สวนวเสน สโมธาเน วินิจฺฉโย เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ อุปชฺฌายสฺส สทฺทนฺติ สมฺพนฺโธฯ

23. อุปสมฺปาเทตพฺพปญฺจกกถา

[84] อิทานิ =01 ยํ ลกฺขณํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ สงฺเขปโตติ องฺคานิ อนุทฺธริตฺวา สมาสโตฯ ตตฺถาติ ยํ ‘‘ปญฺจหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา’’ติอาทิมาห, ตตฺถฯ อคุณงฺเคหีติ คุณวิรหิเตหิ องฺเคหิฯ โสติ ภิกฺขุฯ น อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ เอตฺถ กมฺมวาจาจริเยน หุตฺวา น อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘อุปชฺฌาเยน หุตฺวา น อุปสมฺปาเทตพฺพ’’นฺติฯ เอตฺถาติ เอเตสุ ปญฺจเกสุฯ อาทีสูติ เอตฺถ ปุพฺโพ นิทสฺสนตฺโถ อิติสทฺโท โลโป โหติฯ อิติอาทีสูติ หิ อตฺโถฯ อยุตฺตวเสนาติ อนนุรูปวเสนฯ โยติ ภิกฺขุฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ปเร จ สมาทเปตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ สีลกฺขนฺธาทิเกฯ ปริหรตีติ ปริสํ ปริสฺสยโต หรติ อปเนติฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ ‘‘สีลาทีหี’’ติปทํ ‘‘ปริหายติเยวา’’ติปเท อปาทานํ, ‘‘น วฑฺฒตี’’ติปเท กรณํฯ ตสฺมาติอาทิ ลทฺธคุณํฯ เตนาติ ภิกฺขุนาฯ กสฺมา อาปตฺติองฺควเสน น วุตฺตนฺติ อาห ‘‘น หี’’ติอาทิฯ หีติ ยสฺมาฯ ตสฺเสวาติ ขีณาสวสฺเสวฯ น วเทยฺยาติ ขีณาสวานํ อนภิรติยา อนุปฺปนฺนตฺตา น วเทยฺยฯ ยทิ น ขีณาสวสฺเสว อุปชฺฌายาจริยภาโว อนุญฺญาโต, อถ กสฺมา ขีณาสวปญฺจโก วุตฺโตติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ยสฺมา น ปริหายตีติ สมฺพนฺโธฯ

อนฺตคฺคาหิกายาติ สสฺสตุจฺเฉทสงฺขาตํ อนฺตํ ลามกํ คณฺหาติ, คณฺหาเปตีติ วา อนฺตคฺคาหิกา, ตายฯ ทิฏฺฐิยาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิยาฯ ยตฺตกํ สุตนฺติ ภิกฺขุโนวาทกสิกฺขาปเท (ปาจิ. อฏฺฐ. 145-147) วุตฺตํ ยตฺตกํ สุตํฯ เตนาติ สุเตน ऋฯ ยํ อาปตฺตาทิ เตน ชานิตพฺพนฺติ โยชนาฯ

อาปตฺติํ น ชานาตีติ เอตฺถ อาปตฺติํ อาปนฺโนติ น ชานาตีติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทํ นามา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อาปนฺโน’’ติ อิมินา ‘‘อาปตฺติ’’นฺติปทํ ‘‘อาปนฺโน’’ติปาฐเสเสน โยเชตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

อาภิสมาจาริกายาติ เอตฺถ อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนสีลโต อภิวิเสเสน สมฺมา จริตพฺพนฺติ อาภิสมาจารํ, ขนฺธกปริยาปนฺนํ วตฺตปฏิปตฺติสีลํ, ตํ อารพฺภ ปญฺญตฺตา อาภิสมาจาริกา, ขนฺธกปริยาปนฺนา สิกฺขา, ตายฯ อาทิพฺรหฺมจาริยกายาติ เอตฺถ มคฺคสงฺขาตสฺส พฺรหฺมจริยสฺส อาทิ มริยาโท อาทิพฺรหฺมจริโย, ตสฺมิํ ปวตฺตา อาทิพฺรหฺมจริยกา =02, อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนา สิกฺขา, ตายฯ เสกฺขปณฺณตฺติยนฺติ สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน สิกฺขา, สา เอว ภควตา ปญฺญตฺตตฺตา เสกฺขปณฺณตฺติฯ อถ วา สิกฺขนํ สิกฺขา, ตาย สิกฺขนตฺถาย ภควตา ปญฺญปียตีติ เสกฺขปณฺณตฺติ อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนสิกฺขาเยว, ตสฺสํฯ อภิธมฺเมติ เอตฺถ สุตฺตนฺตปาฬิโต อภิ อติเรโก, อภิวิสิฏฺโฐ วา ธมฺโม อภิธมฺโมติ วุตฺเต นามรูปปริจฺเฉทกํ อภิธมฺมปิฏกนฺติ อาห ‘‘นามรูปปริจฺเฉเท’’ติฯ อภิวินเยติ เอตฺถ อภิภวิตฺวา กายวาจํ วิเนตีติ อภิวินโย, อภิภวิตฺวา กายวาจํ วิเนติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา อภิวินโยติ วุตฺเต วินยปิฏกนฺติ อาห ‘‘สกเล วินยปิฏเก’’ติฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปเทสุ, สพฺเพสํ วา ปทานํฯ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘การเณนา’’ติ เอตฺถ การณสทฺเทน ‘‘ธมฺมโต’’ติ เอตฺถ ธมฺมสทฺทสฺส สภาวตฺถาทโย นิวาเรตฺวา การณตฺถตํ ทีเปติ, เอนสทฺเทน โตปจฺจยสฺส วิเสสนตฺถํฯ อิตีติ เอวํ ยถาวุตฺตนเยนาติ อตฺโถฯ จตุตฺเถติ จตุตฺถปญฺจเกฯ จตุตฺถปญฺจกโต ตีณิ ปทานิ, ปญฺจมปญฺจกโต ทฺเว ปทานิ คเหตฺวา ปญฺจกํ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘จตฺตาโร ปญฺจกา’’ติฯ อฏฺฐสุ ปญฺจเกสูติ สมฺพนฺโธฯ

