ธนมนุปฺปาทานนฺติ สญฺจริตฺตํ ฯ ‘‘อิมินา ปริยาเยนา’’ติ อิมินา เลเสน สมีปูปจาเรนาติ อตฺโถฯ เอเตนุปาเยนาติ ‘‘หตฺถคฺคหณํ สาทิเยยฺยา’’ติปเท วุตฺตอุปาเยนฯ สพฺพปเทสูติ สพฺเพสุ ‘‘สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหณํ สาทิเยยฺยา’’ติอาทีสุ ปเทสุฯ อปิ จาติ เอกํเสน, วิเสสํ วกฺขามีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘เอวํนามกํ ฐาน’’นฺติ อิมินา ‘‘อิตฺถํนามํ อิมสฺส ฐานสฺสา’’ติ วจนตฺถํ ทีเปติฯ

[676] เอกนฺตริกาย วาติ เอตฺถ วาสทฺเทน ทฺวนฺตริกาทีนิปิ สงฺคยฺหนฺติฯ เยน เตนาติ เยน วา เตน วาฯ ทฺวิติจตุปฺปญฺจฉวตฺถูนิ เปยฺยาลวเสน วา วาสทฺเทน วา คเหตพฺพานิฯ อปิ จาติ กิญฺจ ภิยฺโย, วตฺตพฺพวิเสสํ วกฺขามีติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถาติ ‘‘อาปตฺติโย เทเสตฺวา’’ติ วจเนฯ หีติ สจฺจํฯ วุตฺตนฺติ ปริวาเร วุตฺตํฯ ตตฺราติ ปุริมวจนาเปกฺขํฯ เทสิตา อาปตฺติ คณนูปิกาติ โยชนาฯ เอกํ วตฺถุํ อาปนฺนา ยา ภิกฺขุนีติ โยชนาฯ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวาติ ‘‘อิมญฺจ วตฺถุํ, อญฺญมฺปิ จ วตฺถุํ นาปชฺชิสฺสามี’’ติ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวาฯ ยา ปน สอุสฺสาหาว เทเสตีติ โยชนาติฯ จตุตฺถํฯ

สาธารณาติ ภิกฺขุนีหิ สาธารณาฯ เอตฺถาติ ‘‘อุทฺทิฏฺฐา โข อยฺยาโย’’ติอาทิวจเนฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

ภิกฺขุนิวิภงฺเค ปาราชิกกณฺฑวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

2. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ

1. ปฐมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

ปาราชิกานนฺตรสฺสาติ ปาราชิกานํ อนนฺตเร ฐปิตสฺส, สงฺคีตสฺส วา, สงฺฆาทิเสสกณฺฑสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ อยํ อีทิสา อนุตฺตานตฺถวณฺณนา อนุตฺตานานํ ปทานํ อตฺถสฺส วณฺณนา ทานิ อิมสฺมิํกาเล ภวิสฺสตีติ โยชนาฯ

[678] ปฐเม อุทกํ วสิตํ อจฺฉาทนํ อเนน กตนฺติ อุโทสิโตติ วจนตฺเถน ภณฺฑสาลา อุโทสิตํ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุโทสิตนฺติ ภณฺฑสาลา’’ติฯ เอตฺถ หิ อุทสทฺโท อุทกปริยาโยฯ สํโยโค น ยฺโทฺตฺตเยวฯ ภณฺฑสาลาติ ยานาทีนํ ภณฺฑานํ ฐปนสาลาฯ อจฺจาวทถาติ เอตฺถ อตีตฺยูปสคฺโค อติกฺกมนตฺโถ, อาตฺยูปสคฺโค ธาตฺวตฺถานุวตฺตโกติ อาห ‘‘อติกฺกมิตฺวา วทถา’’ติฯ

