3. โมหนสิกฺขาปทํ

[444] ตติเย อนุสทฺโท ปฏิปาฏิอตฺถํ อนฺโตกตฺวา วิจฺฉตฺถวาจโกติ อาห ‘‘อนุปฏิปาฏิยา อทฺธมาเส อทฺธมาเส’’ติฯ โสติ ปาติโมกฺโขฯ อุโปสเถ อุโปสเถ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ อนุโปสถิกํฯ เอตฺถาปิ หิ อนุสทฺโท วิจฺฉตฺถวาจโกฯ โสติ ปาติโมกฺโขฯ อุทฺทิสิยมาโน นาม โหตีติ โยชนาฯ ‘‘ตสฺมิํ อนาจาเร’’ติ ปเทน ‘‘ตตฺถา’’ติ ปทสฺสตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ยํ อาปตฺติ’’นฺติ ปเทน ยํสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสติฯ ยถาธมฺโมติ เอตฺถ ธมฺมสทฺเทน ธมฺโม จ วินโย จ อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ธมฺโม จ วินโย จา’’ติฯ ยถาติ เยนากาเรนฯ สาธุสทฺโท สุนฺทรตฺโถ, กสทฺโท ปทปูรโณติ อาห ‘‘สุฏฺฐู’’ติฯ อฏฺฐินฺติ จ ‘‘กตฺวา’’ติ จ ทฺเว ปทานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ ‘‘อฏฺฐิกตฺวา’’ติ วา เอกํ ปทํฯ ตตฺถ ปุพฺพนเย อตฺโถ ยสฺสตฺถีติ อฏฺฐิ ตฺถการสฺส ฏฺฐการํ กตฺวา, ตํ อฏฺฐิํฯ กตฺวาติ ตฺวาปจฺจยนฺตอุตฺตรปเทน สมาโส น โหติฯ อฏฺฐิกภาวนฺติ เอตฺถ อิกสทฺเทน ‘‘อฏฺฐี’’ติ เอตฺถ อีปจฺจยํ ทสฺเสติฯ ‘‘ภาว’’นฺติปเทน ภาวปจฺจเยน วินา ภาวตฺถสฺส ญาเปตพฺพตํ ทสฺเสติฯ อตฺโถ ปเนวํ ทฏฺฐพฺโพ – อฏฺฐิภาวํ กตฺวาติฯ ปจฺฉิมนเย อตฺโถ ยสฺสตฺถีติ อฏฺฐิโก ปุริมนเยเนว ตฺถการสฺส ฏฺฐการํ กตฺวาฯ อตฺถยิตพฺโพ อิจฺฉิตพฺโพติ วา อฏฺฐิโก, อฏฺฐิกอิติ นามสทฺทโต ตฺวาปจฺจโย กาตพฺโพฯ ‘‘อฏฺฐิกตฺวา’’ติ อิทํ ปทํ กิริยาวิเสสนํฯ กิริยาวิเสสเน วตฺตมาเน กรธาตุ วา ภูธาตุ วา โยเชตพฺพาติ ทสฺเสภุํ วุตฺตํ ‘‘กตฺวา หุตฺวา’’ติฯ ตํ สพฺพํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อฏฺฐิกตฺวาติ อฏฺฐิกภาวํ กตฺวา, อฏฺฐิโก หุตฺวา’’ติฯ ตติยํฯ

4. ปหารสิกฺขาปทํ

[449] จตุตฺเถ กสฺมา ฉพฺพคฺคิยา สตฺตรสวคฺคิยานํ ปหารํ เทนฺติ, นนุ อการเณน ปหารํ เทนฺตีติ อาห ‘‘อาวุโส’’ติอาทิฯ อิมินา ยถา วทนฺติ, ตถา อกตตฺตา ปหารํ เทนฺตีติ ทสฺเสติฯ

[451] สเจปีติ เอตฺถ ปิสทฺเทน สเจ อมรติ, กา นาม กถา, ปาจิตฺติยเมวาติ ทสฺเสติฯ ปหาเรนาติ ปหารเหตุนาฯ ยถาติ เยนากาเรนฯ อยนฺติ ภิกฺขุฯ น วิโรจตีติ น โสภติฯ

[452] ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺสา’’ติ เอตฺถ อการสฺส อญฺญตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘คหฏฺฐสฺส วา’’ติอาทิฯ ปพฺพชิตสฺส วาติ ปริพฺพาชกสฺส วา สามเณรสฺส วาฯ

