เมนู

41. ราหุลวตฺถุกถา

[105] กปิลวตฺถูติ เอตฺถ กปิโลติ กฬารวณฺโณ อิสิ วุจฺจติ, โส วสติ เอตฺถาติ กปิลวตฺถุ, อสฺสโมฯ ตสฺมิํ ฐาเน มาปิตตฺตา นครมฺปิ กปิลวตฺถูติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.267; สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.362) วุจฺจติฯ อยนฺติ วกฺขมานกถาฯ สุทฺโธทนมหาราชาติ เอตฺถ สุทฺโธทโนติ ตสฺส รญฺโญ นามํฯ อถ วา สุทฺธํ โอทนํ อิมสฺสาติ สุทฺโธทโน, โสเยว มหาราชา สุทฺโธทนมหาราชาฯ วิหรติ กิราติ สมฺพนฺโธฯ โสติ สุทฺโธทนมหาราชาฯ ราชคหนฺติ ราชคหนครํฯ สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโตฯ อายาจามีติ หิ อตฺโถฯ เมติ มม, ปุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ, อนาทเร วา สามิวจนํฯ โสติ อมจฺโจฯ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ นิปาโตฯ เอวนฺติ หิ อตฺโถฯ อถาติ ตสฺมิํ นิสีทนกาเลฯ อสฺสาติ ปุริสสหสฺสปริวารสฺส อมจฺจสฺสฯ ตโตติ ยาจนการณา นฺติ ปุริสสหสฺสปริวารํ อมจฺจํฯ ตตฺเถวาติ ราชคเหเยวฯ เตปีติ อฏฺฐ ทูตาปิฯ เตติ นว ทูตาฯ

อถาติ ตโต ปจฺฉาฯ เอกทิวสชาตกนฺติ เอกสฺมิํ ทิวเส ชาตกํฯ โสติ กาฬุทายีอมจฺโจฯ ปพฺพชิตฺวาปีติ ปิสทฺเทน ‘‘อปพฺพชิตฺวาปี’’ติ อตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ ตเถวาติ ยถา นว ทูตา สปริวารา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุ, ตเถวาติ อตฺโถฯ โสติ กาฬุทายีฯ สมฺภเตสูติ สมฺภริเตสุ คเหตฺวา นิฏฺฐาปิเตสูติ อตฺโถฯ วิสฺสฏฺฐกมฺเมสูติ วิสฺสฏฺฐา กมฺมนฺตา เอเตสนฺติ วิสฺสฏฺฐกมฺมนฺตา, เตสุฯ สุปุปฺผิเตสูติ สุนฺทรปุปฺผสญฺชาเตสุฯ ปฏิปชฺชนกฺขเมติ ปฏิปชฺชนตฺถาย ขเม โยคฺเยฯ คมนวณฺณํ สํวณฺเณสีติ สมฺพนฺโธฯ สฏฺฐิมตฺตาหีติ (พุ. วํ. อฏฺฐ. นิทานกถา 2) สฏฺฐิปมาณาหิฯ เอตนฺติ เอตํ สํวณฺณสฺส การณํ กินฺติ ปุจฺฉิฯ จาริกํ ปกฺกมิตุํ กาโลติ โยชนาฯ เตน หีติ อุยฺโยชนตฺเถ นิปาโตฯ ภควา ปกฺกามีติ สมฺพนฺโธฯ ปริวุโตติ ปริสมนฺตโต วุโต อาวุโต นิวุโต หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อตุริตจาริกนฺติ อชวนจาริกํฯ

เอวนฺติ อิมินา นเยนฯ ภควติ ปกฺกนฺเต จ สตีติ โยชนาฯ นิกฺขนฺตทิวสโตติ ผคฺคุณปุณฺณมิยา ปาฏิปททิวสโตฯ อุตฺตมโภชนรสสฺสาติ อุตฺตมโภชนรเสนฯ ทสฺสถาติ ทเทยฺยาถฯ เตเนวาติ สทฺธาย อุปฺปาทนการเณเนวฯ นฺติ กาฬุทายิํฯ ภควา ฐเปสีติ สมฺพนฺโธฯ เอตทคฺคนฺติ เอโส อคฺโคฯ ยทิทนฺติ โย อยํฯ เอตทคฺเคติ เอตทคฺคฏฺฐาเนฯ

สากิยาปิ โข ปหิณิํสูติ สมฺพนฺโธฯ ญาติเสฏฺฐนฺติ ญาตีนํ เสฏฺฐํ, ญาติเยว วา เสฏฺฐํ, ภควนฺตนฺติ โยชนาฯ นิคฺโรธสกฺกสฺสาติ นิคฺโรธนามกสฺส สกฺกสฺสฯ ตตฺถาติ นิคฺโรธสกฺกสฺส อาราเมฯ ปจฺจุคฺคมนนฺติ ปฏิมุขํ อุฏฺฐหิตฺวา คมนํฯ

ตโตติ ปหิณโต, ปรนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ ราชกุมาเร จ ราชกุมาริกาโย จ ปหิณิํสูติ โยชนาฯ เตสนฺติ ราชกุมารราชกุมาริกานํฯ ตตฺราติ นิคฺโรธาราเมฯ มาโน ชาติ สภาโว เอเตสนฺติ มานชาติกา, มาเนน, มาโน วา ถทฺโธ เอเตสนฺติ มานถทฺธาฯ เตติ สากิยา, อาหํสูติ สมฺพนฺโธฯ

เตสูติ สากิเยสุฯ เนติ ญาตโยฯ วุฏฺฐายาติ จตุตฺถชฺฌานโต วุฏฺฐหิตฺวาฯ เตสนฺติ ญาตีนํฯ กณฺฑมฺพรุกฺขมูเลติ กณฺฑนามเกน อุยฺยานปาเลน โรปิมสฺส อมฺพรุกฺขสฺส อาสนฺเนฯ ราชาติ สุทฺโธทนมหาราชาฯ โวติ ตุมฺหากํ, ปาเทติ สมฺพนฺโธฯ อยนฺติ วนฺทนาฯ ชมฺพุจฺฉายายาติ ชมฺพุรุกฺขสฺส ฉายายฯ อิติ อาหาติ โยชนาฯ

สิขาปฺปตฺโตติ อคฺคปฺปตฺโต, โกฏิปฺปตฺโตติ อตฺโถฯ ตโตติ นิสีทนโต, ปรนฺติ สมฺพนฺโธฯ โปกฺขรวสฺสนฺติ ปทุมวเน วุฏฺฐวสฺสสทิสํฯ ตมฺพวณฺณนฺติ โลหิตวณฺณํฯ นฺติ อปตนํ ภควา กเถสีติ สมฺพนฺโธฯ

ทุติยทิวเสติ กปิลวตฺถุํ ปตฺตทิวสโต ทุติเย ทิวเสฯ อินฺทขีเลติ นครสฺส อุมฺมาเรฯ กถนฺติ เกนากาเรน จริํสุ นุ โขติ โยชนาฯ อคมํสุ กิํ จริํสุ กินฺติ โยชนาฯ สปทานจารนฺติ ฆรปฏิปาฏิขณฺฑนวิรหิเตน สห ปวตฺตํ จารํฯ ตโตติ อาวชฺชนโต, ปรนฺติ สมฺพนฺโธฯ อยเมว วํโสติ ปุพฺพพุทฺธานํ อยเมว วํโสฯ อยํ ปเวณีติ ตสฺเสว เววจนํฯ อนุสิกฺขนฺตาติ อนุ ปฏิภาคํ สิกฺขนฺตาฯ นิวิฏฺฐเคหโตติ นิวาสนตฺถาย วิสิตเคหโตฯ อยฺโยติ อธิโป สามีติ อตฺโถฯ สิทฺธตฺถกุมาโรติ สพฺพโลกสฺส สิทฺโธ อตฺโถ อสฺมิํ อตฺถีติ สิทฺธตฺโถ, โสเยว กุมาโร สิทฺธตฺถกุมาโรฯ สีหปญฺชรนฺติ วาตปานํฯ ตญฺหิ สีหรูปํ ทสฺเสตฺวา กตปญฺชรตฺตา สีหปญฺชรนฺติ วุจฺจติฯ ทสฺสนพฺยาวโฏติ ทสฺสเน, ทสฺสนตฺถาย วา พฺยาวโฏฯ ราหุลมาตาปิ เทวี อาโรเจสีติ สมฺพนฺโธฯ กปาลหตฺโถติ กปาโล หตฺเถสุ อสฺส ภควโตติ กปาลหตฺโถ, หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ นานาวิราคสมุชฺชลายาติ นานาฐาเนสุ วิราคาย สมุชฺชลายฯ วิโรจมานํ ภควนฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อุณฺหีสโตติ สิโรเวฐนโตฯ ตญฺหิ อุปริสีเส นหติ พนฺธติ, นหียติ พนฺธียตีติ วา อุณฺหีโสติ วุจฺจติฯ นรสีหคาถาหิ นามาติ นรสีหคาถานามกาหิฯ ตา หิ ยสฺมา นโรเยว สพฺพสตฺตานํ สีโห เสฏฺโฐ, นรานํ, นเรสุ วา สีโห เสฏฺโฐติ นรสีโห, ตสฺส ปกาสกา คาถา โหนฺติ, ตสฺมา นรสีหคาถาติ วุจฺจนฺติฯ รญฺโญติ สสฺสุรรญฺโญ, มาตุลรญฺโญ วาฯ สํวิคฺคหทโยติ จลนจิตฺโตฯ สณฺฐาปยมาโนติ สุฏฺฐุ ฐาปยมาโนฯ ตุริตตุริตนฺติ ตุริตโต ตุริตํ, อติสีฆนฺติ อตฺโถฯ กิํ ภนฺเตติ กิํ การณา ภนฺเตฯ อหุวตฺถาติ หิยฺยตฺตนีมชฺฌิมปุริสสงฺขาตาย ตฺถวิภตฺติยา หูธาตุสฺส อูการสฺส อุวาเทโส โหติ, ตสฺมา ตุมฺเห เอวํสญฺญิโน อหุวตฺถาติ โยชนาฯ วํสจาริตฺตเมตนฺติ เอตํ ปิณฺฑาย จรณํ วํสโต ปเวณิโต จาริตฺตํฯ ตตฺถ จาติ มหาสมฺมตขตฺติยวํเส จฯ อยนฺติ มหาสมฺมตขตฺติยวํโสฯ อนฺตรวีถิยนฺติ วีถิยา มชฺเฌฯ ฐิโตว อาหาติ สมฺพนฺโธฯ

อุตฺติฏฺเฐติ อุทฺทิสฺส, อุฏฺฐหิตฺวา วา ปิณฺฑาย ติฏฺฐเนฯ ธมฺมํ สุจริตนฺติ สุฏฺฐุ จริตพฺพํ ภิกฺขาจริยสงฺขาตํ ธมฺมํฯ จเรติ จเรยฺยฯ ธมฺมจารีติ ภิกฺขาจริยสงฺขาตํ ธมฺมํ จรณสีโล สมโณฯ สุขํ เสตีติ อุปลกฺขณวเสน วุตฺตํฯ เสสอิริยาปถาปิ ลกฺขณหารวเสน คเหตพฺพา สมานกิจฺจตฺตาฯ อสฺมิญฺจ โลเก ปรมฺหิ จ โลเกติ โยชนาฯ

น ตํ ทุจฺจริตํ จเรติ เวสิยาทิโคจรสงฺขาตํ ทุฏฺฐุ จริตพฺพํ ตํ ธมฺมํ น จเรยฺยฯ

เอตฺถ จ ปฐมคาถํ อนฺตรวีถิยํ กเถตฺวา ราชานํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิ, ทุติยคาถํ ปิตุนิเวสเน กเถตฺวา มหาปชาปติํ โสตาปตฺติผเล, ราชานํ สกทาคามิผเล ปติฏฺฐาเปสีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ธมฺมปาลชาตกํ สุตฺวาติ ปุน อปรสฺมิํ ทิวเส (ชา. อฏฺฐ. 4.98 อาทโย; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.นนฺทตฺเถรวตฺถุ) ธมฺมปาลชาตกํ (ชา. อฏฺฐ. 4.มหาธมฺมปาลชาตกวณฺณนา) สุตฺวาฯ มรณสมเยติ มรณาสนฺนกาเล, มรณสมยสมีเป วา, สมีปตฺเถ เจตํ ภุมฺมวจนํฯ

โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตฺวา ปริวิสีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพํ อิตฺถาคารนฺติ สพฺโพ โอโรโธฯ โส หิ อิตฺถีนํ อคารนฺติ อิตฺถาคารนฺติ วุจฺจติฯ อิมินา วจนตฺเถน อคารเมว มุขฺยโต ลพฺภติ, ราชิตฺถิโย ปน อุปจาเรนาติ ทฏฺฐพฺพํฯ สา ปนาติ ราหุลมาตา ปนฯ ปริชเนนาติ ปริวาเรนฯ นฺติ อยฺยปุตฺตํฯ ‘‘ราชาน’’นฺติปทํ ‘‘คาหาเปตฺวา’’ติปเท การิตกมฺมํ, ‘‘ปตฺต’’นฺติปทํ ตตฺเถว ธาตุกมฺมํฯ ราชธีตายาติ สุปฺปพุทฺธรญฺโญ ธีตายฯ สาติ ราชธีตาฯ โคปฺผเกสูติ จรณคณฺฐีสุ ภควนฺตํ คเหตฺวาติ โยชนาฯ อถ วา ภควโต โคปฺผเก คเหตฺวาติ โยชนาฯ เอวญฺหิ สติ อุปโยคตฺเถ ภุมฺมวจนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ราชา กเถสีติ สมฺพนฺโธฯ อนจฺฉริยนฺติ น อจฺฉริยํ, อจฺฉรํ ปหริตุํ น โยคฺยนฺติ อตฺโถฯ ราชธีตา ยํ อตฺตานํ รกฺขิ, อิทํ อนจฺฉริยนฺติ โยชนาฯ

ตํทิวสเมวาติ ตสฺมิํ ทุติยทิวเสเยวฯ เกสวิสชฺชนนฺติ ราชจูฬามณิพนฺธนตฺถํ กุมารกาเล พนฺธิตสิขาเวณิสงฺขาตสฺส เกสสฺส วิสชฺชนํ, โมจนนฺติ อตฺโถฯ ปฏฺฏพนฺโธติ อสุโก นาม ราชาติ นลาเฏ สุวณฺณมยสฺส ปฏฺฏสฺส พนฺธนํฯ ฆรมงฺคลนฺติ อภินวฆรํ ปเวสนมงฺคลํฯ อาวาหมงฺคลนฺติ อาวาเห ปวตฺตํ มงฺคลํฯ ฉตฺตมงฺคลนฺติ ราชฉตฺตุสฺสาปนกาเล ปวตฺตํ มงฺคลํฯ มงฺคลํ วตฺวาติ มงฺคลสํยุตฺตํ ธมฺมกถํ กเถตฺวาฯ ชนปทกลฺยาณีติ ชนปทมฺหิ กลฺยาณสมนฺนาคตาฯ ตุวฏฺฏํ โขติ ขิปฺปเมวฯ โสปีติ นนฺทราชกุมาโรปิฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ ทุติยทิวเสติ กปิลวตฺถุปตฺตทิวสโต ทุติเย ทิวเสฯ ธมฺมปทอฏฺฐกถายํ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.นนฺทตฺเถรวตฺถุ; เถรคา. อฏฺฐ. 1.นนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา) ปน ‘‘ตติยทิวเส นนฺทํ ปพฺพาเชสี’’ติ วุตฺตํฯ

สตฺตเม ทิวเสติ กปิลวตฺถุปตฺตทิวสโตเยว สตฺตเม ทิวเสฯ เอตํ สมณํ ปสฺสาติ โยชนาฯ

พฺรหฺมรูปวณฺณนฺติ พฺรหฺมุโน รูปสงฺขาโต วณฺโณ วิย วณฺโณ อิมสฺสาติ พฺรหฺมรูปวณฺโณ, ตํฯ อยนฺติ อยํ สมโณฯ ตฺยสฺสาติ เต อสฺสฯ เตติ นิธโยฯ อสฺสาติ สมณสฺสฯ นฺติ สมณํฯ ยาจาติ ยาจาหิฯ อยํ ทฺวิกมฺมิกธาตุฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ปุตฺโต ปิตุสนฺตกสฺส สามิโก, อิติ ตสฺมา เม เทหีติ โยชนาฯ อนุรูปํ วจนนฺติ สมฺพนฺโธฯ ภควนฺตํ อนุพนฺธีติ ภควโต ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธิฯ

น วิสหตีติ น สมตฺเถติฯ อยํ กุมาโร ปิตุสนฺตกํ ยํ ธนํ อิจฺฉติ, ตนฺติ โยชนาฯ วฏฺฏานุคตนฺติ วฏฺฏทุกฺขํ อนุคตํฯ สวิฆาตกนฺติ วิฆาตเกหิ ปญฺจหิ เวเรหิ สหิตํฯ อสฺสาติ กุมารสฺสฯ นฺติ กุมารํฯ อยนฺติ กุมาโรฯ ทายชฺชนฺติ ทายสงฺขาตํ มาตาปิตูนํ ธนํ อาททาตีติ ทายาโท, ปุตฺโต, ตสฺส อิทนฺติ ทายชฺชํ, มาตาปิตูนํ ธนํฯ

‘‘กถาหํ ภนฺเต ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชมี’’ติ กสฺมา อาห, นนุ อายสฺมา สาริปุตฺโต พาราณสิยํ ตีหิ สรณคมเนหิ อนุญฺญาตํ ปพฺพชฺชํ น ชานาตีติ อาห ‘‘อิทานี’’ติอาทิฯ ยา สา ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ อนุญฺญาตาติ โยชนาฯ ตโตติ ปพฺพชฺชาอุปสมฺปทโตฯ อุปสมฺปทํ ปฏิกฺขิปิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ วิมตีติ วิวิธา อิจฺฉาฯ อิมญฺจ ปนตฺถนฺติ อิมเมว วิมติสงฺขาตมตฺถํฯ ธมฺมเสนาปติ อาหาติ สมฺพนฺโธฯ ภควโต ตํ อชฺฌาสยนฺติ โยชนาฯ

‘‘อถ โข…เป.… ปพฺพาเชสี’’ติ เอตฺถ กิํ กุมารสฺส เกสจฺเฉทนาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ อายสฺมา สาริปุตฺโตเยว กโรตีติ อาห ‘‘มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร’’ติอาทิฯ โอวาทาจริโยติ นิวาสนปารุปนาทีสุ เสขิยวตฺเตสุ, อาภิสมาจาริเกสุ จ โอวาทโก อาจริโยฯ อถ กสฺมา ‘‘อายสฺมา สาริปุตฺโต ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชสี’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ตสฺสํ ปพฺพชฺชาอุปสมฺปทายํฯ น อาจริโยติ ปพฺพชฺชาจริโย จ โอวาทาจริโย จ น อิสฺสโรฯ

อุปฺปนฺนสํเวเคน หทเยนาติ เอตฺถ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ กรณวจนํฯ อุปฺปนฺนสํเวโค หทโย หุตฺวาติ หิ โยชนาฯ สพฺพนฺติ สพฺพํ วจนํฯ

ตตฺถาติ ปุริมวจนาเปกฺขํฯ อวิเสเสนาติ ‘‘ธน’’นฺติ วา ‘‘อญฺญ’’นฺติ วา ‘‘สาวชฺช’’นฺติ วา ‘‘อนวชฺช’’นฺติ วา วิเสสมกตฺวา สามญฺเญนฯ น จ พุทฺธานนฺติ เอตฺถ จสทฺเทน น เกวลํ อปฏิรูปเมว, อถ โข พุทฺธานญฺจ น อาจิณฺณนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ นฺติ ยํ วรํฯ ตถา นนฺเทติ เอตฺถ ตถาสทฺทสฺส อุปเมยฺยตฺถโชตกภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยเถว กิรา’’ติอาทิฯ ยเถว โพธิสตฺตํ พฺยากริํสุ, เอวํ นนฺทมฺปิ ราหุลมฺปิ พฺยากริํสุ กิราติ โยชนาฯ ปาฬิยํ ปน ยถา ภควติ เม ภนฺเต ปพฺพชิเต อนปฺปกํ ทุกฺขํ อโหสิ, ตถา นนฺเท ปพฺพชิเต อนปฺปกํ ทุกฺขํ อโหสิ, ตถา ราหุเล ปพฺพชิเต อธิมตฺตํ ทุกฺขํ อโหสีติ โยชนาฯ เนมิตฺตกาติ สุภาสุภนิมิตฺตํ กเถนฺตีติ เนมิตฺตกาฯ ปุตฺตสฺสาติ เชฏฺฐปุตฺตสฺส สิทฺธตฺถกุมารสฺสฯ ปพฺพชฺชายาติ ปพฺพชฺชาเหตุ ปพฺพชฺชาการณา, ปพฺพชฺชานิมิตฺตํ วาฯ ตโตติ ภควโต ปพฺพชฺชโตฯ ตมฺปีติ นนฺทมฺปิฯ อิตีติ อีทิสํฯ ภควโต ปพฺพชฺชาย มหนฺตํ อิจฺฉาวิฆาตสทิสนฺติ อตฺโถฯ ตมฺปีติ ราหุลมฺปิฯ เตนาติ ปพฺพชฺชาเหตุนาฯ อสฺสาติ รญฺโญฯ อุปฺปชฺชีติ สมฺพนฺโธฯ อิโตติ โสกุปฺปตฺติโต วรยาจนโต วาฯ

โสติ ราชาฯ ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ อหมฺปิ นาม โย ยาทิโส พุทฺธมามโก ธมฺมมามโก สงฺฆมามโก สมาโน, โส ตาทิโส อหมฺปิ น สกฺโกมีติ โยชนาฯ อญฺเญติ มยา อปเรฯ ทุกฺขนฺติ ญาติวิโยคทุกฺขํฯ นิยฺยานิกการณนฺติ มนุสฺสานํ ครหอุปวาทอกฺโกสโต นิยฺยานิกํ การณํฯ

ตตฺถาติ ‘‘อนนุญฺญาโต’’ติอาทิวจเนฯ ชเนตีติ ชนนี, มาตาฯ ชเนตีติ ชนโก, ปิตาฯ อิมินา โปสาวนิกมาตาปิตโร นิวตฺเตติฯ มาตา วา มตา โหตีติ โยชนาฯ โส เอว วาติ ปุตฺโต เอว วาฯ อนุญฺญาโตมฺหีติ วทตีติ สจฺเจน วา อลิเกน วา ‘‘อนุญฺญาโตมฺหี’’ติ วทติฯ มาตา วา สยํ ปพฺพชิตาติ โยชนาฯ ปิตสฺสาติ ปิตา อสฺสฯ อสฺสาติ ปุตฺตสฺสฯ วิปฺปวุตฺโถติ มาตุยา เกนจิ การเณน ปวาโสฯ

จูฬมาตาทีนนฺติอาทิสทฺเทน มหามาตาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ โปสนกาติ วฑฺฒนกาฯ เตสุปีติ โปสนกมาตาปิตเรสุปิฯ

ยํ ปน ปุตฺตํ นานุชานนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ชีวสฺเสวาติ ตสฺส ชีวสฺส เอว, ปพฺพาเชนฺตสฺส วา ภิกฺขุสฺส, น เทสนฺตรคมนาทีนมตฺถายาติ อตฺโถฯ เตสนฺติ มาตาปิตูนํฯ

มหากนฺตาโรติ เกน อุทเกน ตริตพฺโพติ กนฺตาโร, นิรุทกกนฺตาโรว มุขฺยโต ลพฺภติ, วาฬกนฺตาโร โจรกนฺตาโร อมนุสฺสกนฺตาโร ทุพฺภิกฺขกนฺตาโร มรุกนฺตาโรติ อิเม ปญฺจ กนฺตารา รูฬฺหีวเสนฯ มหนฺโต กนฺตาโร มหากนฺตาโร

ยาวตเกติ เอตฺถ ยาวสทฺโท ปมาณตฺโถติ อาห ‘‘ยตฺตเก’’ติฯ

42. สิกฺขาปททณฺฑกมฺมวตฺถุกถา

[106] นาสนวตฺถูติ ลิงฺคนาสนาย อธิฏฺฐานํ, การณนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ปจฺฉิมานํ ปญฺจนฺนนฺติ โยชนาฯ ทณฺฑกมฺมวตฺถูติ ทณฺฑกมฺมสฺส การณํฯ

[107] อปฺปติสฺสาติ เอตฺถ ภิกฺขูนํ วจนสฺส ปฏิมุขํ อาทเรน อสวนํ ภิกฺขู เชฏฺฐกฏฺฐาเน น ฐเปนฺติ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภิกฺขู เชฏฺฐกฏฺฐาเน’’ติอาทิฯ ‘‘สมานชีวิกา’’ติ อิมินา อสภาควุตฺติกาติ เอตฺถ สภาคสทฺโท สมานสทฺทปริยาโย, วุตฺติสทฺโท ชีวิกปริยาโยติ ทสฺเสติฯ ปริสกฺกตีติ เอตฺถ สกฺก คติยนฺติธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 16 ฬการนฺตธาตุ) วุตฺตตฺตา ปริปุพฺโพ สกฺกสทฺโท คตฺยตฺโถติ อาห ‘‘ปรกฺกมตี’’ติฯ กินฺตีติ กิเมวฯ อิติสทฺโท เหตฺถ เอวสทฺทตฺโถ, เกน เอว อุปาเยนาติ หิ อตฺโถฯ อกฺโกสติ เจวาติ ชาติอาทีหิ อกฺโกสติ เจวฯ เภเทตีติ เภทาเปติฯ