[679] อุสฺสยวเสน วทนํ อุสฺสยวาโท, โสเยว อุสฺสยวาทิกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุสฺสยวาทิกา’’ติอาทิฯ ‘‘มานุสฺสยวเสน โกธุสฺสยวเสนา’’ติ อิมินา อุสฺสยเภทํ ทสฺเสติฯ สาติ อุสฺสยวาทิกาฯ อตฺถโตติ สรูปโตฯ เอตฺถาติ ปทภาชเนฯ อฑฺฑนํ อภิยุญฺชนํ อฑฺโฑติ กตฺวา ทฺวินฺนํ ชนานํ อฑฺโฑ โวหาริกานํ วินิจฺฉยการณํ โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อฑฺโฑติ โวหาริกวินิจฺฉโย วุจฺจตี’’ติ, มุทฺธชตติยกฺขโรเยวฯ ยนฺติ อฑฺฑํฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ กิสฺมิํจิ ฐาเนฯ ทฺวินฺนํ อฑฺฑการกานํ โวหารํ ชานนฺตีติ โวหาริกา, อกฺขทสฺสา, เตสํฯ ทฺวีสุ ชเนสูติ อฑฺฑการเกสุ ชเนสุ ทฺวีสุฯ โย โกจีติ อฑฺฑการโก วา อญฺโญ วา โย โกจิฯ

เอตฺถาติ ‘‘เอกสฺส อาโรเจตี’’ติอาทิวจเนฯ ยตฺถ กตฺถจีติ ยํกิญฺจิ ฐานํ อาคเตปีติ สมฺพนฺโธฯ อถาติ ปจฺฉาฯ สาติ ภิกฺขุนีฯ โสติ อุปาสโกฯ

‘‘กปฺปิยการเกนา’’ติปทํ ‘‘กถาเปตี’’ติปเท การิตกมฺมํฯ ตตฺถาติ กปฺปิยการกอิตเรสุ ฯ โวหาริเกหิ กเตติ สมฺพนฺโธฯ คติคตนฺติ จิรกาลปตฺตํฯ สุตปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ สุตํฯ อถาติ สุตปุพฺพตฺตา เอวฯ เตติ โวหาริกา, เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

ปฐมนฺติ สมนุภาสนโต ปุพฺพํฯ อาปตฺตีติ อาปชฺชนํฯ เอตสฺสาติ สงฺฆาทิเสสสฺสฯ อยํ หีติ อยํ เอว, วกฺขมาโน เอวาติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ ปทภาชเนฯ สห วตฺถุชฺฌาจาราติ วตฺถุชฺฌาจาเรน สห, วากฺยเมว, น สมาโสฯ

วตฺถุชฺฌาจาราติ กรณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนํ ทฏฺฐพฺพํ ฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สห วตฺถุชฺฌาจาเรนา’’ติฯ ภิกฺขุนินฺติ อาปตฺติมาปนฺนํ ภิกฺขุนิํฯ สงฺฆโตติ ภิกฺขุนิสงฺฆมฺหาฯ อนียสทฺโท เหตุกตฺตาภิธายโกติ อาห ‘‘นิสฺสาเรตีติ นิสฺสารณีโย’’ติฯ ภิกฺขุนิสงฺฆโต นิสฺสรติ, นิสฺสาริยติ วา อเนนาติ นิสฺสารณีโยติ กรณตฺโถปิ ยุตฺโตเยวฯ ตตฺถาติ ปทภาชเนฯ ยนฺติ สงฺฆาทิเสสํฯ โสติ สงฺฆาทิเสโสฯ ปทภาชนสฺส อตฺโถ การโณปจาเรน ทฏฺฐพฺโพฯ หีติ สจฺจํฯ เกนจีติ ปุคฺคเลน, น นิสฺสารียตีติ สมฺพนฺโธฯ เตน ธมฺเมน กรณภูเตน, เหตุภูเตน วาฯ โสติ ธมฺโมฯ

อฑฺฑการกมนุสฺเสหิ วุจฺจมานาติ โยชนาฯ สยนฺติ สามํฯ ตโตติ คมนโต, ปรนฺติ สมฺพนฺโธฯ ภิกฺขุนิยา วา กตํ อาโรเจตูติ โยชนาฯ

ธมฺมิกนฺติ ธมฺเมน สภาเวน ยุตฺตํฯ ยถาติ เยนากาเรนฯ ตนฺติ อาการํฯ ตตฺถาติ ‘‘อโนทิสฺส อาจิกฺขตี’’ติ วจเนฯ

ธุตฺตาทโยติ อาทิสทฺเทน โจราทโย สงฺคณฺหาติฯ สาติ อาจิกฺขนาฯ ตนฺติ อาจิกฺขนํฯ เตสนฺติ คามทารกาทีนํฯ ทณฺฑนฺติ ธนทณฺฑํฯ คีวา โหตีติ อิณํ โหติฯ อธิปฺปาเย สติปีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ อนาจารํ จรนฺตสฺสฯ

