1. ปริมณฺฑลวคฺค-อตฺถโยชนา

สิกฺขิตสิกฺเขน ตีสุ สิกฺขาสุ จตูหิ มคฺเคหิ สิกฺขิตสิกฺเขน ตาทินา อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ อกมฺปิยฏฺเฐน ตาทินา, อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ วา อวิการฏฺเฐน ตาทินา ภควตา ยานิ สิกฺขาปทานิ ‘‘เสขิยานี’’ติ ภาสิตานิ, ทานิ เตสมฺปิ สิกฺขาปทานํ อยมฺปิ วณฺณนากฺกโม ภวตีติ โยชนาฯ

[576] ตตฺถาติ เสขิยสิกฺขาปเทสุ, อตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘สมนฺตโต’’ติอิมินา ปริตฺยูปสคฺคสฺสตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘นาภิมณฺฑลํ ชาณุมณฺฑล’’นฺติ เอตฺถ อุทฺธํสทฺโท จ อโธสทฺโท จ อชฺฌาหริตพฺโพติ อาห ‘‘อุทฺธ’’นฺติอาทิฯ อฏฺฐงฺคุลมตฺตนฺติ ภาวนปุํสกํ, นิวาเสตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ อฏฺฐงฺคุลมตฺตโตฯ ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ โหติ, เอวํ นิวาเสนฺตสฺสาติ โยชนาฯ ตตฺริทํ ปมาณนฺติ ตสฺส นิวาสนสฺส อิทํ ปมาณํฯ ตาทิสสฺสาติ ทีฆโต มุฏฺฐิปญฺจกสฺส ติริยํ อฑฺฒเตยฺยหตฺถสฺส นิวาสนสฺสฯ ชาณุมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาทนตฺถํ วฏฺฏตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ จีวเรสุฯ น ติฏฺฐตีติ วิรฬตฺตา น ติฏฺฐติฯ ติฏฺฐตีติ ฆนตฺตา ติฏฺฐติฯ

นิวาเสนฺตสฺส จาติเอตฺถ จสทฺโท อวธารณตฺโถ, นิวาเสนฺตสฺเสวาติ อตฺโถฯ เกวลํ เอวํ นิวาเสนฺตสฺเสว ทุกฺกฏํ น โหติ, อถ โข ตถา นิวาเสนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมวาติ โยชนาฯ เย ปน นิวาสนโทสาติ สมฺพนฺโธฯ อญฺเญติ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ โอลมฺเพตฺวา นิวสนโต อญฺเญ ฯ เต สพฺเพติ สพฺเพ เต นิวาสนโทสาฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ วิภงฺเคฯ ตตฺเถวาติ ขนฺธเกเยวฯ

อสญฺจิจฺจ นิวาเสนฺตสฺส อนาปตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เอเสว นโย ‘‘อสติยา’’ติ เอตฺถาปิฯ อชานนฺตสฺสาติ เอตฺถ อชานนํ ทุวิธํ นิวาสนวตฺตสฺส อชานนํ, อารูฬฺโหรูฬฺหภาวสฺส อชานนนฺติฯ