อิติ โสฬสปญฺจกวินิจฺฉเย โยชนา สมตฺตาฯ

24. อุปสมฺปาเทตพฺพฉกฺกกถา

[85] ตนฺติ อูนทสวสฺสปทํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ฉกฺเกสุฯ ตตฺถาติ ฉกฺเกสุฯ ‘‘ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรนา’’ติ วุตฺตตฺตา วิภงฺควเสน คเหตพฺพานีติ อาห ‘‘อุภโตวิภงฺควเสน วุตฺตานี’’ติฯ มาติกาวิภงฺควเสน สุฏฺฐุ วิภชิตพฺพานีติ สุวิภตฺตานิ, วาจุคฺคตวเสน สุนฺทรา ปวตฺติ เอเตสนฺติ สุปฺปวตฺตีนิ, สุตฺตโต อนุพฺยญฺชนโต สุฏฺฐุ วินิจฺฉิตพฺพานีติ สุวินิจฺฉิตพฺพานีติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มาติกาวิภงฺควเสนา’’ติอาทิฯ

25. อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถา

[86] โย ปนาติ โย ปน อญฺญติตฺถิยปุพฺโพฯ อญฺโญปีติ ปสูรโต อปโรปิฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ ตสฺมินฺติ อญฺญติตฺถิยปุพฺเพฯ ตตฺถาติ ‘‘โย โส ภิกฺขเว อญฺโญปี’’ติอาทิวจเนฯ อยนฺติ ปริวาโสฯ นคฺคปริพฺพาชกสฺเสวาติ วตฺวา ตสฺส เภทํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อาชีวกสฺส วา อเจลกสฺส วา’’ติฯ ตตฺถ อาชีวโก อุปริ เอกเมว วตฺถํ อุปกจฺฉเก ปเวเสตฺวา ปริทหติ, เหฏฺฐา นคฺโคฯ อเจลโก ปน สพฺเพน สพฺพํ นคฺโคเยวฯ โสปีติ =03 นคฺคปริพฺพาชโกปิฯ วาลกมฺพลาทีนนฺติ วาเลน กตํ กมฺพลํ, อาทิสทฺเทน เกสกมฺพลาทโย สงฺคณฺหาติฯ อสฺสาติ ปริพฺพาชกสฺสฯ อญฺญสฺสาติ นคฺคปริพฺพาชกโต อปรสฺสฯ ปณฺฑรงฺคาทิกสฺสาติ ปณฺฑรํ เสตวตฺถํ องฺเค สรีเร เอตสฺสตฺถีติ ปณฺฑรงฺโค, อาทิสทฺเทน นีลงฺคาทโย สงฺคณฺหาติฯ

เอวนฺติ อิมินา เกสมสฺสุโอโรปนาทินาฯ ปพฺพาเชนฺเตหิ ภิกฺขูหีติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺมินฺติ อญฺญติตฺถิยปุพฺเพ, นิสินฺเนเยวาติ โยชนาฯ อนาทเร เจตํ ภุมฺมวจนํฯ ตสฺสาติ อญฺญติตฺถิยปุพฺพสฺสฯ นยิเมติ น อิเม, ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ อญฺญติตฺถิยปุพฺพํฯ

[87] ‘‘เอวํ โข…เป.… อนาราธโก’’ติ อยํ กถา มาติกาติ โยชนาฯ อสฺสาติ อญฺญติตฺถิยปุพฺพสฺสฯ ตสฺเสวาติ ตสฺสาเยว มาติกายฯ ตตฺถาติ วิภงฺเคฯ