[283] ยา ยาคุ ปวารณํ ชเนติ, สา ยาคุ โภชฺชยาคุ นามาติ โยชนาฯ ยนฺติ กาลํฯ ‘‘อาทิํ กตฺวา’’ติ อิมินา ยทคฺเคนาติ เอตฺถ อคฺคสทฺโท อาทฺยตฺโถ กิริยาวิเสสนตฺเถ กรณวจนนฺติ ทสฺเสติฯ ‘‘สคฺคนิพฺพตฺตกปุญฺญ’’นฺติ อิมินา สคฺคาติ เอตฺถ ผลูปจารํ ทสฺเสติฯ โสติ คุโฬฯ

[284] ตถารูเปนาติ ตถาสภาเวนฯ คุฬสฺส อนุรูปสภาเวนาติ อตฺโถฯ

173. ปาฏลิคามวตฺถุกถา

[285] ยถา สพฺพํ สนฺถตํ โหติ, เอวํ ตถา สพฺพสนฺถริสนฺถตนฺติ โยชนาฯ

[286] สุนิโธ จ วสฺสกาโร จาติ เอตฺถ จกาเรหิ ทฺวนฺทวากฺยํ ทสฺเสติฯ อายมุขปจฺฉินฺทนตฺถนฺติ สุงฺกมุขสฺส ปจฺเฉทนตฺถํฯ ‘‘ฆรวตฺถูนี’’ติ อิมินา วตฺถุสทฺทสฺส การณทพฺพตฺเถ ปฏิกฺขิปิตฺวา ภูเภทตฺถํ ทีเปติฯ ตา เทวตา นาเมนฺติ กิราติ โยชนาฯ ยถานุรูปนฺติ ยํ ยํ โภคพลานุรูปํฯ โลเกติ สตฺตโลเกฯ สทฺโทติ กิตฺติโฆโสฯ เตเนวาติ เตน สทฺทสฺส อพฺภุคฺคตเหตุนา เอวฯ ‘‘โอสรณฏฺฐานํ นามา’’ติ อิมินา อริยํ อายตนนฺติ เอตฺถ อายตนสทฺโท สโมสรณฏฺฐานตฺโถติ ทสฺเสติฯ ยตฺตกํ กยวิกฺกยฏฺฐานํ นามาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘วาณิชานํ…เป.… กยวิกฺกยฏฺฐานํ นามา’’ติ อิมินา วณิชา ปตนฺติ สนฺนิปตนฺติ เอตฺถาติ วณิปฺปโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘วณิชปโต’’ติ วตฺตพฺเพ ชการโลโปติ ทฏฺฐพฺโพฯ ปาฬิยํ ‘‘เตส’’นฺติ ปาฐเสสสฺส อชฺฌาหริตพฺพภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘เตสํ อริยายตนวาณิชปตาน’’นฺติฯ เตสนฺติ จ สามฺยตฺเถ สามิวจนํ, นิทฺธารณตฺเถ วา วิภตฺตอปาทานตฺเถ วาฯ

อิทนฺติ ปุรํ ฯ ปุฏเภทนนฺติ เอตฺถ ปุฏํ ภินฺทนฺติ เอตฺถาติ ปุฏเภทนนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภณฺฑิกเภทนฏฺฐาน’’นฺติฯ ‘‘สมุจฺจยตฺโถ วาสทฺโท’’ติ วุตฺตวจนํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ตตฺร หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺราติ ปาฏลิปุตฺเต, ตีสุ วา อคฺคิอุทกมิถุเภเทสุฯ ‘‘อญฺญมญฺญเภทา’’ติ อิมินา มิถุเภทาติ เอตฺถ มิถุสทฺทสฺส อญฺญมญฺญเววจนภาวํ ทสฺเสติฯ อุฬุมฺปกุลฺลสทฺทานํ อตฺเถ สมาเนปิ กรณวิเสสํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุฬุมฺป’’นฺติอาทิฯ อุฬุ วุจฺจติ อุทกํ, ตโต ปาติ รกฺขตีติ อุฬุมฺโปฯ กํ วุจฺจติ อุทกํ, ตสฺมิํ อุลติ คจฺฉตีติ กุลฺโลฯ

อณฺณวนฺติ เอตฺถ อณฺณโว นาม กิํ สมุทฺทสฺส นามนฺติ อาห ‘‘อณฺณว’’นฺติอาทิฯ ‘‘อณฺณว’’นฺติ เอตํ นามํ อุทกฏฺฐานสฺส อธิวจนนฺติ โยชนาฯ อณฺโณ วุจฺจติ อุทกํ, ตํ เอตสฺมิํ อตฺถีติ อณฺณโวฯ สรสทฺทสฺส อการาทิมฺหิ จ กณฺเฑ จ ปวตฺตนโต วุตฺตํ ‘‘สรนฺติ อิธ นที อธิปฺเปตา’’ติฯ อิธาติ อิมิสฺสํ คาถายํฯ อิทนฺติ อตฺถชาตํฯ

