เมนู

64. จตฺตาโรนิสฺสยาทิกถา

[128] อุปสมฺปนฺนสมนนฺตรเมวาติ อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา สมนนฺตรเมว, น กาลนฺตเรติ อตฺโถฯ เอกโปริสาติ เอตฺถ โปริสสทฺโท อุปริ วิตฺถเต ภุชปมาเณ จ โปสปมาเณ จ วตฺตติฯ ปุริสสฺส ปมาณา โปริสา, ปมาณตฺเถ ณปจฺจโยฯ ฉายาติ อาตปาภาโวฯ เมตพฺพาติ ปเมตพฺพาฯ ‘‘วสฺสาโน’’ติอาทิ ‘‘อุตุปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพ’’นฺติ เอตฺถ อาจิกฺขณาการทสฺสนํฯ อุตุโน ปมาณนฺติ อตฺถํ นิวาเรนฺโต อาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิฯ อรติ ปุนปฺปุนํ คจฺฉตีติ อุตุ , ปมิยติ สํวจฺฉโร ปริจฺฉิชฺชิยติ อเนนาติ ปมาณํฯ ยตฺตเกหิ ทิวเสหิ อปริปุณฺโณติ สมฺพนฺโธฯ ยสฺสาติ ทิวสภาคสฺสฯ โย อุตุ อปริปุณฺโณ, ตสฺส อุตุโนติ ปาฐเสโส โยเชตพฺโพฯ ‘‘อุตุปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพํ, ทิวสภาโค อาจิกฺขิตพฺโพ’’ติ ปทานํ อปรมฺปิ อตฺถวิกปฺปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อยํ นาม อุตูติ อยํ อุตุ วสฺสาโน นามาติ วา เหมนฺโต นามาติ วา คิมฺโห นามาติ วาฯ ปุพฺพนฺโหติ อหสฺส ปุพฺโพ ปุพฺพนฺโหฯ ตตฺถ ปจฺฉิมนโยว ปาสํสตโรฯ กสฺมา? ปุริมนเย อุตุปริปุณฺเณ ทิวสภาคาจิกฺขณสฺส อภาวา, ปจฺฉิมนเย ปน ปริปุณฺณํ วา อปริปุณฺณํ วา อุตุปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ อุปสมฺปนฺนทิวสภาโคว ‘‘ปุพฺพนฺโห’’ติ วา ‘‘สายนฺโห’’ติ วา อาจิกฺขิตพฺโพฯ สํคีตีติ เอตฺถ สํ เอกโต กตฺวา คายิตพฺพา กเถตพฺพาติ สํคีตีติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทเมว สพฺพํ เอกโต กตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ กินฺติ กิํ อุตุํฯ อิทํ นามาติ อิทํ นาม อุตุํฯ วเทยฺยาสีติ อาคนฺตุกานํ วุฑฺฒนวกภาวาทิญาปนตฺถํ กเถยฺยาสิฯ

[129] ทุติยนฺติ สหายํ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา ปุริสํ วาฯ อกรณียานีติ อุปสมฺปนฺเนหิ อกตฺตพฺพานิฯ ปณฺฑุปลาโสติ เอตฺถ ปณฺฑูติ เสตปีตมิสฺโส วณฺโณ, ปลาสสทฺโท ปณฺณวาจโก, น หริตวาจโก, นาปิ กิํสุกทุมวาจโกติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปณฺฑุวณฺโณ ปณฺโณ’’ติฯ ปณฺฑุปลาโสติ สมาโสปิ พฺยาโสปิ ยุตฺโตเยวฯ สมาสกาเล ปณฺฑุ ยสฺสตฺถีติ ปณฺฑุ, โสเยว ปลาโส ปณฺฑุปลาโสติ กาตพฺโพฯ ปุปฺผผลาทิํ พนฺธตีติ พนฺธนนฺติ วจนตฺเถน พนฺธนสทฺโท วณฺฏปริยาโยติ อาห ‘‘วณฺฏโต’’ติฯ ปุถุสิลาติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 3.60) เอตฺถ ปุถุสทฺโท มหนฺตปริยาโยติ อาห ‘‘มหาสิลา’’ติฯ

[130] ตสฺสาติ อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ภิกฺขุโนฯ สามคฺคีติ สงฺฆสามคฺคีฯ เตนาติ อุกฺเขปนียกมฺมารเหน ภิกฺขุนาฯ สมฺโภเคติ อามิเสน จ ธมฺเมน จ สมฺโภคเหตุฯ เอตฺถ สหเสยฺยาปิ สงฺคหิตา อาปตฺติภาวโตฯ อนาปตฺตีติ อนุกฺขิตฺตกภาวโต ปาจิตฺติยาปตฺติยา อนาปตฺติ, อลชฺชิลกฺขณาภาวโต ทุกฺกเฏน อนาปตฺตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

ทฺวาสตฺตติอธิกวตฺถุสตปฏิมณฺฑิตสฺส มหาขนฺธกสฺส

อตฺถวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

2. อุโปสถกฺขนฺธกํ

68. สนฺนิปาตานุชานนาทิกถา

[132] อุโปสถกฺขนฺธเก ตรนฺติ โอตรนฺติ เอตฺถาติ ติตฺถํ, อุทกติตฺถํ, ติตฺถํ วิยาติ ติตฺถํ, ลทฺธีติ อาห ‘‘ติตฺถํ วุจฺจติ ลทฺธี’’ติฯ ลทฺธิ หิ พหูนํ ลทฺธิกานํ โอตรณฏฺฐานตฺตา ติตฺถํ นามฯ อญฺญนฺติ สาสนิกลทฺธิโต อญฺญํฯ เอเตสนฺติ ปริพฺพาชกานํฯ อิโตติ อิมสฺมา สาสนิกลทฺธิโตฯ นฺติ ยํ ธมฺมชาตํฯ เตสนฺติ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํฯ เต ลภนฺตีติ เอตฺถ ตสทฺโท มนุสฺสวิสโยติ อาห ‘‘เต มนุสฺสา’’ติฯ มูคสูกราติ เอตฺถ ถูลสรีรสฺส สูกรสฺส สทฺทมตฺตสฺสาปิ อภาวโต มูคสูกโร นามาติ อาห ‘‘ถูลสรีรสูกรา’’ติฯ

[135] อสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ โสติ สมฺปชานมุสาวาโทฯ กินฺติ กิํ อาปตฺติฯ ทุกฺกฏนฺติ ปทสฺส ทุกฺกฏํ กมฺมนฺติ อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘ทุกฺกฏาปตฺตี’’ติฯ สา จ โข ทุกฺกฏาปตฺติ มุสาวาทลกฺขเณน น โหตีติ โยชนาฯ เกน โหตีติ อาห ‘‘ภควโต ปน วจเนนา’’ติฯ