เมนู

33. อิณายิกวตฺถุกถา

[96] อิณายิโก นามาติ เอตฺถ อิณนฺติ อุทฺธาโรฯ โส หิ ยสฺมา เอติ วุทฺธิํ คจฺฉติ, ตสฺมา อิณนฺติ วุจฺจติฯ ตํ คณฺหาติ, ธาเรตีติ วา อิณายิโกฯ ยํ วาติ ชนํ วา อาฐเปตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อาฐเปตฺวาติ จ เปสนตฺถาย ธนสามิกสฺส สนฺติเก ฐเปตฺวาติ อตฺโถฯ อากาโร หิ เปสนตฺถวาจโกฯ โสปีติ ปิสทฺโท ปุริมชเน อเปกฺขติฯ ‘‘ธาเรตี’’ติ อิมินา อายิกปจฺจโย ธารณตฺเถ โหตีติ ทสฺเสติฯ อญฺเญติ มาตาปิตูหิ อญฺเญฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เตติ อญฺเญ ญาตกา, ตํ อาฐเปตุํ ยสฺมา น อิสฺสรา, ตสฺมา น อิณายิโกติ โยชนาฯ อิตรนฺติ นอิณายิกโต อญฺญํฯ อสฺสาติ ชนสฺสฯ นฺติ ตํ ชนํฯ เตสูติ ญาติสาโลหิตาทีสุฯ ตถารูปสฺสาติ อตฺตโน ญาติสาโลหิตสฺสาติ อตฺโถฯ อาโรเจตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเหตุโก’’ติอาทิฯ ตตฺถ สเหตุโกติ ภพฺโพฯ โสติ อุปฏฺฐาโก ปฏิปชฺชตีติ ปฏิททาติฯ เอตนฺติ กปฺปิยภณฺฑํฯ อชานิตฺวาติ อิณายิกภาวมชานิตฺวาฯ ปสฺสนฺเตนาติ อิณายิกํ ปสฺสนฺเตนฯ ‘‘อปสฺสนฺตสฺส คีวา น โหตี’’ติ อิมินา ปสฺสิตฺวา อทสฺเสนฺตสฺส คีวา โหตีติ ทสฺเสติฯ

ปุจฺฉิยมาโนปีติ ‘‘กิํ ตฺวํ อิณายิโกสี’’ติ ปุจฺฉิยมาโนปิฯ นฺติ อิณายิกํฯ ตตฺถาติ อญฺญสฺมิํ เทเสฯ นฺติ อิณสามิกํฯ โสติ อิณสามิโกฯ อยนฺติ อิณายิโกฯ อยนฺติ วจนาฯ ตตฺถาติ อิณายิกสฺส ปพฺพาชเนฯ สามีจีติ อนุธมฺมตาฯ

นฺติ อิณายิกํฯ โสติ อิณสามิโกฯ อสฺสาติ เถรสฺสฯ คีวา น โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อจฺฉตูติ อาสตุ อุปเวสตูติ อตฺโถฯ โสติ อิณายิโกฯ อีทิโสติ สเหตุโก วตฺตสมฺปนฺโนติ อตฺโถฯ อติอาราธโกติ วตฺตาจาเรน เถรสฺส อติโตสโกฯ

34. ทาสวตฺถุกถา

[97] ทาสาติ เจฏกาฯ เต หิ สามิเกหิ ทุกฺเข วา ทุฏฺฐกมฺเม วา อสียนฺติ ขิปียนฺตีติ ทาสาติ วุจฺจนฺติฯ ตตฺถาติ จตูสุ ทาเสสุฯ ‘‘ฆรทาสิยา ปุตฺโต’’ติ อิมินา อนฺโตเคเห ฆรทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต อนฺโตชาโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ธนํ ทตฺวา กีโต ธนกฺกีโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ธนกฺกีโต นามา’’ติอาทิฯ ธเนน กีโต ธนกฺกีโตติ วจนตฺโถปิ ยุตฺโตเยวฯ ทาสจาริตฺตนฺติ เทสกาลวเสน ทาสานํ จาริตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ เทเส, กาเล วาฯ