เยติ อริยาฯ เตติ อริยา, ตรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ วิสชฺชปลฺลลานีติ เอตฺถ วิสชฺชสทฺโท ตฺวาปจฺจยนฺโต, ปลฺลลสทฺโท นินฺนฏฺฐานวาจโกติ อาห ‘‘วิสชฺช…เป.… นินฺนฏฺฐานานี’’ติฯ อยํ ปน ชโน กุลฺลํ พนฺธตีติ โยชนาฯ ติณฺณา เมธาวิโน ชนา อิติ วุตฺตํ โหตีติ โยชนาฯ

[287] อนนุโพธาติ เอตฺถ การณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘อพุชฺฌเนนา’’ติฯ สนฺธาวิตํ สํสริตนฺติ เอตฺถ ตปจฺจยสฺส กมฺมตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘มยา จ ตุมฺเหหิ จา’’ติฯ อิมินา กตฺตุตฺเถ สามิวจนนฺติ ทสฺเสติฯ ‘‘อถ วา’’ติอาทินา ตปจฺจยสฺส ภาวตฺถํ ทสฺเสติฯ สํสิตนฺติ เอตฺถ สรธาตุยา รกาโร โลโปติ อาห ‘‘สํสริต’’นฺติฯ ‘‘ตณฺหารชฺชู’’ติ อิมินา ภวโต ภวํ เนตีติ ภวเนตฺตีติ วจนตฺเถน ตณฺหารชฺชุ ภวเนตฺติ นามาติ ทสฺเสติฯ

[289] วณฺณวตฺถาลงฺการานิ สามญฺญวเสน ‘‘นีลา’’ติ วุตฺตานีติ อาห ‘‘นีลาติ อิทํ สพฺพสงฺคาหก’’นฺติฯ ตตฺถาติ ‘‘นีลา’’ติอาทิปาเฐฯ เตสนฺติ ลิจฺฉวีนํฯ ปกติวณฺณา นีลา น โหนฺตีติ โยชนาฯ เอตนฺติ ‘‘นีลา’’ติอาทิวจนํฯ ปฏิวตฺเตสีติ เอตฺถ วตุธาตุ อุปสคฺควเสน วา อตฺถาติสยวเสน วา ปหรณตฺโถติ อาห ‘‘ปหาเรสี’’ติฯ ‘‘สชนปท’’นฺติ อิมินา สาหารนฺติ เอตฺถ อาหารสทฺโท ชนปทตฺโถติ ทสฺเสติฯ ชนปโท หิ ยสฺมา นครสฺส ปริวารภาเวน อาหริตพฺโพ, อิมสฺมา จ ราชปุริสา พลิํ อาหรนฺติ, ตสฺมา อาหาโรติ วุตฺโตฯ สชนปทํ เวสาลิํ ทชฺเชยฺยาถาติ โยชนาฯ องฺคุลิํ โผเฏสุนฺติ เอตฺถ ผุฏธาตุ สญฺจลนตฺโถติ อาห ‘‘องฺคุลิํ จาเลสุ’’นฺติฯ อิตฺถิกายาติ อิตฺถีเยว ปุริสโต ขุทฺทกฏฺเฐน อิตฺถิกา, ตายฯ

178. สีหเสนาปติวตฺถุกถา

[290] ธมฺมสฺส จ อนุธมฺมนฺติ เอตฺถ ธมฺมสทฺโท การณตฺโถติ อาห ‘‘การณสฺส อนุการณ’’นฺติฯ ‘‘ปเรหี’’ติ ปทํ ‘‘วุตฺต’’อิติ ปเท กตฺตาฯ ‘‘วุตฺตการเณนา’’ติปทํ ‘‘สการโณ’’ติปเท กรณํฯ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ ตุมฺหากํ วาโทติ โยชนาฯ ‘‘วิญฺญูหี’’ติ ปทํ ‘‘ครหิตพฺพ’’อิติ ปเท กตฺตาฯ ‘‘ครหิตพฺพการณ’’นฺติ ปทํ ‘‘น อาคจฺฉตี’’ติ ปเท กมฺมํ ฯ อนพฺภกฺขาตุกามาติ เอตฺถ อภิตฺยูปสคฺโค อภิภวนตฺโถ อาปุพฺโพ ขาธาตุ ปกถนตฺโถติ อาห ‘‘อภิภวิตฺวา น อาจิกฺขิตุกามา’’ติฯ

[293] อนุวิจฺจการนฺติ เอตฺถ อนุวิจฺจสทฺโท วิจธาตุ ตฺวาปจฺจยนฺโตติ อาห ‘‘อนุวิจิตฺวา’’ติฯ ‘‘จินฺเตตฺวา’’ติ อิมินา วิจธาตุยา ญาณตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา กาตพฺพนฺติ การนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ปฏากนฺติ ธชปฏากํฯ ‘‘อาหิณฺเฑยฺยุ’’นฺติ อิมินา ปริยาเยยฺยุนฺติ เอตฺถ ปริปุพฺพอาปุพฺพ ยาธาตุยา คตฺยตฺถํ ทสฺเสติฯ ปาฬิยํ ‘‘ปริหเรยฺยุ’’นฺติปิ ปาโฐฯ อาหิณฺเฑยฺยุนฺติ อาหิณฺฑนฺติฯ