เกวลํ หีติ เกวลเมวฯ ตนฺติ รกฺขํฯ การเกติ อนาจารสฺส การเกฯ เตส+?นฺติ การกานํฯ

เตสนฺติ หรนฺตานํฯ ‘‘อนตฺถกามตายา’’ติ อิมินา ภยาทินา วุตฺเต นตฺถิ โทโสติ ทสฺเสติฯ หีติ ลทฺธโทสโชตโกฯ อตฺตโน วจนกรํ…เป.… วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อตฺตโน วจนํ อาทิยิสฺสตีติ วุตฺเต วจนํ อนาทิยิตฺวา ทณฺเฑ คหิเตปิ นตฺถิ โทโส ทณฺฑคหณสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ ทาสทาสีวาปิอาทีนนฺติ อาทิสทฺเทน เขตฺตาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ

วุตฺตนเยเนวาติ อตีตํ อารพฺภ อาจิกฺขเน วุตฺตนเยน เอวฯ

‘‘อายติํ อกรณตฺถายา’’ติ อิมินา อนาคตํ อารพฺภ โอทิสฺส อาจิกฺขนํ ทสฺเสติฯ ‘‘เกน เอวํ กต’’นฺติ ปุจฺฉาย อตีเต กตปุพฺพํ ปุจฺฉติฯ สาปีติ ปิสทฺโท วุตฺตสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ

โวหาริกา ทณฺเฑนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ทณฺเฑนฺตีติ วธทณฺเฑน จ ธนทณฺเฑน จ อาณํ กโรนฺติฯ

โย จายนฺติ โย จ อยํฯ ภิกฺขุนีนํ โย อยํ นโย วุตฺโต, เอเสว นโย ภิกฺขูนมฺปิ นโยติ โยชนาฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ วุตฺตวจนเมว วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ภิกฺขุโนปิ หี’’ติอาทิฯ ‘‘ตถา’’ติอิมินา ‘‘โอทิสฺสา’’ติปทํ อติทิสติฯ เต จาติ เต จ โวหาริกาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาติฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทํ

[682] ทุติเย วริตพฺพํ อิจฺฉิตพฺพนฺติ วรํ, ตเมว ภณฺฑนฺติ วรภณฺฑนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มหคฺฆภณฺฑ’’นฺติฯ ‘‘มุตฺตา’’ติอาทินา ตสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ

[683] อาปุพฺโพ โลกสทฺโท อภิมุขํ โลกนตฺโถ โหติ, อุปุพฺโพ อุทฺธํ โลกนตฺโถ, โอปุพฺโพ อโธ โลกนตฺโถ, วิปุพฺโพ อิโต จิโต จ วีติหรณโลกนตฺโถ, อปปุพฺโพ อาปุจฺฉนตฺโถฯ อิธ ปน อปปุพฺพตฺตา อาปุจฺฉนตฺโถติ อาห ‘‘อนาปุจฺฉิตฺวา’’ติฯ มลฺลคณ ภฏิปุตฺต คณาทิกนฺติอาทีสุ มลฺลคโณ นาม นารายนภตฺติโก คโณฯ ภฏิปุตฺตคโณ นาม กุมารภตฺติโก คโณฯ อาทิสทฺเทน อญฺญมฺปิ คามนิคเม อนุสาสิตุํ สมตฺถํ คณํ สงฺคณฺหาติฯ อถ วา มลฺลคโณติ มลฺลราชูนํ คโณฯ เต หิ คณํ กตฺวา กุสินารายํ รชฺชํ อนุสาสนฺติ, เต สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘มลฺลคโณ’’ติฯ ภฏิปุตฺตคโณติ ลิจฺฉวิคโณ ปริยายนฺตเรน วุตฺโตฯ ลิจฺฉวิราชูนญฺหิ ปุพฺพราชาโน ภฏินามกสฺส ชฏิลสฺส ปุตฺตา โหนฺติ, เตสํ วํเส ปวตฺตา เอตรหิ ลิจฺฉวิราชาโนปิ ภฏิปุตฺตาติ วุจฺจนฺติฯ