เมนู

28. โจรวตฺถุกถา

[91] ทิฏฺฐปุพฺโพติ องฺคุลิมาโล ปุพฺเพ ทิฏฺโฐฯ อยนฺติ โจโรฯ โสติ องฺคุลิมาโลฯ อญฺเญสํ สนฺติกา วจนํ สุณนฺตีติ โยชนาฯ เตติ มนุสฺสาฯ อุพฺพิชฺชนฺติปีติ กาเยน อุพฺพิชฺชนฺติปิฯ อุตฺตสนฺติปีติ จิตฺเตน อุตฺตสนฺติปิฯ องฺคุลิมาโล ภิกฺขูหิ น ปพฺพาชิโต, นนุ ภควตา ปน สยํ ปพฺพาชิโต, อถ กสฺมา ‘‘น ภิกฺขเว’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ภควา สยํ ธมฺมสฺสามี’’ติฯ ธมฺมสฺสามีติ จ ธมฺมสฺส อิสฺสโร, ธมฺเมน วา เทวมนุสฺสานํ อิสฺสโร, อธิปตีติ อตฺโถฯ ภิกฺขูนํ อกรณตฺถาย ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ‘‘น ภิกฺขเว’’ติอาทิวจเนฯ ‘‘ธชํ พนฺธิตฺวา’’ติอาทินา ธชสฺส พนฺธนํ ธชพนฺโธ, ธชพนฺโธ วิยาติ ธชพนฺโธ, ธชพนฺโธ หุตฺวา จรตีติ ธชพนฺโธติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ธชพนฺโธ, ตสฺมาฯ โยติ โจโรฯ ปนฺถทุหนํ วาติ ปนฺเถ ทุหนํ วาฯ ปญฺญายติ จาติ เอตฺถ จสทฺโท วากฺยสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ น เกวลญฺหิ วิจรติเยว, อถ โข ปญฺญายติ จาติ อตฺโถฯ อิทนฺติ โจรกมฺมํฯ รชฺชนฺติ ราชภาวํฯ โสติ ราชปุตฺโตฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตสฺมินฺติ ราชปุตฺเตฯ ปุพฺเพติ ปุพฺพกาเลฯ นฺติ โจรํฯ เอวนฺติ อิมินากาเรน, ชานนฺติ เจติ โยชนาฯ อทิสฺสมานาติ อตฺตานํ อปญฺญายมานาฯ อิทํ สนฺธิจฺเฉทาทิโจเร สนฺธาย วุตฺตํ, น อมฺพลพุชาทิโจเรฯ ปจฺฉาปีติ เถยฺยกรณโต ปจฺฉาปิฯ เตปีติ โจเรปิฯ

[92] ภเยนาติ ภยโตฯ เอเต ปนาติ ภิกฺขู ปนฯ ลทฺธาภยตฺตาติ ราชโต ลทฺโธ อภโย อิเมหีติ ลทฺธาภยา, เตสํ ภาโว ลทฺธาภยตฺตํ, ตสฺมาฯ การเภทโกติ เอตฺถ การสทฺโท รุกฺขวิเสเส =09 จ สกฺกาเร จ พนฺธนาลเย จ ปวตฺตติ, อิธ ปน พนฺธนาลเยติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘การํ วุจฺจติ พนฺธนาคาร’’นฺติฯ พนฺธนาคารญฺหิ กโรนฺติ ตํ ปเวสิเต ชเน หิํสนฺติ เอตฺถาติ ‘‘การา’’ติ วุจฺจติฯ อิธาติ ‘‘การเภทโก’’ติปเทฯ ทีปพนฺธนํ วา โหตูติ โยชนาฯ อิเมหิ ปเทหิ น เกวลํ พนฺธนาคารํเยว การา นาม โหติ, อถ โข อนฺทุพนฺธนาทีนิปิ การาเยว นามาติ ทสฺเสติฯ โยติ โจโรฯ เอเตสูติ พนฺธเนสุฯ มุญฺจิตฺวา วาติ รชฺชุพนฺธนํ นิพฺเพเฐตฺวา วาฯ อิเมหิ ปเทหิ น เกวลํ การาย ภินฺทนโต เอว การเภทโก นาม โหติ, อถ โข ฉินฺทนมุญฺจนวิวรเณหิปิ การเภทโกเยว นามาติ ทสฺเสติฯ ทีปนฺตรนฺติ พนฺธนทีปโต อนฺตรํ อญฺญํ ทีปนฺติ อตฺโถฯ จกฺกวาฬพนฺธนํ ภินฺทิตฺวา จกฺกวาฬนฺตรํ คโต อฏฺฐกถายํ น วุตฺโตฯ โสติ นโจรโกฯ คามนิคมปฏฺฏนาทีนีติ เอตฺถ ปฏฺฏนนฺติ นาวาปฏฺฏนํ, สกฏปฏฺฏนญฺจฯ เกณิยาติ รญฺโญ ทาตพฺพอาเยนฯ นฺติ เกณิํฯ นิธานนฺติ นิกฺขณิตฺวา ฐปิตํ ธนํฯ อุปสํหริตฺวาติ ราชาทีนํ สนฺติกํ หริตฺวาฯ นฺติ กสิกมฺมาทีหิ สมฺปาเทตฺวา ชีวนฺตํฯ ตตฺเถวาติ พนฺธาปิตฏฺฐาเนเยวฯ

