เมนู

202. ชีวกวตฺถุกถา

[326] จีวรกฺขนฺธเก ปทกฺขิณสทฺทสฺส อปสพฺยตฺถํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘เฉกา กุสลา’’ติฯ อภิสฏาติ เอตฺถ สรธาตุยา คติจินฺตาสุ อิธ คตฺยตฺเถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อภิคตา’’ติฯ อภิคตาติ อภิมุขํ คนฺตพฺพาฯ นนุ ปาฬิยํ ‘‘อตฺถิกานํ อตฺถิกานํ มนุสฺสาน’’นฺติ วุตฺตํ, กสฺมา ปน ‘‘อตฺถิเกหิ อตฺถิเกหิ มนุสฺเสหี’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กรณตฺเถ ปนา’’ติอาทิฯ อิมินา ฉฏฺฐีกตฺตา นาม ตติยากตฺตุนา สมาโนเยวาติ ทสฺเสติฯ นิคเม วสตีติ เนคโมติ วุตฺเต กุฏุมฺพิยคโณ เนคโม นามาติ อาห ‘‘กุฏุมฺพิยคโณ’’ติฯ

[327] นคเร นิวสนฺตีติ นาคราฯ ทตฺวา, วุฏฺฐาเปสุนฺติ สมฺพนฺโธฯ อารามุยฺยานวาหนาทีติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน อญฺญานิ อุปโภคปริโภคานิ สงฺคณฺหาติฯ คณิกฏฺฐาเนติ คณิกาย ฐาเนฯ คณิกาติ จ นครโสภินีฯ สา หิ อตฺถิเกน ชนคเณน อภิคนฺตพฺพาติ คณิกาติ วุจฺจติฯ ปฏิสเตน จาติ เอตฺถ สทฺโท อวธารณตฺโถฯ รตฺติํ คมนสฺส ปฏินิธิสงฺขาเตน สเตน เอวาติ หิ อตฺโถฯ คิลานนฺติ เอตฺถ ภาวปจฺจเยน วินาปิ ภาวตฺโถ ญาตพฺโพติ อาห ‘‘คิลานภาว’’นฺติฯ ‘‘ชานาเปยฺย’’นฺติ อิมินา ปฏิเวเทยฺยนฺติ เอตฺถ วิทธาตุยา ญาณตฺถํ ทสฺเสติฯ กตฺตรสุปฺเปติ เอตฺถ กตฺตรสทฺโท ชิณฺณปริยาโยติ อาห ‘‘ชิณฺณสุปฺเป’’ติฯ สุปนฺติ สุนขาทโย เอตฺถาติ สุปฺปํ, กตฺตรํ สุปฺปํ กตฺตรสุปฺปํฯ

[328] นฺติ ชีวกํฯ อญฺเญ ราชทารกา วทนฺติ กิราติ สมฺพนฺโธฯ นตฺถิ มาตา เอตสฺสาติ นิมฺมาติโกฯ ยถา จาติอาทีสุ ยถา เปสนฺติ, ตถาติ โยชนาฯ สทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ น เกวลํ วทนฺติเยว, อถ โข น โกจิ กิญฺจิ เปเสตีติ หิ อตฺโถฯ อญฺเญสนฺติ ชีวกโต อญฺเญสํฯ ตสฺสาติ ชีวกสฺสฯ อิตีติ เอวํฯ โสติ ชีวโกฯ ตํ สพฺพนฺติ ‘‘นิมฺมาติโก นิปฺปิติโก’’ติ วทนญฺจ ปณฺณาการสฺส อเปสนญฺจาติ ตํ สพฺพํฯ