กรมรานีโต นามาติ เอตฺถ กรมโรติ วนฺทิฯ โส หิ สตฺตูนํ กเรน หตฺเถน มริตพฺพตฺตา กรมโรติ วุจฺจติฯ กรมรภาเวน อานีโต กรมรานีโตฯ ติโรรฏฺฐา อาหรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

อุปลาเปตฺวา วาติ ปโลเภตฺวา วาฯ ตโตติ กสฺมาจิ คามโตฯ มนุสฺสา เอว มานุสฺสกานิฯ อิตฺถิปุริสานํ สาธารณภาเวน สามญฺญภาวโต นปุํสกลิงฺควเสน วุตฺตํฯ ปิสทฺเทน น เกวลํ ธนานิเยว อาหรนฺติ, อถ โข มานุสฺสกานิปีติ สมฺปิณฺเฑติฯ ตตฺถาติ มานุสฺสเกสุฯ เอวรูโป กรมรานีโต ทาโส น ปพฺพาเชตพฺโพติ โยชนาฯ สพฺพสาธารเณนาติ พนฺธนาคารโสธนกาเล สพฺเพสํ สาธารเณนฯ

ทาสพฺยนฺติ ทาสสฺส ภาโว ทาสพฺยํ, ตํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทาสภาว’’นฺติฯ ‘‘สยเมวา’’ติ อิมินา สามํสทฺโท สยมตฺเถ นิปาโตติ ทสฺเสติฯ ภุชิสฺสิตฺถิโยติ รญฺโญ ภุชิสฺสิตฺถิโยฯ วณฺณทาสีหีติ นครโสภินีหิฯ ตา หิ วณฺณสมฺปนฺนทาสิภาวโต วณฺณทาสีติ วุจฺจนฺติฯ ตาสนฺติ ภุชิสฺสิตฺถีนํฯ ปณฺณนฺติ ทาสิปณฺณํฯ ภฏิปุตฺตกคณาทีนนฺติ อาทิสทฺเทน มลฺลปุตฺตคณาทโย สงฺคณฺหาติฯ อิมินา พหุสามิกทาสํ ทสฺเสติฯ เตหีติ ภฏิปุตฺตกคณาทีหิฯ อทินฺนา น ปพฺพาเชตพฺพาติ พหูสุ สามิเกสุ เอเกนปิ อทินฺนา น ปพฺพาเชตพฺพาฯ เตปีติ อารามิกทาเสปิฯ อิมสฺมิํ อารามิกทาสปพฺพาชเน อฏฺฐกถาวาทํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มหาปจฺจริย’’นฺติอาทิฯ ‘‘ตกฺก’’นฺติ ปทํ ‘‘อาสิตฺตก’’อิติ ปเท กมฺมํฯ ‘‘สีเส’’ติ ปทํ ‘‘อาสิตฺตก’’อิติ ปเท อาธาโรฯ เกสุจิ ชนปเทสุ เทสจาริตฺตวเสน สีเส ตกฺกสฺส อาสิญฺจนํ ทาสานํ ภุชิสฺสกรณนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อารามิกํ เทมา’’ติ วจนํ ทาสานํ ภุชิสฺสวจนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เยน เกนจิ โวหาเรนาติ ‘‘อารามิกํ เทมา’’ติ วา ‘‘อารามิกทาสํ เทมา’’ติ วา ‘‘กปฺปิยการกํ เทมา’’ติ วา เยน เกนจิ โวหาเรนฯ ทฺวีสุ อฏฺฐกถาวาเทสุ กุรุนฺทิวาทสฺส ปจฺฉา วุตฺตตฺตา โสเยว ปมาณนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ทุคฺคตมนุสฺสาติ ทุกฺขํ คตมนุสฺสาฯ เอเตติ ทุคฺคตมนุสฺเสฯ ตํ ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏตีติ มาตาปิตูนํ ทาสภาวํ อุปคตกาเล ชาตํ ปุตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อถ ปน มาตาปิตโร ทาสภาวํ อุปคตา, น ปุตฺโต, ตํ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘ภิกฺขุสฺสา’’ติปทํ ‘‘ญาตกา วา อุปฏฺฐากา วา’’ติปเทสุ สามิสมฺพนฺโธ, ‘‘เทนฺตี’’ติ ปเท สมฺปทานํฯ

อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ อิมนฺติ ทาสํฯ อภิรมิสฺสตีติ ภิกฺขุภาเว อภิรมิสฺสติฯ วิพฺภมิสฺสตีติ วินิวตฺเตตฺวา คิหิภาวํ ภมิสฺสติฯ อิติ วตฺวา เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ นิสฺสามิกทาโสติ ปริคฺคาหกสามิกวิรหิโต ทาโส ฯ นิสฺสามิกสฺส ทาสสฺส ราชา สามี, ตสฺมา รญฺญา อปริคฺคหิเต อตฺตนาว อตฺตานํ ภุชิสฺสํ กาตุํ วฏฺฏติฯ ปริคฺคหิเต ราชานํ การาเปตุํ วฏฺฏติฯ อชานนฺโตติ อตฺตโน ทาสภาวมชานนฺโตฯ

อนุราธปุราติ อนุราธนครโต นิกฺขมิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ โสติ ปุตฺโตฯ อิธาติ โรหเณฯ มาตรํ ปุจฺฉิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อาคมฺมาติ อาคนฺตฺวาฯ อติจฺฉถาติ อติกฺกมิตฺวา อิจฺฉถ, อิธ กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ นตฺถิ, อิทํ อติกฺกมิตฺวา อญฺญตฺถ ฐาตุมิจฺฉถาติ วุตฺตํ โหติฯ เตติ ฆรสามิกาฯ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนฺตา วสาเปสุนฺติ โยชนาฯ

35. กมฺมารภณฺฑุวตฺถุอาทิกถา

[98] ตุลาธารมุณฺฑโกติ มานภณฺฑธาโร มุณฺฑโกฯ อิมินา กมฺมารภณฺฑูติ เอตฺถ กมฺมารสทฺโท ตุลาธารปริยาโย, ภณฺฑุสทฺโท มุณฺฑกปริยาโยติ ทสฺเสติฯ ตุลาธาโร หิ อลงฺการวิกติกรณตฺถาย กมฺมํ อรติ ชานาตีติ กมฺมาโรติ วุจฺจติฯ มุณฺฑโก ภณฺฑียติ ‘‘มุณฺโฑ’’ติ ปริภาสียตีติ ภณฺฑูติ วุจฺจติฯ ‘‘สุวณฺณการปุตฺโต’’ติ อิมินา ตสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ อปโลเกตุนฺติ เอตฺถ อปปุพฺโพ โลกสทฺโท อาปุจฺฉนตฺโถติ อาห ‘‘อาปุจฺฉิตุ’’นฺติฯ ‘‘ภณฺฑุกมฺมตฺถายา’’ติ อิมินา ภณฺฑุกมฺมายาติ เอตฺถ ตทตฺเถ จตุตฺถีติ ทสฺเสติฯ ตตฺราติ ‘‘สงฺฆํ อปโลเกตุ’’นฺติอาทิวจเนฯ สีมาปริยาปนฺเนติ วิหารสีมาย วา อุปจารสีมาย วา ปริยาปนฺเนฯ ตตฺถาติ ภิกฺขูนํ สนฺนิปาตฏฺฐานํฯ เอตฺถ จาติ อาปุจฺฉเน จฯ วตฺตุํ วฏฺฏติเยวาติ ปญฺจสุ วากฺเยสุ ยํกิญฺจิ วากฺยํ กเถตุํ วฏฺฏติเยวฯ ปิสทฺเทน ‘‘อิมสฺส มุณฺฑกมฺมํ อาปุจฺฉามี’’ติ วากฺยมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