เมนู

[130] ตสฺสาติ อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ภิกฺขุโนฯ สามคฺคีติ สงฺฆสามคฺคีฯ เตนาติ อุกฺเขปนียกมฺมารเหน ภิกฺขุนาฯ สมฺโภเคติ อามิเสน จ ธมฺเมน จ สมฺโภคเหตุฯ เอตฺถ สหเสยฺยาปิ สงฺคหิตา อาปตฺติภาวโตฯ อนาปตฺตีติ อนุกฺขิตฺตกภาวโต ปาจิตฺติยาปตฺติยา อนาปตฺติ, อลชฺชิลกฺขณาภาวโต ทุกฺกเฏน อนาปตฺตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

ทฺวาสตฺตติอธิกวตฺถุสตปฏิมณฺฑิตสฺส มหาขนฺธกสฺส

อตฺถวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

2. อุโปสถกฺขนฺธกํ

68. สนฺนิปาตานุชานนาทิกถา

[132] อุโปสถกฺขนฺธเก ตรนฺติ โอตรนฺติ เอตฺถาติ ติตฺถํ, อุทกติตฺถํ, ติตฺถํ วิยาติ ติตฺถํ, ลทฺธีติ อาห ‘‘ติตฺถํ วุจฺจติ ลทฺธี’’ติฯ ลทฺธิ หิ พหูนํ ลทฺธิกานํ โอตรณฏฺฐานตฺตา ติตฺถํ นามฯ อญฺญนฺติ สาสนิกลทฺธิโต อญฺญํฯ เอเตสนฺติ ปริพฺพาชกานํฯ อิโตติ อิมสฺมา สาสนิกลทฺธิโตฯ นฺติ ยํ ธมฺมชาตํฯ เตสนฺติ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํฯ เต ลภนฺตีติ เอตฺถ ตสทฺโท มนุสฺสวิสโยติ อาห ‘‘เต มนุสฺสา’’ติฯ มูคสูกราติ เอตฺถ ถูลสรีรสฺส สูกรสฺส สทฺทมตฺตสฺสาปิ อภาวโต มูคสูกโร นามาติ อาห ‘‘ถูลสรีรสูกรา’’ติฯ

[135] อสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ โสติ สมฺปชานมุสาวาโทฯ กินฺติ กิํ อาปตฺติฯ ทุกฺกฏนฺติ ปทสฺส ทุกฺกฏํ กมฺมนฺติ อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘ทุกฺกฏาปตฺตี’’ติฯ สา จ โข ทุกฺกฏาปตฺติ มุสาวาทลกฺขเณน น โหตีติ โยชนาฯ เกน โหตีติ อาห ‘‘ภควโต ปน วจเนนา’’ติฯ

วจเนนาติ จ ‘‘สมฺปชานมุสาวาเท กิํ โหติ? ทุกฺกฏํ โหตี’’ติ (มหาว. 135) วจเนนฯ อกิริยสมุฏฺฐานาติ อาวิ กตฺตพฺพาย อาปตฺติยา อกรเณน อกิริยสมุฏฺฐานาฯ

มนุเชนาติ มนุสฺเสนฯ วาจาติ วาจายฯ ยการสฺส หิ โลโปฯ คิรนฺติ สทฺทํฯ ปเรติ อญฺเญ ปุคฺคเลฯ วาจสิกนฺติ วาจาโต สมุฏฺฐิตํฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – ภิกฺขุ เกนจิ อาสนฺเน ฐิเตน มนุเชน วาจาย อนาลปนฺโต โหติ, ปเร ทูเร ฐิเต ปุคฺคเล สนฺธาย คิรํ มหาสทฺทํ โน จ ภเณยฺย, เอวมฺปิ วาจสิกเมว อาปชฺเชยฺยาติฯ

อนฺตรายิโกติ เอตฺถ กโรตฺยตฺเถ ณิกปจฺจโยติ อาห ‘‘อนฺตรายกโร’’ติฯ ‘‘กิมตฺถายา’’ติ อิมินา กิสฺสาติ เอตฺถ ตทตฺเถ จตุตฺถีติ ทสฺเสติ, เหตฺวตฺโถปิ ยุชฺชเตวฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘ทุติยสฺส ฌานสฺส อธิคมายา’’ติอาทีสุฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ อุทฺเทสโต จาติ ‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ’’ติอาทิอุทฺเทสโต จฯ นิทฺเทสโต จาติ ‘‘ปาติโมกฺขนฺติ อาทิเมต’’นฺติอาทินิทฺเทสโต จฯ

