48. เถยฺยสํวาสกวตฺถุกถา

[110] ปาริชญฺญปตฺตสฺสาติ ปริหายตีติ ปริชานิ, อิสฺสริยโภคาทิ, ตสฺส ภาโว ปาริชญฺญํ, อิสฺสริยโภคาทิกฺขโย, ตํ ปตฺโตติ ปาริชญฺญปตฺโต, ตสฺสฯ ‘‘ปาริชุญฺญปตฺตสฺสา’’ติปิ อุกาเรน สห ปาโฐ อตฺถิฯ ขีณโกลญฺโญติ เอตฺถ กุเล ชาตา โกลญฺญา, ณฺยปจฺจโย, นการาคโมฯ ขีณา โกลญฺญา อสฺสาติ ขีณโกลญฺโญติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มาติปกฺขปิติปกฺขโต’’ติอาทิฯ ตตฺถ มาติปกฺขปิติปกฺขโตติ มาตุยา ปกฺโข มาติปกฺโข, ปิตุโน ปกฺโข ปิติปกฺโข, มาติปกฺโข จ ปิติปกฺโข จ มาติปกฺขปิติปกฺขาฯ ผาติํ กาตุนฺติ เอตฺถ ผา-ธาตุ วฑฺฒนตฺโถติ อาห ‘‘วฑฺเฒตุ’’นฺติฯ ‘‘ปุจฺฉิยมาโน’’ติ อิมินา อนุยุญฺชิยมาโนติ เอตฺถ อนุตฺยูปสคฺควเสน ยุชสทฺโท ปุจฺฉนตฺโถติ ทสฺเสติฯ

เถยฺยสํวาสโกติ เถนนํ เถยฺยํ นการสฺส ยการํ กตฺวา, เถยฺยาย สํวาสโก อิมสฺสาติ เถยฺยสํวาสโกฯ เอตฺถ จ น เกวลํ วสฺสคณนาทิโกเยว สํวาโส นาม โหติ, อถ โข เถยฺยาย ลิงฺคคหณมฺปิ สํวาโสเยว นามฯ ตสฺมา ตสฺส ติวิธภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตโย’’ติอาทิฯ ตตฺถ ลิงฺคํ เถเนตีติ ลิงฺคเถนโก, เอเสว นโย อิตเรสุปิฯ ตมตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ โยติ เถยฺยสํวาสโกฯ ลิงฺคมตฺตสฺเสวาติ เอตฺถ มตฺตสทฺเทน สํวาสาทโย นิวตฺเตติฯ

วิเทสนฺติ อตฺตโน เทสโต วิโยคํ เทสํฯ วิสทฺโท เหตฺถ วิโยคตฺถวาจโกฯ อถ วา วิ ทูรํ เทสํฯ วิสทฺโท เหตฺถ ทูรตฺถวาจโกฯ มุสาติ อภูตตฺเถ ทุติยนฺตนิปาโต, อภูตํ วจนนฺติ อตฺโถฯ ปฏิพาหตีติ อญฺเญ นิวาเรติฯ สํวาสเถนโก นามาติ เอตฺถ โก สํวาโส นาม, นนุ เอกกมฺมาทิโกติ อาห ‘‘ภิกฺขุวสฺสคณนาทิโก’’ติอาทิฯ ภิกฺขุวสฺสคณนาทิโกติ อาทิสทฺเทน ยถาวุฑฺฒํ วนฺทนสาทิยนํ อาสนปฏิพาหนํ อุโปสถปวารณาทีสุ สนฺทิสฺสนนฺติ อิมานิ สงฺคณฺหาติฯ ‘‘กิริยเภโท’’ติ อิมินา สํ เอกโต วสิยติ อเนนาติ สํวาโสติ วจนตฺเถน กิริยเภโท สํวาโส นามาติ ทสฺเสติฯ อิมสฺมิํ อตฺเถติ อิมสฺมิํ วตฺถุมฺหิ, อิมสฺมิํ ฐาเนติ อตฺโถฯ อิมินา ปาราชิกาทิฏฺฐาเน ปน เอกกมฺมาทิโก สํวาโส นามาติ ทสฺเสติฯ

‘‘ลิงฺคสฺส เจว สํวาสสฺส จา’’ติ อิมินา อุภยเถนโกติ เอตฺถ อุภยสรูปํ ทสฺเสติฯ

เอตฺถาติ เถยฺยสํวาสกฏฺฐาเนฯ ราช…เป.… ภเยหิ วาติ เอตฺถ ภยสทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ ราชภเยน จ ทุพฺภิกฺขภเยน จ กนฺตารภเยน จ โรคภเยน จ เวริภเยน จาติ หิ อตฺโถฯ จีวรคหณตฺถนฺติ จีวราหรณตฺถํ, อยเมว วา ปาโฐฯ วาสทฺโท เหตฺวตฺถํ วา สมฺปทานตฺถํ วา สมฺปิณฺเฑติฯ อยํ คาถา วิภตฺติยา อุปฺปฏิปาฏิตฺตา ภคฺครีติสงฺขาตา อลงฺการโทสา น มุตฺตาฯ ลิงฺคนฺติ สมณลิงฺคํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ

