เมนู

13. พิมฺพิสารสมาคมกถา

[55] ลฏฺฐิสทฺโท ตรุณรุกฺขวาจโก ‘‘อมฺพลฏฺฐิกาย’’นฺติอาทีสุ (ที. นิ. 1.2), อิธาปิ ตรุณตาลรุกฺโข ลฏฺฐิ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตาลุยฺยาเน’’ติฯ วฏรุกฺเขติ นิคฺโรธรุกฺเขฯ เอตฺถ ‘‘วฏ’’อิติ อิมินา วฏรุกฺโข พหุมูลตฺตา สุฏฺฐุํ ปติฏฺฐาตีติ อตฺเถน สุปฺปติฏฺโฐ นามาติ ทสฺเสติฯ ‘‘รุกฺเข’’อิติ อิมินา เจติยสทฺโท เจติยรุกฺเข วตฺตตีติ ทสฺเสติ, เทวาลยญฺจ ถูปญฺจ นิวตฺเตติฯ ตสฺสาติ วฏรุกฺขสฺสฯ เอตนฺติ ‘‘สุปฺปติฏฺเฐ เจติเย’’ติ เอตํ นามํฯ โลกโวหารวเสน ทสสหสฺสสงฺขาเต สงฺขฺยาวิเสเส นีหริตฺวา ยุชฺชิตพฺพนฺติ นิยุตนฺติ วจนตฺเถน ทสสหสฺสํ นิยุตํ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอกนิยุตํ ทสสหสฺสานี’’ติฯ ‘‘นหุต’’นฺติปิ ปาโฐ, โส อยุตฺโต นหุตสงฺขาเตน สงฺขฺยาวิเสเสน มิสฺสีภาเวน ปสงฺคตฺตาฯ เตสนฺติ ทฺวาทสนิยุตานํ พฺราหฺมณคหปติกานํฯ

‘‘กิสสรีรตฺตา’’ติ อิมินา กิโส โก อตฺตา เอเตสนฺติ กิสกาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ กกาโร เหตฺถ อตฺตวาจโกฯ ‘‘โอวาทโก’’ติ อิมินา โอวทาโนติ เอตฺถ ยุปจฺจโย กตฺตุตฺโถติ ทสฺเสติฯ คาถาพนฺธตฺตา อการสฺส ทีโฆฯ ‘‘อถ วา’’ติอาทินา กิสโก หุตฺวา อญฺเญ โอวทาโน กิสโกวทาโนติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อิทนฺติ อิทํ อตฺถชาตํ, อยมตฺโถ วาฯ ตฺวํ ปหาสีติ สมฺพนฺโธฯ นฺติ ตุวํฯ อิติ วุตฺตํ โหตีติ โยชนาฯ

กามิตฺถิโยติ เอการโลปวเสน สนฺธีติ อาห ‘‘กาเม อิตฺถิโย จา’’ติฯ อุปจีสูติ เอตฺถ กามขนฺธกิเลสอภิสงฺขารสงฺขาเตสุ จตูสุ อุปธีสุ ขนฺธุปธิ อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ขนฺธุปธีสู’’ติฯ

โกจรหีติ เอตฺถ โกสทฺโท ‘‘โก เต พลํ มหาราชา’’ติอาทีสุ (ชา. 2.22.1880) วิย กฺวสทฺทตฺโถติ อาห ‘‘กฺวจรหี’’ติฯ นิปาโตเยเวสฯ

ปทสทฺทสฺส จรณปทาทโย นิวตฺเตตุํ วุตฺตํ ‘‘นิพฺพานปท’’นฺติฯ ‘‘สนฺตสภาวตายา’’ติอาทินา สนฺโต สภาโว อิมสฺส ปทสฺสาติ สนฺตํฯ นตฺถิ อุปธโย เอตฺถาติ อนุปธิกํฯ นตฺถิ กิญฺจนเมตฺถาติ อกิญฺจนํฯ ตีสุ ภเวสุ น สญฺชตีติ อสตฺตํฯ อญฺญถา น ภวตีติ อนญฺญถาภาวิฯ อญฺเญน เกนจิ น เนตพฺพนฺติ อนญฺญเนยฺยนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เตนาติ ‘‘สนฺต’’นฺติอาทิปเทนฯ เมติ มม, มโนติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถ เทวมนุสฺสโลเก เม มโน รโต นามาติ กิํ วกฺขามิฯ อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตีติ โยชนาฯ

[56] ตญฺจาติ สาวกภาวญฺจฯ