เมนู

15. อุปชฺฌายวตฺตกถา

[64] อนุปชฺฌายกาติ เอตฺถ วชฺชาวชฺชํ อุปคนฺตฺวา ฌายตีติ อุปชฺฌาโย, โส นตฺถิ เอเตสนฺติ อนุปชฺฌายกาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วชฺชาวชฺช’’นฺติอาทิฯ ‘‘ปิณฺฑาย จรณกปตฺต’’นฺติ อิมินา ปิณฺฑาย อุทฺทิสฺส, อุฏฺฐหิตฺวา วา ติฏฺฐติ อเนนาติ อุตฺติฏฺโฐ, โสเยว ปตฺโต อุตฺติฏฺฐปตฺโตติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อุตฺติฏฺเฐ น ปมชฺเชยฺยา’’ติอาทีสุ (ธ. ป. 168) ปน ปิณฺฑาย จรณํ ‘‘อุตฺติฏฺฐ’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺมา ตตฺถ ปิณฺฑาย อุทฺทิสฺส, อุฏฺฐหิตฺวา วา ติฏฺฐนํ อุตฺติฏฺฐนฺติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ ‘‘ปิณฺฑาย จรณปตฺต’’นฺติ อิทํ วจนํ ‘‘ตสฺมิญฺหิ มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน’’ติปทํ ลงฺฆิตฺวา ‘‘ตสฺมา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺต’’นฺติปเทน โยเชตพฺพํ, ตสฺมา ปิณฺฑาย จรณกปตฺตตฺตา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺมิํ มนุสฺสา กิํสญฺญิโนติ อาห ‘‘ตสฺมิญฺหิ มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน’’ติฯ ตสฺมิญฺหิ ตสฺมิํ เอว อุตฺติฏฺฐปตฺเต ปพฺพชิตานํ ปริโภคภาเวน มนุสฺเสหิ อวสชฺชิตพฺพตฺตา, อวฉฑฺเฑตพฺพตฺตา วา มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน โหนฺตีติ โยชนาฯ ปพฺพชิตานํ ปิณฺฑาย จรณกปตฺตตฺตา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตํ, มนุสฺสานํ ปน อวสชฺชิตปตฺตตฺตา อุจฺฉิฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุตฺติฏฺฐ ปตฺตนฺติปทํ วากฺยเมว, น สมาโสติปิ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ ‘‘อุฏฺฐหิตฺวา’’ติ อิมินา อุตฺติฏฺฐาติ เอตฺถ ตฺวาโลโปติ ทสฺเสติฯ ‘‘คเหตุ’’นฺติ อิมินา ปาฐเสสํ ทสฺเสติฯ เคหสิตเปมวเสนาติ เคเห นิสฺสิตเปมวเสน, เมตฺตาปุพฺพงฺคมเปมวเสนาติ อตฺโถฯ สคารวา หุตฺวา สปฺปติสฺสา หุตฺวา วิหรนฺตาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุปฏฺฐเปตฺวา’’ติฯ ‘‘สภาคชีวิกา’’ติ อิมินา สภาควุตฺติกาติ เอตฺถ วุตฺติสทฺโท ชีวิกตฺโถเยว, น วิวรณาทฺยตฺโถติ ทสฺเสติฯ อุปชฺฌายภาวํ สมฺปฏิจฺฉติ เอเตหีติ อุปชฺฌายภาวสมฺปฏิจฺฉนานิ, ตานิเยว เววจนานิ อุปชฺฌายภาวสมฺปฏิจฺฉนเววจนานิฯ ติกฺขตฺตุนฺติ อุกฺกฏฺฐวเสน วุตฺตํ, สกิมฺปิ วฏฺฏติเยวฯ ปทสฺส วเสน วิญฺญาเปตีติ สมฺพนฺโธฯ หีติ สจฺจํฯ เอตฺถาติ อุปชฺฌายคหณฏฺฐาเนฯ ยทิทํ วาจาย วา สาวนํ, ยทิทํ กาเยน วา อตฺถวิญฺญาปนํ อตฺถิ, อิทเมว สาวนอตฺถวิญฺญาปนเมว อุปชฺฌายคหณนฺติ โยชนาฯ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนนฺติ อุปชฺฌาเยน ปญฺจสุ ปเทสุ ยสฺมิํ กิสฺมิํจิ วุตฺเต สทฺธิวิหาริกสฺส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉนํฯ นฺติ เกสญฺจิ วจนํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตฺถาติ อุปชฺฌายคหเณฯ ‘‘น สมฺปฏิจฺฉนํ องฺค’’นฺติ อิมินา อายาจนทานานิเยว องฺคานิ นามาติ ทสฺเสติฯ สทฺธิวิหาริเกนาปิ ญาตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิมินา ปเทนาติ ‘‘สาธู’’ติ อิมินา ปเทนฯ

ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ยํ วุตฺตํ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติฯ อิมินา กิริยาวิสยภาวเมว ทีเปติ, น ทพฺพวิสยภาวํฯ อยนฺติ วุจฺจมานาฯ อสฺสาติ สทฺธิวิหาริกสฺสฯ โธตปาทปริหรณตฺถายาติ โธตสฺส ปาทสฺส ปํสุมกฺขนาทีนํ ปริหรณตฺถายฯ ตาติ อุปาหนาโยฯ กาลสฺเสวาติ ปจฺจูสกาลโตเยว, นิสฺสกฺกตฺเถ เจตํ สามิวจนํฯ ตโตติ เตหิ ตีหิ ทนฺตกฏฺเฐหิ, วิภตฺตอปาทานเมตํฯ เตสุ วา ตีสุ ทนฺตกฏฺเฐสุฯ นฺติ ยํ ทนฺตกฏฺฐํฯ อถาติ ตสฺมิํ คหเณฯ

ตโตติ สีตุณฺโหทเกหิ, สีตุณฺโหทเกสุ วาฯ วฬญฺเชตีติ ปริภุญฺชติฯ อุทกนฺติ มุขโธวโนทกํฯ