ราชานํ, รญฺโญ สนฺตกํ วา เถยฺยํ เถเนตฺวา คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ราชานํ วา เถเนตฺวา’’ติอาทิฯ

[411] จตูสุ วิสงฺเกเตสุ ทฺวีหิ อนาปตฺติ, ทฺวีหิ อาปตฺติเยวาติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. สํวิธานสิกฺขาปทํ

[412] สตฺตเม ‘‘ปธูเปนฺโต’’ติ เอตฺถ ปปุพฺพ ธูปธาตุ ปริภาสนตฺเถ วตฺตตีติ อาห ‘‘ปริภาสนฺโต’’ติฯ ตฺวํ สมโณปิ มาตุคาเมน สทฺธิํ คจฺฉสิ, ตุยฺเหเวโส โทโส, เนตสฺส ปุริสสฺสาติ อตฺตานํเยว ปริภาสนฺโตติ อตฺโถฯ ‘‘นิกฺขาเมสี’’ติอิมินา ‘‘นิปฺปาเตสี’’ติเอตฺถ นิปุพฺพ ปตธาตุ คตฺยตฺโถติ ทสฺเสตีติฯ สตฺตมํฯ

8. อริฏฺฐสิกฺขาปทํ

[417] อฏฺฐเม คนฺเธติ คิชฺเฌฯ เต หิ คิธนฺติ กุณปํ อภิกงฺขนฺตีติ ‘‘คนฺธา’’ติ วุจฺจนฺติ ฯ คทฺเธติปิ ปาโฐ, โสปิ ยุชฺชติ ยถา ‘‘ยุคนนฺโธ, ยุคนทฺโธ’’ติ จ ‘‘ปฏิพนฺโธ ปฏิพทฺโธ’’ติ จฯ พาธยิํสูติ หนิํสุฯ อสฺสาติ อริฏฺฐสฺสฯ

ตทฺธิเตน วุตฺตสฺส อตฺถสฺส ทสฺเสตุมาห ‘‘เต’’ติอาทิฯ เตติ อนฺตรายิกาฯ ตตฺถาติ ปญฺจวิเธสุ อนฺตรายิเกสุฯ ‘‘ตถา’’ติปเทน ‘‘กมฺมนฺตรายิกํ นามา’’ติ ปทํ อติทิสติฯ ตํ ปนาติ ภิกฺขุนิทูสกกมฺมํ ปนฯ โมกฺขสฺเสวาติ มคฺคนิพฺพานสฺเสวฯ มคฺโค หิ กิเลเสหิ มุจฺจตีติ อตฺเถน โมกฺโข นามฯ ฌานมฺเปตฺถ สงฺคหิตํ นีวรเณหิ วิมุจฺจนตฺตาฯ นิพฺพานํ วิมุจฺจีติ อตฺเถน โมกฺโข นามฯ ผลมฺเปตฺถ สงฺคหิตํ วิมุจฺจิตตฺตาฯ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมาติ นิยตภาวํ ปตฺตา, นิยตวเสน วา ปวตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิสงฺขาตา ธมฺมาฯ เต ปน นตฺถิกอเหตุก อกิริยวเสน ติวิธาฯ ปณฺฑกาทิคหณสฺส นิทสฺสนมตฺตตฺตา ‘ปฏิสนฺธิธมฺมา’’ติปเทน อเหตุกทฺวิเหตุกปฏิสนฺธิธมฺมา คเหตพฺพา สพฺเพสมฺปิ วิปากนฺตรายิกภาวโตฯ เตปิ โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรนฺติ, น สคฺคสฺสฯ เต ปนาติ อริยูปวาทา ปนฯ

ตาวเทว อุปวาทนฺตรายิกา นามาติ โยชนาฯ ตาปีติ สญฺจิจฺจ อาปนฺนา อาปตฺติโยปิฯ ปาราชิกาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุภาวํ วา ปฏิชานาตี’’ติฯ สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘น วุฏฺฐาติ วา’’ติฯ ลหุกาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘น เทเสติ วา’’ติฯ

