตกมฺมํ, ‘‘เภสชฺชโยชน’’นฺติ ปทํ ธาตุกมฺมํฯ เภสชฺชโยชนนฺติ เภสชฺเชน โรคสฺส โยชนํฯ โส ปนาติ ชีวโก ปนฯ อิมินาติ ชีวเกน น อุคฺคหิตํ, อุคฺคหิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอเกน ทฺวาเรนาติ จตูสุ ทฺวาเรสุ เอเกน ทฺวาเรนฯ อาหิณฺฑนฺโตติ วิจรนฺโตฯ ปริตฺตํ ปาเถยฺยนฺติ เอตฺถ ปริตฺตสทฺทสฺส อารกฺขนตฺเถปิ ปวตฺตนโต อิธ อปฺปตฺเถ ปวตฺตตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อปฺปมตฺตก’’นฺติฯ กสฺมา อปฺปมตฺตกํ ปาเถยฺยํ อทาสีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ ทิสาปาโมกฺขสฺสฯ อยนฺติ ชีวโก, ลภิสฺสตีติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ ลภนโตฯ ขีเณ ปาเถยฺเยติ ปาเถยฺเย ขีเณ สตีติ โยชนาฯ

203. เสฏฺฐิภริยาทิวตฺถุกถา

[330] ยา นามาติ ยา นาม ฆรณีฯ กิมฺปิ มายนฺติ เอตฺถ เอการโลปสนฺธีติ อาห ‘‘กิมฺปิ เม อย’’นฺติฯ อิมินา ยการาเทสสนฺธิํ นิวตฺเตติ, ‘‘มฺยาย’’นฺติปิ ปาโฐ, เอวํ สติ อาเทสสนฺธิเยว, น โลปสนฺธิฯ อยํ ฆรณี เม กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ กิมฺปิ ทสฺสตีติ โยชนาฯ ตสฺส จาติ สพฺพิสฺส จ, กตสฺสาติปิ ปาโฐฯ โรคูปสมสฺส จาติ มม โรคสฺส อุปสมสฺส จ, อิเมหิ ปเทหิ สํยมสฺสาติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อุปการ’’นฺติ อิมินา อุปชานามีติ เอตฺถ อุปสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อธิปฺปาโยติ ฆรณิยา อาสโยฯ

[331] ‘‘สพฺพาลงฺการํ ตุยฺหํ โหตู’’ติ อิทํ วจนํ ราชา สภาวโต อาห, อุทาหุ กิญฺจิ จินฺเตตฺวาติ อาห ‘‘ราชา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อิมนฺติ อลงฺการํฯ ปมาณยุตฺเตติ การณานุรูเปฯ นนฺติ ชีวกํฯ นาฏกานมฺปีติ ปญฺจสติกานํ นาฏกานมฺปิฯ โสปีติ ชีวโกปิฯ เตสนฺติ อภยกุมารนาฏกานํฯ เมติ มยฺหํ, น ปติรูปนฺติ สมฺพนฺโธฯ อยฺยิกานนฺติ มาตามหีนํฯ กตสฺส เม อุปการนฺติ โยชนาฯ อิมินา อธิกาโร จ อุปกาโร จ อตฺถโต สทิสนฺติ ทสฺเสติฯ ราชา ปสนฺโน ทตฺวา อาหาติ สมฺพนฺโธฯ

205. ราชคหเสฏฺฐิวตฺถุกถา

[332] อิริยาปถสมฺปริวตฺตเนนาติ อิริยาปถสฺส ปุนปฺปุนํ ปริวตฺตเนนฯ ตีหิ สตฺตาเหหิ นิจฺจลสฺส นิปนฺนสฺส อสฺส เสฏฺฐิสฺส มตฺถลุงฺคนฺติ โยชนาฯ อปฺเปว นิปชฺเชยฺยาติ โยชนาฯ นนฺติ เสฏฺฐิํฯ เตเนวาติ เตเนว การเณนฯ สีสํ ฉาเทตีติ สีสจฺฉวีติ วุตฺเต สีสปฏิจฺฉาทนจมฺมนฺติ อาห ‘‘สีสจมฺม’’นฺติฯ ตสฺสาติ เสฏฺฐิสฺสฯ ตีหิ สตฺตาเหนาติ เอตฺถ ปุพฺพปเทน ปจฺฉิมปทํ คุณิตฺวา คเหตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตีหิ ปสฺเสหิ เอเกเนเกน สตฺตาเหนา’’ติฯ

[333] ชนํ นีหราเปตฺวาติ ชนํ อปกฺกมาเปตฺวาฯ

207. ปชฺโชตราชวตฺถุกถา

[334] วิจฺฉิกสฺส ชาโตติ วิจฺฉิกสฺส การณา ชาโต, วิจฺฉิกํ ปฏิจฺจ ชาโตติ อตฺโถฯ สพฺพิ จ เภสชฺชํ วิจฺฉิกานํ ปฏิกูลํ โหตีติ โยชนาฯ ปญฺญาสโยชนิกาติ เอตฺถ ณิกปจฺจยสฺส คนฺตุํ สมตฺถตฺเถ ปวตฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘คนฺตุํ สมตฺโถ โหตี’’ติฯ อสฺส รญฺโญติ จนฺทปชฺโชตนามกสฺส อสฺส รญฺโญฯ หตฺถินีเยวาติ ภทฺทวติกา นาม หตฺถินีเยวฯ วีสโยชนสตนฺติ วีสาธิกํ โยชนสตํฯ

ภุญฺชิตุํ นิสินฺนสฺส เอกสฺส กุลปุตฺตสฺส ทฺวาเรติ โยชนาฯ ตสฺสาติ กุลปุตฺตสฺส, อาโรเจสีติ สมฺพนฺโธฯ โสติ กุลปุตฺโต, ‘‘อาหรา’’ติ อาณาเปสีติ สมฺพนฺโธฯ อิตโรติ ปุริโสฯ ตนฺติ ปตฺตํฯ ยตฺถ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ ภเวฯ ตตฺถ ตตฺถ วาหนสมฺปนฺโน โหมีติ โยชนาฯ โสติ ปุริโสฯ ปชฺโชโต นาม อยํ ราชา ชาโตติ โยชนาฯ

สพฺพิํ ปาเยตฺวาติ อิทํ อุปลกฺขณมตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพิญฺจ ปาเยตฺวา’’ติอาทิฯ สพฺพิญฺจ ปาเยตฺวา, ปริจารกานํ อาหาราจาเร วิธิญฺจ อาจิกฺขิตฺวาติ อตฺโถฯ