อาณตฺติวินิจฺฉโย

[83] ‘‘นิสฺสยปฏิปสฺสทฺธีสู’’ติ สมูหาธาโรฯ ‘‘อุปชฺฌาโย ปกฺกนฺโต วาติอาทีสู’’ติ อวยวาธาโรฯ ‘‘วิปฺปวสิตุกาโม’’ติ อิมินา นิราลยภาวํ ทสฺเสติฯ เอวํ คเตติ เอวํ อุปชฺฌาเย คเตติ โยชนาฯ อญฺญทาปีติ อญฺญสฺมิมฺปิ กาเลฯ อุปชฺฌาเยน ปวาสิตกาเลติ อตฺโถฯ เอกสมฺโภคปริโภโคติ อตฺตนา วา อุปชฺฌาเยน วา เอโก ปจฺจยสมฺโภโค จ ธมฺมปริโภโค จฯ เอกทิวสมฺปีติ ปิสทฺโท ครหตฺโถ, ทฺวิหาทิกํ ปน ปเควาติ อตฺโถฯ ปริหาโร นตฺถีติ อาปตฺติปริหาโร นตฺถิ, อาปตฺติยา ปริหรณํ อปนยนํ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ลชฺชี เปสโลติ ลชฺชี หุตฺวา ปิยสีโล ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ ตทเหวาติ ตสฺมิํ อุปชฺฌายสฺส ปกฺกนฺตอหนิ เอวฯ ตถาติ ยถา ‘‘อุปชฺฌาโย ลหุํ อาคมิสฺสตี’’ติ ปุจฺฉติ, ตถา ‘‘อหํ ลหุํ อาคมิสฺสามี’’ติ วุตฺตนฺติ อตฺโถฯ สเจ วทตีติ สเจ อาจริโย วทตีติ โยชนาฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ สภาคตนฺติ ลชฺชิเปสลภาวํฯ

ยาว อาคมนาติ อุปชฺฌายสฺส ยาว อาคมนาฯ นนฺติ อุปชฺฌายํฯ ‘‘วาเสนฺติเยวา’’ติปเท การิตกมฺมํฯ ตตฺถาติ อุปชฺฌายสฺส คตฏฺฐาเนฯ เตนาติ อุปชฺฌาเยนฯ ปวตฺตีติ ปวตฺตนํฯ นทีปูเรน วา อุปทฺทุโตติ สมฺพนฺโธฯ นทีปูรตฺตา อุทโกสกฺกนํ อาคเมติ, โจราทีนํ อุปทฺทุตตฺตา สหาเย ปริเยสติฯ โสติ อุปชฺฌาโยฯ

‘‘นิสฺสยปณามนา’’ติ อิมินา อาณาปนํ อาณตฺตีติ วจนตฺเถน นิสฺสยปณามนา อาณตฺตีติ วุจฺจตีติ ทสฺเสติฯ นิสฺสยปณามนาติ นิสฺสยสฺส อุปชฺฌาจริยสฺส ปณามนาฯ ตสฺมา ปณามิโต โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อาปุจฺฉีติอาทินา’’ติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ‘‘มา มํ สุสานคมนํ อาปุจฺฉี’’ติอาทโย สงฺคณฺหาติฯ เตนาติ สทฺธิวิหาริเกนฯ ขมาเปตพฺโพติ ติติกฺขาเปตพฺโพฯ

ตาวาติ มหาเถเรหิ, มหาเถรานํ วา ปฐมํฯ อญฺญตฺถาติ อุปชฺฌายสฺส วิหารโต อญฺญํ วิหารํฯ อปฺเปวาติ อปิ เอว นาม ขเมยฺยาติ โยชนาฯ ตตฺเรวาติ อญฺญตฺเถวฯ ทุพฺภิกฺขาทิโทเสนาติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ญาติวิโยคาทิโทโส คเหตพฺโพฯ ตํเยวาติ อตฺตนา วสิตํ ตเมว ฐานํฯ อญฺญสฺสาติ อุปชฺฌายโต อญฺญสฺส ภิกฺขุสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ อิมินา อุปชฺฌาเยน ปริจฺจตฺตตฺตา อุปชฺฌายสโมธาเน นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิ นตฺถีติ ทีเปติฯ

สโมธานวินิจฺฉโย

อาปุจฺฉิตฺวาติ =00 อนฺเตวาสิกํ อาปุจฺฉิตฺวาฯ ตตฺราปีติ อาจริยนฺเตวาสิเกสุปิฯ กทาติ กสฺมิํ กาเลฯ สายนฺเห วา รตฺติํวาติ อชฺช สายนฺเห วา รตฺติํ วาฯ ตํขเณเยวาติ ตสฺมิํ สมฺปฏิจฺฉนกฺขเณเยวฯ

โส จาติ อนฺเตวาสิโก จฯ ตโตติ คามโตฯ สุคโตติ สุฏฺฐุ คโต, นิสฺสโย ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ อธิปฺปาโยฯ อถาปีติ ปุน จ ปรํฯ อาปุจฺฉิตฺวา ปกฺกมเน วินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา ปกฺกมเน ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาจริยํ อนาปุจฺฉา’’ติอาทิฯ อุปจารสีมาติกฺกเมติ อุปจารสีมาย อติกฺกเม สติ, อติกฺกมนเหตุ วาติ โยชนาฯ เอตฺถ จ อุปจารสีมา นาม ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขโปเยว, อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐานํฯ

สายนฺเห วา รตฺติภาเค วาติ อชฺช สายนฺเห วา รตฺติภาเค วาฯ สฺเวติ สุเวฯ

พหิสีมนฺติ อุปจารสีมโต พหิฯ ตโตติ พหิสีมโตฯ ทฺวินฺนํ เลฑฺฑุปาตานนฺติ อนฺเตวาสิกโต ทฺวินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํฯ อติกฺกมิตฺวาติ อุปจารสีมโต พหิ อนฺเตวาสิกสทฺธิวิหาริกานํ วสนฏฺฐานโต อติกฺกมิตฺวาฯ

มุจฺจิตุกาโมติ อนฺเตวาสิกมฺหา มุจฺจิตุกาโม เอวฯ ปณาเมตีติ กายวาจาหิ ปณาเมติฯ สาลโยติ อาจริเย สาเปกฺโขฯ ‘‘นิราลโย’’ติ วตฺวา ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘น ทานี’’ติอาทิฯ เอวมฺปีติ ธุเร นิกฺขิตฺเตปิฯ อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเป สติ, ธุรนิกฺเขปเหตุ วา ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ โยชนาฯ ปณามิเตน ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ

วุตฺตเมวตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘สเจ หี’’ติอาทิฯ อาจริยนฺติ นิสฺสยาจริยํฯ เจติยํ วา วนฺทนฺตํ อุปชฺฌายนฺติ สมฺพนฺโธ, มคฺคปฺปฏิปนฺนํ วา อุปชฺฌายนฺติ โยชนาฯ ทูรตฺตาติ ทูรภาวโตฯ อุปริปาสาเทติ ปาสาทสฺส อุปริฯ ตนฺติ อุปชฺฌายํฯ นิสินฺนํ อุปชฺฌายนฺติ สมฺพนฺโธฯ