[93] ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ โย โกจิ ปลาโตติ สมฺพนฺโธฯ นนฺติ ยํ กิญฺจิ ชนํ, ลิขาเปตีติ โยชนาฯ ปณฺเณ วาติ กุเส วาฯ อสฺสาติ ชนสฺสฯ ทณฺฑนฺติ ธนทณฺฑํฯ ลิขิตโกติ ลิขิตพฺโพติ ลิขิโต, โสเยว ลิขิตโกฯ

[94] โย ปน กสาหิ หญฺญตีติ สมฺพนฺโธฯ อิมินา อญฺเญหิ กสาหิ หญฺญตีติ กสาหโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อยเมว เต ทณฺโฑ โหตู’’ติ อิมินา กตํ ทณฺฑกมฺมํ อิมสฺสาติ กตทณฺฑกมฺโมติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อลฺลวโณติ ตินฺตวโณฯ

ฆาเตตฺวาติ หนิตฺวา ปหริตฺวาติ อตฺโถฯ คณฺฑิคณฺฑิโยติ โผฏโผฏาฯ สนฺนิสินฺนาสูติ คณฺฑีสุ ปกติสรีเรน สมํ นิสินฺนาสุฯ

[95] กตทณฺฑกมฺมภาโว ตาว ปุริมนเยเนว เวทิตพฺโพ โหตุ, กถํ ปน ลกฺขณาหตภาโว เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘ยสฺส ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺเตนาติ ตาเปนฯ ลกฺขณนฺติ สญฺญาณํฯ โสติ ชโนฯ ภุชิสฺโสติ ภุโช เอตสฺสตฺถีติ ภุชิสฺโส (ม. นิ. ฏี. 2.426)ฯ ปเรหิ อปาลิโต จ อนชฺโฌหราปิโต จ หุตฺวา สยเมว อตฺตานํ ปาลเนน จ โภชนํ อชฺโฌหรเณน จ สมนฺนาคโตติ วุตฺตํ โหติฯ อสฺสาติ ลกฺขณาหตสฺสฯ วณาติ อรูนิฯ ตานิ หิ ยสฺมา วณนฺติ คตฺตานิ วิจุณฺณานิ กโรนฺติ, ตสฺมา วณาติ วุจฺจนฺติฯ รูฬฺหาติ ตรุณมํเสน รุหาฯ ติมณฺฑลวตฺถสฺส ลกฺขณาหตสฺส ชนสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ

33. อิณายิกวตฺถุกถา

[96] อิณายิโก นามาติ เอตฺถ อิณนฺติ อุทฺธาโรฯ โส หิ ยสฺมา เอติ วุทฺธิํ คจฺฉติ, ตสฺมา อิณนฺติ วุจฺจติฯ ตํ คณฺหาติ, ธาเรตีติ วา อิณายิโกฯ ยํ วาติ ชนํ วา อาฐเปตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อาฐเปตฺวาติ จ เปสนตฺถาย ธนสามิกสฺส สนฺติเก ฐเปตฺวาติ อตฺโถฯ อากาโร หิ เปสนตฺถวาจโกฯ โสปีติ ปิสทฺโท ปุริมชเน อเปกฺขติฯ ‘‘ธาเรตี’’ติ อิมินา อายิกปจฺจโย ธารณตฺเถ โหตีติ ทสฺเสติฯ อญฺเญติ มาตาปิตูหิ อญฺเญฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เตติ อญฺเญ ญาตกา, ตํ อาฐเปตุํ ยสฺมา น อิสฺสรา, ตสฺมา น อิณายิโกติ โยชนาฯ อิตรนฺติ นอิณายิกโต อญฺญํฯ อสฺสาติ ชนสฺสฯ นฺติ ตํ ชนํฯ เตสูติ ญาติสาโลหิตาทีสุฯ ตถารูปสฺสาติ อตฺตโน ญาติสาโลหิตสฺสาติ อตฺโถฯ อาโรเจตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเหตุโก’’ติอาทิฯ ตตฺถ สเหตุโกติ ภพฺโพฯ โสติ อุปฏฺฐาโก ปฏิปชฺชตีติ ปฏิททาติฯ เอตนฺติ กปฺปิยภณฺฑํฯ อชานิตฺวาติ อิณายิกภาวมชานิตฺวาฯ ปสฺสนฺเตนาติ อิณายิกํ ปสฺสนฺเตนฯ ‘‘อปสฺสนฺตสฺส คีวา น โหตี’’ติ อิมินา ปสฺสิตฺวา อทสฺเสนฺตสฺส คีวา โหตีติ ทสฺเสติฯ

ปุจฺฉิยมาโนปีติ ‘‘กิํ ตฺวํ อิณายิโกสี’’ติ ปุจฺฉิยมาโนปิฯ นฺติ อิณายิกํฯ ตตฺถาติ อญฺญสฺมิํ เทเสฯ นฺติ อิณสามิกํฯ โสติ อิณสามิโกฯ อยนฺติ อิณายิโกฯ อยนฺติ วจนาฯ ตตฺถาติ อิณายิกสฺส ปพฺพาชเนฯ สามีจีติ อนุธมฺมตาฯ

นฺติ อิณายิกํฯ โสติ อิณสามิโกฯ อสฺสาติ เถรสฺสฯ คีวา น โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อจฺฉตูติ อาสตุ อุปเวสตูติ อตฺโถฯ โสติ อิณายิโกฯ อีทิโสติ สเหตุโก วตฺตสมฺปนฺโนติ อตฺโถฯ อติอาราธโกติ วตฺตาจาเรน เถรสฺส อติโตสโกฯ

34. ทาสวตฺถุกถา

[97] ทาสาติ เจฏกาฯ เต หิ สามิเกหิ ทุกฺเข วา ทุฏฺฐกมฺเม วา อสียนฺติ ขิปียนฺตีติ ทาสาติ วุจฺจนฺติฯ ตตฺถาติ จตูสุ ทาเสสุฯ ‘‘ฆรทาสิยา ปุตฺโต’’ติ อิมินา อนฺโตเคเห ฆรทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต อนฺโตชาโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ธนํ ทตฺวา กีโต ธนกฺกีโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ธนกฺกีโต นามา’’ติอาทิฯ ธเนน กีโต ธนกฺกีโตติ วจนตฺโถปิ ยุตฺโตเยวฯ ทาสจาริตฺตนฺติ เทสกาลวเสน ทาสานํ จาริตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ เทเส, กาเล วาฯ

กรมรานีโต นามาติ เอตฺถ กรมโรติ วนฺทิฯ โส หิ สตฺตูนํ กเรน หตฺเถน มริตพฺพตฺตา กรมโรติ วุจฺจติฯ กรมรภาเวน อานีโต กรมรานีโตฯ ติโรรฏฺฐา อาหรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