นาธิวาเสตีติ น สมฺปฏิจฺฉติฯ ยาวาติ ยตฺตกํ กาลํ, อยํ ปเนตฺถ โยชนา – อิธ โย ราช…เป.… ภเยน วา จีวรคหณตฺถํ วา ลิงฺคํ อาทิยติ, โส สุทฺธมานโส หุตฺวา ยาว สํวาสํ นาธิวาเสติ, ตาว เอโส ‘‘เถยฺยสํวาสโก นามา’’ติ น วุจฺจตีติฯ

ตตฺราติ ตาสุ คาถาสุฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ เอวนฺติ ลิงฺเค คหิยมาเนฯ ตสฺมินฺติ ชเนฯ อโนสริตฺวาวาติ อโนกฺกมิตฺวาวฯ ลิงฺคํ อปเนตฺวาติ สยํ คหิตํ สมณลิงฺคํ วินาเสตฺวาฯ ปพฺพชิตาลยนฺติ ปพฺพชิตฉายํฯ ปุพฺเพติ สํวาสเถนเกฯ

สพฺพปาสณฺฑิยภตฺตานีติ สพฺพานิ ปาสณฺฑํ อุทฺทิสฺส ทินฺนานิ ภตฺตานิฯ

สตฺเต วหตีติ สตฺตวาโหฯ วิรมิตพฺพนฺติ เวรํ, ตํ ปวตฺเตตีติ เวริโกฯ กาเยน ปริหริตพฺพานีติ กายปริหาริยานิฯ ตนฺติ ตุวํฯ หีนายาวตฺตภาวนฺติ หีนาย คิหิภาวาย อาวตฺตภาวํฯ

อุปฺปพฺพชิตฺวาติ ปพฺพชวิโยคํ กตฺวาฯ ตมตฺถนฺติ อุปฺปพฺพชิตสงฺขาตมตฺถํฯ อสฺสาติ มหาสามเณรสฺสฯ

มหนฺโต วาติ เอตฺถ วาสทฺโท ครหตฺโถฯ ปเคว ทหโรติ ทสฺเสติฯ อพฺยตฺโต โหตีติ โยชนาฯ โสติ สามเณโรฯ

วจฺฉโครกฺขาทีนีติ เอตฺถ วจฺโฉติ ตรุณโคโณฯ โส หิ มาตุสนฺติเก วสตีติ วจฺโฉฯ มาตุยา วิโยคกาเล วา วสฺสตีติ วจฺโฉติ วุจฺจติฯ อิมินา ทมฺมควชรคฺควาปิ สามญฺญโต คหิตาฯ โค วุจฺจติ เขตฺตภูมิฯ วจฺโฉ จ โค จ วจฺฉควา, เตสํ รกฺขนํ วจฺฉโครกฺโข, โส อาทิ เยสํ กสิกมฺมาทีนนฺติ วจฺฉโครกฺขาทีนิฯ ‘‘สูปสมฺปนฺโน’’ติ อิมินา คหฏฺฐมฺปิ สเจ อุปสมฺปาเทติ, สูปสมฺปนฺโนติ ทสฺเสติฯ อนุปสมฺปนฺนกาเลเยวาติ สามเณรกาเลเยวฯ วินยวินิจฺฉเยติ วินเย วุตฺตสฺส เถยฺยสํวาสกสฺส วินิจฺฉเยฯ เถยฺยสํวาสโก โหติ ลิงฺคสฺส อปนีตตฺตาฯ

เถยฺยสํวาสโก น โหติ สลิงฺเค ฐิตตฺตาฯ อยมฺปิ เถยฺยสํวาสโก น โหติ กาสาเย สอุสฺสาหตฺตาฯ เถยฺยสํวาสโก โหติ กาสาเย ธุรสฺส นิกฺขิตฺตตฺตาฯ

เถยฺยสํวาสโก น โหติ สลิงฺเค ฐิตตฺตาฯ เนว เถยฺยสํวาสโก โหติ กาสาเย สอุสฺสาหตฺตาฯ เมถุนเสวนาทีหีติอาทิสทฺเทน ปาณาติปาตาทโย สงฺคณฺหาติฯ เถยฺยสํวาสโก โหติ กาสาเย ธุรสฺส นิกฺขิตฺตตฺตาฯ โอวฏฺฏิกนฺติ อโธวฏฺเฏน กรณํฯ รกฺขติ ตาวาติ ตาว รกฺขติ วีมํสเนน นิวาสิตตฺตาฯ ลิงฺคนฺติ สมณลิงฺคํฯ เถยฺยสํวาสโก โหติ คิหิลิงฺคสฺส สมฺปฏิจฺฉิตตฺตาฯ

วีมํสติ วา สมฺปฏิจฺฉติ วา รกฺขติเยว โอทาตวตฺถสฺส อนฺโตกาสายภาวโตฯ ‘‘ภิกฺขุนิยาปิ เอเสว นโย’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวนฺโต อาห ‘‘สาปี’’ติอาทิฯ

วุฑฺฒปพฺพชิโต สามเณโรติ สมฺพนฺโธฯ ปาฬิยมฺปีติ ปนฺติยมฺปิฯ เสโน มํสเปสิํ คเหตฺวา คจฺฉติ วิย ภตฺตปิณฺเฑ ปตฺตํ อุปนาเมตฺวา คเหตฺวา คจฺฉติฯ เถยฺยสํวาสโก น โหติ วสฺสานํ อคณนตฺตาฯ

48. ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถา

[110] ปกฺกมตีติ ปกฺกนฺโต, ‘‘ปวิฏฺโฐ’’ติ อิมินา กมุธาตุยา ปทวิกฺเขปตฺถํ ทสฺเสติ, อิจฺฉากนฺติอตฺเถ นิวตฺเตติฯ โสติ ติตฺถิยปกฺกนฺตโกฯ ตตฺราติ ติตฺถิยปกฺกนฺตเกฯ อุปสมฺปนฺโน ภิกฺขุ คจฺฉตีติ สมฺพนฺโธฯ เตสนฺติ ติตฺถิยานํฯ ‘‘ติตฺถิโย ภวิสฺสามี’’ติ ปุพฺเพว ลทฺธิคหิตตฺตา วุตฺตํ ‘‘ลิงฺเค อาทินฺนมตฺเต’’ติฯ กุสจีราทีนีติ เอตฺถ กุโส วุจฺจติ สลากาฯ จีโรติ ปนฺติ, อาวลีติ อตฺโถฯ กุเส รชฺชุนา อาวุนิตฺวา กโต จีโร กุสจีโร, โส อาทิ เยสํ ตานีติ กุสจีราทีนิฯ อาทิสทฺเทน ผลกจีราทโย สงฺคณฺหาติฯ กุสติเณหิ กโต จีโร กุสจีโรติปิ วทนฺติฯ นคฺโคติ อเจลโกฯ อาชีวโกติ อเจลกวตมาทาย ชีวตีติ อาชีวโกฯ เตสนฺติ อาชีวกานํฯ โอวทิโต หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ

กินฺติ กิํ วตํฯ ลุญฺจาเปตีติ อปนยาเปติฯ โมรปิญฺฉาทีนีติ เอตฺถ ปิญฺฉํ วุจฺจติ ปกฺโขฯ โส หิ ปิญฺฉติ อากาเส คจฺฉติ อเนนาติ ปิญฺฉนฺติ วุจฺจติฯ ปิฉิ คติยนฺติ ธาตุปาโฐฯ โมรสฺส ปิญฺฉํ โมรปิญฺฉํ, ตํ อาทิ เยสํ ตานีติ โมรปิญฺฉาทีนิฯ อาทิสทฺเทน อุลูกปิญฺฉาทโย สงฺคณฺหาติฯ ยาว น สมฺปฏิจฺฉตีติ ยาว ลทฺธิํ น สมฺปฏิจฺฉติฯ นนฺติ วีมํสมานํ ภิกฺขุํฯ ลทฺธีติ ติตฺถิยลทฺธิฯ รกฺขตีติ ติตฺถิยปกฺกนฺตกโต รกฺขติฯ ลทฺธิยา อภาเวน ติตฺถิยปกฺกนฺตโก น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อจฺฉิทฺทจีวโรติ เอตฺถ อากาโร โกธตฺโถ, อฑฺฑตฺโถ วา โหติ, ฉิทฺทสทฺโท ทูสนตฺโถ โหติฯ ตสฺมา อาโกเธน อฑฺเฑน วา ฉิทฺโท ทูสิโตติ อจฺฉิทฺโทติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘อจฺฉินฺโน’’ติปิ ปาโฐฯ อจฺฉิทฺทํ จีวรเมตสฺสาติ อจฺฉิทฺทจีวโรฯ ติตฺถายตนนฺติ ติตฺถีนํ นิวาสฏฺฐานํ, ติตฺถิยานํ อุปสฺสยนฺติ อตฺโถฯ

49. ติรจฺฉานคตวตฺถุ

[111] เทวสมฺปตฺติสทิสํ อิสฺสริยสมฺปตฺติํ อนุภวนฺโตปิ โส นาโค กสฺมา นาคโยนิยา อฏฺฏียตีติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