87. ปาริสุทฺธิทานกถา

[164] เยน เกนจิ องฺคปจฺจงฺเคน วิญฺญาเปตีติ ปฏิวจนํ นิจฺฉาเรตุมสกฺโกนฺโต เยน เกนจิ องฺคปจฺจงฺเคน วิญฺญาเปติฯ อุภยถาติ อุภเยหิ กายวาจาสงฺขาเตหิ อากาเรหิฯ กายวาจาหิ วิญฺญาเปตีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺเพติ อขิลา คิลานาฯ หตฺถปาเสติ สงฺฆสฺส หตฺถปาสมฺหิฯ สเจ ทูเร โหนฺตีติ สเจ พหู คิลานา อญฺญมญฺญํ ทูเร โหนฺติฯ ตํ ทิวสนฺติ ตสฺมิํ สงฺฆอปฺปโหนกทิวเสฯ

ตตฺเถว ปกฺกมตีติ เอตฺถ นิสฺสกฺกตฺเถ ถปจฺจโยติ อาห ‘‘ตโตวา’’ติ, ปาริสุทฺธิหารฏฺฐานโต เอวาติ อตฺโถฯ ‘‘คจฺฉตี’’ติ อิมินา กมุธาตุยา ปทวิกฺเขปตฺถํ ทสฺเสติ, ‘‘กตฺถจี’’ติ อิมินา ตสฺส กมฺมํฯ สามเณโร ปฏิชานาตีติอาทีสุ ปฏิชานนาการตฺถสฺส อิติสทฺทสฺส โลปภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สามเณโร อห’’นฺติ เอวํ ปฏิชานาตี’’ติอาทิฯ ภูตํเยวาติ วิชฺชมานํเยวฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก ปฏิชานาตี’’ติอาทีสุฯ

สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน จตุนฺนํ ภิกฺขูนนฺติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘สงฺฆปฺปตฺโต วิพฺภมตี’’ติอาทีสุฯ เอตฺถาติ ปาริสุทฺธิหรเณฯ พหูนมฺปีติ เอตฺถ ปิสทฺเทน เอเกน เอกสฺสาปิ, พหูหิ เอกสฺสาปิ, พหูหิ พหูนมฺปิ อาหฏา ปาริสุทฺธิ อาหฏาว โหตีติ ทสฺเสติฯ โสติ ปาริสุทฺธิหารโก ภิกฺขุฯ เยสนฺติ ภิกฺขูนํฯ ตสฺเสวาติ ปาริสุทฺธิหารกสฺเสวฯ อิตรา ปนาติ อิตเรสํ ปาริสุทฺธิ ปนฯ พิฬาลสงฺขลิกาติ เอตฺถ พิฬาโลติ อาขุภุโชฯ โส หิ พิฬาสยํ อาขุํ คณฺหิตุํ อลติ สมตฺเถตีติ พิฬาโลติ วุจฺจติฯ สงฺขลิกาติ เอตํ สตฺตานํ พนฺธนูปกรณวิเสสสฺส นามํฯ พิฬาลสฺส สงฺขลิกา เตน สมฺพนฺธสมฺพนฺธิภาเวน สมฺพนฺธตฺตาติ พิฬาลสงฺขลิกาฯ อิทํ อุปลกฺขณมตฺตํ เยสํ เกสญฺจิ สงฺขลิกาย คเหตพฺพตฺตาฯ ตาย สทิสา พิฬาลสงฺขลิกา ปาริสุทฺธีติ อตฺโถฯ อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ – ยถา สงฺขลิกาย ปฐมํ วลยํ ทุติยํเยว วลยํ ปาปุณาติ, น ตติยํ, เอวเมว ปฐมํ ทินฺนา ปาริสุทฺธิ ทุติยเมว ปาปุณาติ, น ตติยนฺติฯ

อาคนฺตฺวาติ สงฺฆสฺส หตฺถปาสํ อาคนฺตฺวาฯ ปาฬิยํ สุตฺโต น อาโรเจตีติอาทีสุ เหตฺวตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํฯ

สุตฺเตน นาโรเจตีติ หิ อตฺโถฯ ปาริสุทฺธิหารกสฺส อนาปตฺตีติ เอตฺถ อาปตฺตีติ อนฺวยตฺถํ อตฺถาปตฺติโต ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเจ…เป.… อาปชฺชตี’’ติฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ อุภินฺนมฺปีติ ปาริสุทฺธิทายกสฺส, ตํหารกสฺส จาติ อุภินฺนมฺปิฯ

88. ฉนฺททานกถา

[165] ฉนฺททาเนปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ อุโปสโถ กโต โหตีติ ปาริสุทฺธิทายกสฺส จ สงฺฆสฺส จ อุโปสโถ กโต โหติฯ อญฺญนฺติ อุโปสถกมฺมโต อญฺญํฯ ยํ ปน กมฺมนฺติ สมฺพนฺโธฯ กมฺมมฺปีติ อุโปสถกมฺมโต อญฺญํ กมฺมมฺปิฯ เอตฺถ จ ตทหุโปสเถ อตฺตโน จ สงฺฆสฺส จ สเจ อุโปสถกมฺมํ โหติ, ปาริสุทฺธิเยว ทาตพฺพาฯ อถ อญฺญํ กมฺมํ โหติ, ฉนฺโทเยว ทาตพฺโพฯ ยทิ อุโปสถกมฺมญฺจ อญฺญกมฺมญฺจ โหติ, ปาริสุทฺธิ จ ฉนฺโท จ ทาตพฺโพฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ตทหุโปสเถ ปาริสุทฺธิํ เทนฺเตน ฉนฺทมฺปิ ทาตุ’’นฺติฯ สีมาย วาติ พทฺธสีมาย วาฯ อจฺฉิตุนฺติ อุปเวสิตุํฯ ‘‘อาส อุปเวสเน’’ติ หิ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 16 สการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ สามคฺคี วาติ กายสามคฺคี วาฯ

[167] สรติปิ อุโปสถํ, นปิ สรตีติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส อนิยมวิกปฺปตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘เอกทา สรติ, เอกทา น สรตี’’ติฯ ‘‘เอกนฺต’’นฺติ อิมินา เนว สรตีติ เอตฺถ เอวสทฺทสฺส สนฺนิฏฺฐานตฺถํ ทสฺเสติฯ กมฺมํ น โกเปตีติ สมฺมุติลทฺโธปิ อลทฺโธปิ อุมฺมตฺตโก กมฺมํ น โกเปติฯ

91. สงฺฆุโปสถาทิกถา

[168] ‘‘สมฺมชฺชิตฺวา’’ติ ปทมเปกฺขิตฺวา โส เทโสติ เอตฺถ ‘‘อุปโยคตฺเถ ปจฺจตฺตวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ เอตนฺติ ‘‘โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ’’ติอาทิวจนํฯ เตนาติ เตน เหตุนาฯ อฏฺฐกถาจริยา ‘‘สมฺมชฺชนี…เป.… วุจฺจติ’’ อิติ อาหูติ โยชนาฯ