ยํนูนาติ สาธุ วตฯ อหํ วชฺชสิปฺปํ สิกฺเขยฺยํ สาธุ วตาติ โยชนาฯ ตสฺสาติ ชีวกสฺสฯ เอตทโหสีติ เอตํ อโหสิ, ปริวิตกฺโก อหูติ อตฺโถฯ ปรูปฆาตปฏิสํยุตฺตานีติ ปรํ อุปคนฺตฺวา, อุป ภุเสน วา หนเนน ปฏิสํยุตฺตานิฯ เมตฺตาปุพฺพภาคนฺติ สิปฺปสฺส ปุพฺพภาเค ปวตฺตา เมตฺตา เอตสฺสาติ เมตฺตาปุพฺพภาคํฯ อิติ อโหสีติ โยชนาฯ ปุริมจินฺตาย อเนกนฺตภาวโต เอกนฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อปิ จา’’ติอาทิฯ อปิ จาติ เอกนฺเตนฯ อยนฺติ ชีวโกฯ อิโตติ ภทฺทกปฺปโตฯ

อยนฺติ อุปาสโก จตุปริสนฺตเรติ จตุปริสมชฺเฌฯ ปตฺถตคุณนฺติ ปตฺถริตคุณํฯ ฐานนฺตรนฺติ ฐานเภทํ, อหมฺปีติ น อยํ อุปาสโกเยว, อหมฺปีติ อตฺโถฯ ภควาติ อาลปนปทเมตํฯ ปตฺถนนฺติ อิจฺฉิตวรํฯ โจทิยมาโนปีติ อุยฺโยชิยมาโนปิฯ ปิสทฺเทน ปุริมจินฺตนมเปกฺขติฯ เอสาติ เอโส ชีวโกฯ

[329] ทิสาปาโมกฺโขติ ปทสฺส ทิสาสุ ปาโมกฺโข ทิสาปาโมกฺโขติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพทิสาสู’’ติอาทิฯ ตสฺมิญฺจ สมเยติ ชีวกสฺส ตสฺมิํ จินฺตนสมเย จ, อาคมํสูติ สมฺพนฺโธฯ เตติ วาณิเช, ปุจฺฉีติ สมฺพนฺโธฯ กุโตติ นครโตฯ ตกฺกสีลโตติ ตกฺกสีลนครโตฯ ตตฺถาติ ตกฺกสีเลฯ อามาติ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ นิปาโต, อาม อตฺถีติ หิ อตฺโถฯ เตติ วาณิชาฯ ตถาติ ยถา ชีวโก อาห, ตถา อกํสูติ อตฺโถฯ โสติ ชีวโกฯ ปิตรนฺติ อภยราชกุมารํฯ เตหีติ วาณิเชหิฯ

นฺติ ชีวกํ, ปุจฺฉีติ สมฺพนฺโธฯ โสติ ชีวโกฯ กสฺมา ตาต ตฺวํ อิธาคโต อสิ ปนาติ ปุจฺฉีติ โยชนาฯ ตโตติ ปุจฺฉโตฯ โสติ ชีวโกฯ สิกฺขิตุํ อาคโต อมฺหีติ โยชนาฯ พหุญฺจ คณฺหาตีติอาทีสุ โส กิญฺจิ กมฺมํ อกตฺวา สิปฺปสฺเสว สิกฺขิตตฺตา พหุญฺจ คณฺหาตีติ อาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยถา สิกฺขนฺติเยว, เอวํ ตถา โส น สิกฺขตีติ โยชนาฯ โส ปนาติ ชีวโก ปน, กโรติ สิกฺขตีติ สมฺพนฺโธฯ เอกํ กาลนฺติ เอกสฺมิํ กาเลฯ เอวํ สนฺเต กสฺมา โส พหุญฺจ คณฺหาตีติ อาห ‘‘เอวํ สนฺเตปี’’ติอาทิฯ เมธาวิตายาติ ขิปฺปํ คหณธารณปญฺญตาย, พหุญฺจ สิปฺปนฺติ สมฺพนฺโธฯ อสฺส ชีวกสฺส คหิตญฺจ สิปฺปํ น สมฺมุสฺสตีติ โยชนาฯ

ยตฺตกํ สิปฺปํ อาจริโย ชานาติ, ตตฺตกํ อยํ ชีวโก ชานาตีติ โยชนาฯ นฺติ สิปฺปํฯ อยนฺติ ชีวโก, ภวิสฺสตีติ สมฺพนฺโธฯ นฺติ ชีวกํฯ ยถาติ เยนากาเรนฯ กมฺมวิปากนฺติ กมฺมวิปากชํ โรคํฯ

‘‘น’’นฺติ ปทํ ‘‘สิกฺขาเปสี’’ติ ปเท การิตกมฺมํ, ‘‘เภสชฺชโยชน’’นฺติ ปทํ ธาตุกมฺมํฯ เภสชฺชโยชนนฺติ เภสชฺเชน โรคสฺส โยชนํฯ โส ปนาติ ชีวโก ปนฯ อิมินาติ ชีวเกน น อุคฺคหิตํ, อุคฺคหิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอเกน ทฺวาเรนาติ จตูสุ ทฺวาเรสุ เอเกน ทฺวาเรนฯ อาหิณฺฑนฺโตติ วิจรนฺโตฯ ปริตฺตํ ปาเถยฺยนฺติ เอตฺถ ปริตฺตสทฺทสฺส อารกฺขนตฺเถปิ ปวตฺตนโต อิธ อปฺปตฺเถ ปวตฺตตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อปฺปมตฺตก’’นฺติฯ กสฺมา อปฺปมตฺตกํ ปาเถยฺยํ อทาสีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ ทิสาปาโมกฺขสฺสฯ อยนฺติ ชีวโก, ลภิสฺสตีติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ ลภนโตฯ ขีเณ ปาเถยฺเยติ ปาเถยฺเย ขีเณ สตีติ โยชนาฯ

203. เสฏฺฐิภริยาทิวตฺถุกถา

[330] ยา นามาติ ยา นาม ฆรณีฯ กิมฺปิ มายนฺติ เอตฺถ เอการโลปสนฺธีติ อาห ‘‘กิมฺปิ เม อย’’นฺติฯ อิมินา ยการาเทสสนฺธิํ นิวตฺเตติ, ‘‘มฺยาย’’นฺติปิ ปาโฐ, เอวํ สติ อาเทสสนฺธิเยว, น โลปสนฺธิฯ อยํ ฆรณี เม กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ กิมฺปิ ทสฺสตีติ โยชนาฯ ตสฺส จาติ สพฺพิสฺส จ, กตสฺสาติปิ ปาโฐฯ โรคูปสมสฺส จาติ มม โรคสฺส อุปสมสฺส จ, อิเมหิ ปเทหิ สํยมสฺสาติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อุปการ’’นฺติ อิมินา อุปชานามีติ เอตฺถ อุปสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อธิปฺปาโยติ ฆรณิยา อาสโยฯ

[331] ‘‘สพฺพาลงฺการํ ตุยฺหํ โหตู’’ติ อิทํ วจนํ ราชา สภาวโต อาห, อุทาหุ กิญฺจิ จินฺเตตฺวาติ อาห ‘‘ราชา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อิมนฺติ อลงฺการํฯ ปมาณยุตฺเตติ การณานุรูเปฯ นฺติ ชีวกํฯ นาฏกานมฺปีติ ปญฺจสติกานํ นาฏกานมฺปิฯ โสปีติ ชีวโกปิฯ เตสนฺติ อภยกุมารนาฏกานํฯ เมติ มยฺหํ, น ปติรูปนฺติ สมฺพนฺโธฯ อยฺยิกานนฺติ มาตามหีนํฯ กตสฺส เม อุปการนฺติ โยชนาฯ อิมินา อธิกาโร จ อุปกาโร จ อตฺถโต สทิสนฺติ ทสฺเสติฯ ราชา ปสนฺโน ทตฺวา อาหาติ สมฺพนฺโธฯ