อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ อิมนฺติ ทาสํฯ อภิรมิสฺสตีติ ภิกฺขุภาเว อภิรมิสฺสติฯ วิพฺภมิสฺสตีติ วินิวตฺเตตฺวา คิหิภาวํ ภมิสฺสติฯ อิติ วตฺวา เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ นิสฺสามิกทาโสติ ปริคฺคาหกสามิกวิรหิโต ทาโส ฯ นิสฺสามิกสฺส ทาสสฺส ราชา สามี, ตสฺมา รญฺญา อปริคฺคหิเต อตฺตนาว อตฺตานํ ภุชิสฺสํ กาตุํ วฏฺฏติฯ ปริคฺคหิเต ราชานํ การาเปตุํ วฏฺฏติฯ อชานนฺโตติ อตฺตโน ทาสภาวมชานนฺโตฯ

อนุราธปุราติ อนุราธนครโต นิกฺขมิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ โสติ ปุตฺโตฯ อิธาติ โรหเณฯ มาตรํ ปุจฺฉิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อาคมฺมาติ อาคนฺตฺวาฯ อติจฺฉถาติ อติกฺกมิตฺวา อิจฺฉถ, อิธ กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ นตฺถิ, อิทํ อติกฺกมิตฺวา อญฺญตฺถ ฐาตุมิจฺฉถาติ วุตฺตํ โหติฯ เตติ ฆรสามิกาฯ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนฺตา วสาเปสุนฺติ โยชนาฯ

35. กมฺมารภณฺฑุวตฺถุอาทิกถา

[98] ตุลาธารมุณฺฑโกติ มานภณฺฑธาโร มุณฺฑโกฯ อิมินา กมฺมารภณฺฑูติ เอตฺถ กมฺมารสทฺโท ตุลาธารปริยาโย, ภณฺฑุสทฺโท มุณฺฑกปริยาโยติ ทสฺเสติฯ ตุลาธาโร หิ อลงฺการวิกติกรณตฺถาย กมฺมํ อรติ ชานาตีติ กมฺมาโรติ วุจฺจติฯ มุณฺฑโก ภณฺฑียติ ‘‘มุณฺโฑ’’ติ ปริภาสียตีติ ภณฺฑูติ วุจฺจติฯ ‘‘สุวณฺณการปุตฺโต’’ติ อิมินา ตสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ อปโลเกตุนฺติ เอตฺถ อปปุพฺโพ โลกสทฺโท อาปุจฺฉนตฺโถติ อาห ‘‘อาปุจฺฉิตุ’’นฺติฯ ‘‘ภณฺฑุกมฺมตฺถายา’’ติ อิมินา ภณฺฑุกมฺมายาติ เอตฺถ ตทตฺเถ จตุตฺถีติ ทสฺเสติฯ ตตฺราติ ‘‘สงฺฆํ อปโลเกตุ’’นฺติอาทิวจเนฯ สีมาปริยาปนฺเนติ วิหารสีมาย วา อุปจารสีมาย วา ปริยาปนฺเนฯ ตตฺถาติ ภิกฺขูนํ สนฺนิปาตฏฺฐานํฯ เอตฺถ จาติ อาปุจฺฉเน จฯ วตฺตุํ วฏฺฏติเยวาติ ปญฺจสุ วากฺเยสุ ยํกิญฺจิ วากฺยํ กเถตุํ วฏฺฏติเยวฯ ปิสทฺเทน ‘‘อิมสฺส มุณฺฑกมฺมํ อาปุจฺฉามี’’ติ วากฺยมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ

เตสนฺติ วีสติอาทีนํ ภิกฺขูนํฯ ‘‘ทหรภิกฺขู วา สามเณเร วา’’ติ อิทํ อาสนฺนวเสน วุตฺตํฯ คิหิมฺปิ เปเสตฺวา อาปุจฺฉาเปตุํ วฏฺฏติฯ กสฺมา? ‘‘ปพฺพชฺชาเปกฺขํ วินา วา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

ปพฺพาเชนฺตสฺส อนาปตฺติเยว, สุปพฺพชิโตติ อาห ‘‘ปพฺพาเชนฺตสฺสาปิ อนาปตฺตี’’ติฯ

อาปุจฺฉิตํ ปเควาติ โยชนาฯ ขณฺฑสีมายนฺติ วิหารสีมาย วา อุปจารสีมาย วา อพฺภนฺตเร ฐิตายํ ขณฺฑสีมายํฯ โย ปนาติ ปพฺพชฺชาเปกฺโข ปนฯ วิพฺภนฺตโก วาติ นววิพฺภนฺตโก วาฯ ปพฺพชิตานํ ทฺวงฺคุลเกโส วฏฺฏตีติ อาห ‘‘ทฺวงฺคุลเกโส วา’’ติฯ ทฺวีหิ องฺคุลีหิ อติริตฺโต เกโส อิมสฺสาติ ทฺวงฺคุลาติริตฺตเกโสฯ เอกสิขามตฺตธโรปิ โหตีติ โยชนาฯ

[100] มารพฺยาธินาติ มารณาพาโธฯ โส หิ สตฺตานํ มารณฏฺเฐน, วิวิธสฺส จ ทุกฺขสฺส อาทหฏฺเฐน มารพฺยาธีติ วุจฺจติฯ อิมินา อหิวาตกโรเคนาติ เอตฺถ อหิวิสสทิเสน วาเตน ปวตฺโต โรโค อหิวาตกโรโคติ วุจฺจตีติ ทสฺเสติฯ ตมตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ยตฺร หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยตฺราติ ยสฺมิํ กุเลฯ โส โรโค ตสฺมิํ กุเล ทฺวิปเท จตุปฺปเท ปฐมํ คณฺหาติ, ปจฺฉา เคหสามิเก คณฺหาตีติ ธมฺมปทอฏฺฐกถายํ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.สามาวตีวตฺถุ) วุตฺตํฯ ตถาติ ยถา อญฺโญ ภิตฺติํ วา ฉทนํ วา ภินฺทิตฺวา ปลายิตฺวา ติโรคามาทิคโต วา หุตฺวา มุจฺจติ, ตถาฯ เอตฺถ จ กุเล ปิตาปุตฺตา มุจฺจิํสูติ อตฺโถฯ

กากุฑฺเฑปกนฺติ เอตฺถ กาเก อุฑฺฑาเปตีติ กากุฑฺเฑปโก, กาเก วา อุฑฺฑาเปตฺวา ภตฺตํ ภุญฺชิตุํ สกฺโกตีติ กากุฑฺเฑปโกติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โย วามหตฺเถนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อุฑฺฑาเปตฺวาติ อุทฺธํ อากาสํ คมนาเปตฺวาฯ ตนฺติ กากุฑฺเฑปกํฯ

[102] อิตฺตรสทฺโท อปฺปมตฺตกวาจโก อนิปฺผนฺนปาฏิปทิโกติ อาห ‘‘อปฺปมตฺตโก’’ติฯ ‘‘กติปาหเมวา’’ติ อิมินา ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ

40. นิสฺสยมุจฺจนกกถา

[103] โอคเณนาติ เอตฺถ โอตฺยูปสคฺโค ลามกตฺถวาจโกติ อาห ‘‘ปริหีนคเณนา’’ติฯ อตฺตโน วุฑฺฒตรสฺเสว ภิกฺขุสฺส สนฺติเก นิสฺสโย คเหตพฺโพติ อาห ‘‘สจายํ วุฑฺฒตร’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ อยนฺติ อพฺยตฺโต ภิกฺขุฯ อุปสมฺปทายาติ อุปสมฺปาเทตฺวาฯ อายสฺมโตติ อายสฺมนฺตํ, อุปโยคตฺเถ เจตํ สามิวจนํฯ อายสฺมโต วา โอวาทนฺติ โยชนาฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุฯ อาปุจฺฉเนสูติ ทิสาปกฺกมนาทิอตฺถาย อาปุจฺฉเนสุฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ นิสฺสยวสนฏฺฐาเนฯ ตนฺติ ตตฺตกํ สุตํฯ ตสฺสาติ สุตสฺสฯ