[136] เทวสิกนฺติ เอตฺถ ณิกปจฺจโย วิจฺฉตฺเถ โหตีติ อาห ‘‘ทิวเส ทิวเส’’ติฯ ตติเย จ สตฺตเม จ ปกฺเขติ เอกสฺส อุตุโน อฏฺฐสุ ปกฺเขสุ ตติเย จ สตฺตเม จ ปกฺเขฯ ‘‘วจนโต’’ติ ปทํ ‘‘วฏฺฏตี’’ติ ปเท ญาปกเหตุฯ ตถารูเป ปจฺจเยติ ตถารูเป วิกติจาริตฺตสงฺขาเต ปจฺจเยฯ อนุวตฺติตพฺพนฺติ อนุมติํ วตฺติตพฺพํฯ วจนโตปีติ ปิสทฺโท ปุพฺเพ ญาปกเหตุํ สมฺปิณฺเฑติฯ เอตนฺติ ‘‘ยสฺมิํ ตสฺมิํ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา อุทฺทิสิตุํ วฏฺฏตี’’ติ วจนํฯ

71. สีมานุชานนกถา

[138] นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาติ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิฯ นิการสฺส หิ อากาโรฯ นิมิตฺตํ กโตติ เอโส ปพฺพโต นิมิตฺตํ กโตติ โยชนาฯ เอเสว นโย ปรโตปิฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา ‘‘ปุรตฺถิมาย ทิสาย กิํ นิมิตฺตํ? ปาสาโณ ภนฺเต, เอโส ปาสาโณ นิมิตฺต’’นฺติ อตฺถํ อติทิสติฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ เกวลํ ปน วนอุทเกสุ ‘‘เอตํ วนํ, เอตํ อุทก’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ นทิยํ ‘‘เอสา นที’’ติ วตฺตพฺพาฯ เอตฺถ ปนาติ เอติสฺสํ อุตฺตรายํ อนุทิสายํ ปนฯ หีติ ผลโชตโกฯ ตตฺถาติ ‘‘นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพา’’ติ วจเนฯ สีมมณฺฑลนฺติ สีมพิมฺพํฯ สมฺพนฺธนฺเตนาติ ปุริมนิมิตฺเตน ปจฺฉิมนิมิตฺตํ สมฺพนฺธนฺเตนฯ อิมินา เอกนฺตริกาทิวเสน นิมิตฺตกิตฺตนํ น วฏฺฏติ นิมิตฺเตนปิ นิมิตฺตานํ สมฺพนฺธาภาวโตติ ทสฺเสติฯ ปุริมนิมิตฺเตน ปจฺฉิมนิมิตฺตสฺส สมฺพนฺเธ สติ อชฺช เอกํ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา สฺเว เอกํ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวาติ เอวํ กาลนฺตเรปิ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา สมฺมนิตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ

ปพฺพโตติ เอตฺถ ปพฺพํ วุจฺจติ ผฬุ, ตํ เอตสฺมิํ อตฺถีติ ปพฺพโตฯ วาลิกราสิสฺส สุทฺธปํสุปพฺพตปสงฺคตฺตา วุตฺตํ ‘‘วาลิกราสิ ปน น วฏฺฏตี’’ติฯ อิตโรปีติ วาลิกราสิโต อญฺโญปิ ติวิโธ ปพฺพโตฯ หตฺถิปฺปมาณโตติ อฑฺฒฏฺฐมรตนหตฺถิปมาณโตฯ จตูสุ ทิสาสูติ วิหารสฺส จตูสุ ทิสาสุฯ จตูหิ วา ตีหิ วาติ เอตฺถ วาสทฺเทน ตโต อธิกานิปิ คเหตพฺพานิฯ เอเกน วา นิมิตฺเตนาติ โยชนาฯ อิโตติ ปพฺพตนิมิตฺตโตฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอเกน นิมิตฺเตน น วฏฺฏติ, ตสฺมาฯ นฺติ ปพฺพตํฯ ตสฺมาติ เอกสฺเสว นิมิตฺตสฺส กิตฺติตตฺตาฯ โย ปพฺพโต อตฺถิ, ตํ ปพฺพตนฺติ โยชนาฯ อนฺโตติ ปพฺพตสฺส อนฺโตฯ

ตติยภาคํ วาติ เอตฺถ วาสทฺเทน ปฐมภาโคปิ เอกเทโสปิ คเหตพฺโพฯ ตสฺสาติ ตตฺตกสฺส ปเทสสฺสฯ ตติยภาคาทิโต อปรํ สพฺพปพฺพตํ อนฺโตกตฺวา สมฺมตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ

ปาสาณนิมิตฺเต เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ปสติ ฆนภาเวน พนฺธตีติ ปาสาโณฯ อยคุโฬปิ ปาสาณสงฺขเมว คจฺฉติ เตน ตสฺส สทิสตฺตาฯ อยคุโฬปีติ เอตฺถ ปิสทฺเทน ตมฺพกํสวฏฺฏโลหสุวณฺณรชตาทโยปิ สงฺคณฺหาติฯ โย โกจีติ สิลาปวาฬมณิอาทีสุ โย โกจิฯ ทฺวตฺติํสปลคุฬปิณฺฑปริมาณตา สณฺฐานโต คเหตพฺพา, น ตุลิตฺวา คณนวเสนฯ