7. ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทํ

[60] สตฺตเม มหาทฺวาเรติ พหิ ฐิเต มหาทฺวาเรฯ อาคมฺม, ปวิสิตฺวา วา วสนฏฺฐานตฺตา โอวรโก อาวสโถ นามาติ อาห ‘‘โอวรกทฺวาเร’’ติฯ สุนิคฺคเตนาติ สุฏฺฐุ พหิ นิกฺขมิตฺวา คเตน สทฺเทนฯ ‘‘อญฺญาตุ’’นฺติ ปทสฺส ‘‘น ญาตุ’’นฺติ อตฺถํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘อาชานิตุ’’นฺติฯ อิมินา นการวิกาโร ออิติ นิปาโต น โหติ, อาอิติ อุปสคฺโคติ ปน ทสฺเสติฯ ‘‘วิญฺญุนา ปุริเสนา’’ติ เอตฺตกเมว อวตฺวา ‘‘ปุริสวิคฺคเหนา’’ติ วทนฺโต มนุสฺสปุริสวิคฺคหํ คเหตฺวา ฐิเตน ยกฺเขน เปเตน ติรจฺฉานคเตน สทฺธิํ ฐิตาย มาตุคามสฺส เทเสตุํ น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ น ยกฺเขนาติ ยกฺเขน สทฺธิํ ฐิตาย มาตุคามสฺส เทเสตุํ น วฏฺฏตีติ โยชนาฯ เอส นโย ‘‘น เปเตน, น ติรจฺฉานคเตนา’’ติ เอตฺถาปิฯ

[66] ฉปฺปญฺจวาจาหีติ เอตฺถ ‘‘ปญฺจา’’ติ วาจาสิลิฏฺฐวเสน วุตฺตํ กสฺสจิ ปโยชนสฺสาภาวาฯ ตตฺถาติ ‘‘ฉปฺปญฺจวาจาหี’’ติ ปเทฯ เอโก คาถาปาโท เอกา วาจาติ วทนฺโต จุณฺณิเย วิภตฺยนฺตํ เอกํ ปทํ เอกา วาจา นามาติ ทสฺเสติ, อตฺถโชตกปทํ วา วากฺยปทํ วา น คเหตพฺพํฯ ‘‘เอกํ ปทํ ปาฬิโต, ปญฺจ อฏฺฐกถาโต’’ติ อิมินา ‘‘ทฺเว ปทานิ ปาฬิโต, จตฺตาริ อฏฺฐกถาโต’’ติอาทินโยปิ คเหตพฺโพฯ ฉปทานติกฺกโมเยว หิ ปมาณํฯ ตสฺมินฺติ เอตฺถ สติ วิภตฺติวิปลฺลาเส ลิงฺคสฺสาปิ วิปลฺลาโส โหติ ‘‘ตสฺมิ’’นฺติ ปุลฺลิงฺเคน วุตฺตตฺตาฯ สติ จ วิภตฺติวิปลฺลาเส ‘‘ตสฺสา’’ติ อิตฺถิลิงฺคภาเวน ปวตฺตาฯ ‘‘มาตุคามสฺสา’’ติ นิยตปุลฺลิงฺคาเปกฺขนสฺส อสมฺภวโต อตฺถวเสน ‘‘เอกิสฺสา’’ติ อิตฺถิลิงฺคภาเวน วุตฺตํฯ อิมินา เภทลิงฺคนิสฺสิโต วิเสสนวิเสสฺโยปิ อตฺถีติ ทสฺเสติฯ ตุมฺหากนฺติ นิทฺธารณสมุทาโยฯ ‘‘สุณาถา’’ติ อวตฺวา อาโภโคปิ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘ปฐม’’นฺติอาทิฯ ปฐมนฺติ จ ปฐมเมวฯ เตน วุตฺตํ ‘‘น ปจฺฉา’’ติฯ ปุฏฺโฐ หุตฺวา ภิกฺขุ กเถตีติ โยชนาติฯ สตฺตมํฯ

8. ภูตาโรจนสิกฺขาปทํ

[67] อฏฺฐเม ตตฺถาติ จตุตฺถปาราชิกสิกฺขาปเทฯ อิธาติ ภูตาโรจนสิกฺขาปเทฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ปยุตฺตวาจาติ ปจฺจเยหิ ยุตฺตา วาจาฯ ตถาติ ตโต คุณาโรจนการณา, อริยา สาทิยิํสูติ โยชนาฯ

ยตสทฺทานํ นิจฺจสมฺพนฺธตฺตา วุตฺตํ ‘‘เย’’ติอาทิฯ สพฺเพปีติ ปุถุชฺชนาริยาปิฯ ภูตนฺติ วิชฺชมานํฯ กสฺมา สพฺเพปิ ปฏิชานิํสุ, นนุ อริเยหิ อตฺตโน คุณานํ อนาโรจิตตฺตา น ปฏิชานิตพฺพนฺติ อาห ‘‘อริยานมฺปี’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ อริยานมฺปิ อพฺภนฺตเร อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม ยสฺมา ภูโต โหติ, ตสฺมา สพฺเพปิ ‘‘ภูตํ ภควา’’ติ ปฏิชานิํสูติ โยชนาฯ ยสฺมา ภาสิโต วิย โหติ, ตสฺมาติ โยชนาฯ อริยา ปฏิชานิํสูติ สมฺพนฺโธฯ อนาทีนวทสฺสิโนติ โทสสฺส อทสฺสนธมฺมาฯ เตหีติ อริเยหิ, ภาสิโตติ สมฺพนฺโธฯ ยํ ปิณฺฑปาตํ อุปฺปาเทสุนฺติ โยชนาฯ อญฺเญติ ปุถุชฺชนาฯ สพฺพสงฺคาหิเกเนวาติ สพฺเพสํ ปุถุชฺชนาริยานํ สงฺคหเณ ปวตฺเตเนวฯ สิกฺขาปทวิภงฺเคปีติ สิกฺขาปทสฺส ปทภาชนิเยปิฯ ตตฺถาติ จตุตฺถปาราชิเกฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ

[77] อุตฺตริมนุสฺสธมฺมเมว สนฺธาย วุตฺตํ, น สุตาทิคุณนฺติ อตฺโถฯ อนฺตรา วาติ ปรินิพฺพานกาลโต อญฺญสฺมิํ กาเล วาฯ อติกฑฺฒิยมาเนนาติ อตินิปฺปีฬิยมาเนนฯ อุมฺมตฺตกสฺสาติ อิทํ ปนาติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทฺยตฺโถฯ เตน ‘‘ขิตฺตจิตฺตสฺสา’’ติอาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนานนฺติ มคฺคปญฺญาย, ผลปญฺญาย จ สมฺปนฺนานํฯ อนาปตฺตีติ ปาจิตฺติยาปตฺติยา อนาปตฺติ น วตฺตพฺพา, อาปตฺติเยว โหติ, ตสฺมา ‘‘อุมฺมตฺตกสฺส อนาปตฺตี’’ติ น วตฺตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยติฯ อฏฺฐมํฯ