[453] ‘‘เกนจี’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘มนุสฺเสน วา’’ติอาทิฯ ตโตติ วิเหฐนโต, อิมินา โมกฺขสฺส อปาทานํ ทสฺเสติ, ‘‘อตฺตโน’’ติ อิมินา สมฺพนฺธํ ทสฺเสติฯ ‘‘ปตฺถยมาโน’’ติ อิมินา ‘‘อธิปฺปาโย’’ติ ปทสฺสตฺถํ ทสฺเสติฯ มุคฺคเรน วาติ จตุหตฺถทณฺฑสฺส อทฺเธน ทณฺเฑน วาฯ โสติ โจราทิโกติฯ จตุตฺถํฯ

5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ

[454] ปญฺจเม ตลนฺติ หตฺถตลํฯ ตญฺหิ ตลติ ยํกิญฺจิ คหิตวตฺถุ ปติฏฺฐาติ เอตฺถาติ ‘‘ตล’’นฺติ วุจฺจติฯ สตฺตีติ กุนฺโตฯ โส หิ สกติ วิชฺฌิตุํ สมตฺเถตีติ ‘‘สตฺตี’’ติ วุจฺจติฯ ตลเมว สตฺติสทิสตฺตา ตลสตฺติกํ, สทิสตฺเถ โก, ตํ ตลสตฺติกํ อุปจาเรน คเหตฺวา ‘‘กายมฺปี’’ติ วุตฺตํฯ กายโต อญฺญํ วตฺถุมฺปิ ตลสตฺติกสงฺขาเตน กาเยน คเหตฺวา อุคฺคิรตฺตา วุตฺตํ ‘‘กายปฏิพทฺธมฺปี’’ติฯ ‘‘ปหารสมุจฺจิตา’’ติ เอตฺถ สํปุพฺโพ จ อุปุพฺโพ จ จิสทฺโท ปคุณนสงฺขาเต ปริจิเต วตฺตตีติ อาห ‘‘ปหารปริจิตา’’ติฯ ปหาเรน สํ ปุนปฺปุนํ อุจฺจิตา ปริจิตาติ อตฺโถฯ อิมเมวตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ปุพฺเพปิ…เป.… อตฺโถ’’ติฯ อญฺญมฺปิ สชฺฌายนนยํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปหารสฺส อุพฺพิคา’’ติฯ ตสฺสาติ ตสฺส ปาฐสฺสฯ ปหารสฺสาติ ปหารโตฯ นิสฺสกฺกตฺเถ เจตํ สามิวจนํฯ ‘‘ภีตา’’ติ อิมินา ‘‘อุพฺพิคา’’ติ เอตฺถ อุปุพฺพ วิชธาตุสฺสตฺถํ ทสฺเสติฯ

[457-8] วิรทฺโธติ ปณฺณโก หุตฺวาฯ ปุพฺเพติ ปุริมสิกฺขาปเทฯ วุตฺเตสุ วตฺถูสูติ ‘‘โจรํ วา ปจฺจตฺถีกํ วา’’ติอาทินา วุตฺเตสุ วตฺถูสูติฯ ปญฺจมํฯ

6. อมูลกสิกฺขาปทํ

[459] ฉฏฺเฐ เตติ ฉพฺพคฺคิยาฯ โจเทนฺติ กิราติ สมฺพนฺโธฯ อากิณฺณโทสตฺตาติ เตสํ อากุลอาทีนวตฺตาฯ เอวนฺติ โจทิยมาเนฯ อตฺตปริตฺตาณนฺติ อตฺตโน ปริสมนฺตโต ตาณํ รกฺขนํ กโรนฺตา โจเทนฺตีติ โยชนาติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทํ

[464] สตฺตเม อุปปุพฺพทหธาตุสฺส สกมฺมิกตฺตา การิตนฺโตคธภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อุปฺปาเทนฺตี’’ติฯ ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺสา’’ติ เอตฺถ อการสฺส สทิสตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สามเณรสฺสา’’ติฯ สามเณโรปิ หิ อุปสมฺปนฺเนน สทิโส โหติ สณฺฐาเนน จ ปุริสภาเวน จฯ สามเณรสฺส กุกฺกุจฺจํ อุปทหตีติ สมฺพนฺโธฯ นิสินฺนํ มญฺเญ, นิปนฺนํ มญฺเญ, ภุตฺตํ มญฺเญ, ปีตํ มญฺเญ, กตํ มญฺเญติ โยชนาฯ นิสินฺนนฺติ นิสีทิตํฯ นิปนฺนนฺติ นิปชฺชิตนฺติฯ สตฺตมํฯ