ตตฺราติ ปญฺจวิเธสุ อนฺตรายิเกสุฯ อยํ ภิกฺขูติ อริฏฺโฐ คนฺธพาธิปุพฺโพ ภิกฺขุฯ เสสนฺตรายิเกติ อาณาวีติกฺกมนฺตรายิกโต เสเส จตุพฺพิเธ อนฺตรายิเกฯ อิเม อาคาริกาติ อคาเร วสนสีลา อิเม มนุสฺสาฯ ภิกฺขูปิ ปสฺสนฺติ ผุสนฺติ ปริภุญฺชนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ กสฺมา น วฏฺฏนฺติ, วฏฺฏนฺติเยวาติ อธิปฺปาโยฯ รเสน รสํ สํสนฺทิตฺวาติ อุปาทิณฺณกรเสน อนุปาทิณฺณกรสํ, อนุปาทิณฺณกรเสน วา อุปาทิณฺณกรสํ สมาเนตฺวาฯ โยนิโส ปจฺจเวกฺขณสฺส อภาวโต สํวิชฺชติ ฉนฺทราโค เอตฺถาติ สจฺฉนฺทราโค, โสเยว ปริโภโค สจฺฉนฺทราคปริโภโค, ตํฯ เอกํ กตฺวาติ สมานํ กตฺวาฯ ฆเฏนฺโต วิย ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปาเทตฺวาติ โยชนาฯ กิํสทฺโท ครหตฺโถ, กสฺมา ภควตา ปฐมปาราชิกํ ปญฺญตฺตํ, น ปญฺญาเปตพฺพนฺติ อตฺโถฯ มหาสมุทฺทํ พนฺธนฺโต ยถา อกตฺตพฺพํ กโรติ, ตถา ปฐมปาราชิกํ ปญฺญเปนฺโต ภควา อปญฺญตฺตํ ปญฺญเปตีติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถาติ ปฐมปาราชิเกฯ อาสนฺติ ภพฺพาสํฯ อาณาจกฺเกติ อาณาสงฺขาเต จกฺเกฯ

อฏฺฐิเยว อฏฺฐิกํ กุจฺฉิตตฺเถน, กุจฺฉิตตฺเถ หิ โกฯ อฏฺฐิกเมว ขโล นีจฏฺเฐน ลามกฏฺเฐนาติ อฏฺฐิกงฺขโล นิคฺคหีตาคมํ กตฺวาฯ เตน อุปมา สทิสาติ อฏฺฐิกงฺขลูปมาฯ ‘‘อฏฺฐี’’ติ จ ‘‘กงฺขล’’นฺติ จ ปทํ คเหตฺวา วณฺเณนฺติ อาจริยา (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.417; วิ. วิ. ฏี. ปาจิตฺติย 2.417; ม. นิ. อฏฺฐ. 2.42; ม. นิ. ฏี. 3.42)ฯ องฺคารกาสูปมาติ องฺคารราสิสทิสา, องฺคาเรหิ วา ปริปุณฺณา อาวาฏสทิสาฯ อสิสูนูปมาติ เอตฺถ อสีติ ขคฺโคฯ โส หิ อสเต ขิปเต อเนนาติ ‘‘อสี’’ติ วุจฺจติฯ สูนาติ อธิโกฏฺฏนํฯ ตญฺหิ สุนติ สญฺจุณฺณภาวํ คจฺฉติ เอตฺถาติ ‘‘สูนา’’ติ วุจฺจติฯ อสินา สูนาติ อสิสูนา, ตาย อุปมา สทิสาติ อสิสูนูปมาฯ

สตฺติสูลูปมาติ สตฺติยา จ สูเลน จ สทิสาฯ เอตฺถาติ อิมิสฺสํ อฏฺฐกถายํฯ มชฺฌิมฏฺฐกถายํ อลคทฺทูปมสุตฺเต (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.234 อาทโย) คเหตพฺโพฯ เอวํสทฺทโขสทฺทานมนฺตเร วิยสทฺทสฺส พฺยาเทสภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘เอวํ วิย โข’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทํ

[424] นวเม อนุธมฺมสