เมนู

9. ทุฏฺฐุลฺลาโรจนสิกฺขาปทํ

[78] นวเม ตตฺราติ ตสฺสํ ‘‘ทุฏฺฐุลฺลา นามา’’ติอาทิปาฬิยํ, ตาสุ วา ปาฬิอฏฺฐกถาสุฯ วิจารณาติ วีมํสนาฯ อุปสมฺปนฺนสทฺเทติ อุปสมฺปนฺนสทฺทตฺถภาเว ฯ เอตฺถ หิ สทฺเท วุจฺจมาเน อวินาภาวโต สทฺเทน อตฺโถปิ วุตฺโต, วินาปิ ภาวปจฺจเยน ภาวตฺถสฺส ญาตพฺพตฺตา ภาโวปิ คเหตพฺโพ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อุปสมฺปนฺนสทฺทตฺถภาเว’’ติฯ เอเสว นโย ‘‘ทุฏฺฐุลฺลสทฺเท’’ติ เอตฺถาปิฯ เอตํ ปริมาณํ ยสฺสาติ เอตํ, ‘‘เตรส สงฺฆาทิเสสา’’ติ วจนํฯ เอตํ เอว วตฺตพฺพํ, น ‘‘จตฺตาริ จ ปาราชิกานี’’ติ อิทนฺติ อตฺโถฯ ตตฺถาติ ปาฬิยํฯ กสฺสจิ วิมติ ภเวยฺย, กิํ ภเวยฺยาติ โยชนาฯ อาปตฺติํ อาโรเจนฺเตน อกฺโกสนฺตสฺส สมานตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอวํ สตี’’ติอาทิฯ ปาจิตฺติยเมว จาติ จสทฺโท พฺยติเรกตฺโถ, น ทุกฺกฏํ อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ หีติ สจฺจํฯ เอตนฺติ ปาจิตฺติยาปชฺชนตํ, ‘‘อสุทฺโธ โหติ…เป.… โอมสวาทสฺสา’’ติ วจนํ วา, วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ ปาฬิยํฯ อฏฺฐกถาจริยาเวติ เอตฺถ เอวกาโร อฏฺฐานโยโค, ปมาณนฺติ เอตฺถ โยเชตพฺโพ, การณเมวาติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘น อญฺญา วิจารณา’’ติฯ อถ วา อญฺญาติ สามฺยตฺเถ ปจฺจตฺตวจนเมตํ, น อญฺเญสํ วิจารณา ปมาณนฺติ อตฺโถฯ เอวญฺหิ สติ เอวกาโร ฐานโยโควฯ ปุพฺเพปิ จาติ คนฺถารมฺภกาเลปิ จฯ

เอตนฺติ อฏฺฐกถาจริยานํ ปมาณตํฯ สํวรตฺถาย เอว, อนาปชฺชนตฺถาย เอว จ อนุญฺญาตนฺติ โยชนาฯ เตนาห ‘‘น ตสฺส’’ตฺยาทิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ภิกฺขุภาโว นาม น อตฺถิ, ตสฺมา สุวุตฺตเมวาติ สมฺพนฺโธฯ

[80] สาติ ภิกฺขุสมฺมุติ, สงฺเฆน กาตพฺพาติ โยชนาฯ กตฺถจีติ กิสฺมิญฺจิ ฐาเนฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ ‘‘วุตฺตตฺตา’’ติ ปทํ ‘‘กาตพฺพา’’ติ ปเท เหตุฯ เอสาติ เอโส ภิกฺขุฯ หิเตสิตายาติ หิตสฺส เอสิตาย, อตฺถสฺส อิจฺฉตายาติ อตฺโถฯ

[82] เสสานีติ อาทิมฺหิ ปญฺจสิกฺขาปทโต เสสานิ อุปริ ปญฺจ สิกฺขาปทานิฯ อสฺสาติ อนุปสมฺปนฺนสฺสฯ ฆเฏตฺวาติ สมฺพนฺธํ กตฺวาติฯ นวมํฯ

10. ปถวีขณนสิกฺขาปทํ

[86] ทสเม ภควา ทสฺเสตีติ โยชนาฯ เอตฺถาติ ปถวิยํฯ ตตฺถาติ เตสุ ปาสาณาทีสุฯ มุฏฺฐิปฺปมาณโตติ ขฏกปมาณโตฯ สาติ อทฑฺฒปถวีฯ หตฺถิกุจฺฉิยนฺติ เอวํนามเก ฐาเนฯ เอกปจฺฉิปูรํ ปถวินฺติ สมฺพนฺโธฯ เตสํเยวาติ อปฺปปํสุอปฺปมตฺติกาปทานํ เอวฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตนฺติ เยภุยฺเยนปาสาณาทิปญฺจกํฯ นฺติ กุสีตํฯ อาณาเปตฺวาติ เอตฺถ ‘‘อาณ เปสเน’’ติ ธาตุปาเฐสุ วุตฺตตฺตา อาณธาตุเยว เปสนสงฺขาตํ เหตฺวตฺถํ วทติ, น ณาเปปจฺจโย, โส ปน ธาตฺวตฺเถเยว วตฺตติฯ น หิ ตสฺส วิสุํ วุตฺโต อภิเธยฺโย อตฺถิ ธาตฺวตฺถโต อญฺญสฺส อภิเธยฺยสฺสาภาวาฯ ตาวาติ ปฐมํ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉยสฺส, ตโต วาฯ

โปกฺขรํ ปทุมํ เนตีติ โปกฺขรณีฯ ‘‘โสเธนฺเตหี’’ติ ปทํ ‘‘อุสฺสิญฺจิตุํ อปเนตุ’’นฺติ ปเทสุ ภาวกตฺตาฯ โยติ ‘‘ตนุกทฺทโม’’ติ ปเทน โยเชตพฺโพฯ โย ตนุกทฺทโมติ หิ อตฺโถฯ กุเฏหีติ ฆเฏหิฯ อุสฺสิญฺจิตุนฺติ อุกฺขิปิตฺวา, อุทฺธริตฺวา วา สิญฺจิตุํฯ ตตฺราติ สุกฺขกทฺทเม, ‘‘โย’’ติ ปเท อวยวีอาธาโรฯ โยติ สุกฺขกทฺทโมฯ

ตฏนฺติ กูลํฯ อุทกสามนฺตาติ อุทกสฺส สมีเปฯ โอมกจตุมาสนฺติ จตุมาสโต อูนกํฯ โอวฏฺฐนฺติ เทเวน โอวสฺสิตํ โหติ สเจติ โยชนาฯ ปตตีติ ตฏํ ปตติฯ อุทเกเยวาติ ปกติอุทเกเยวฯ อุทกสฺสาติ วสฺโสทกสฺสฯ ตตฺถาติ ปาสาณปิฏฺฐิยํฯ ปฐมเมวาติ โสณฺฑิขณนโต ปฐมํ เอวฯ อุทเก ปริยาทิณฺเณติ อุทเก สุกฺเขฯ ปจฺฉาติ อุทกปูรโต ปจฺฉาฯ ตตฺถาติ โสณฺฑิยํฯ อุทเกเยวาติ มูลอุทเกเยวฯ อุทกนฺติ อาคนฺตุกอุทกํฯ อลฺลียตีติ ปิฏฺฐิปาสาเณ ลคฺคติฯ ตมฺปีติ สุขุมรชมฺปิฯ อกตปพฺภาเรติ วฬญฺเชน อกเต ปพฺภาเรฯ อุปจิกาหิ วมียติ, ฆรโคฬิกาทโย วา สตฺเต วมตีติ วมฺมิโก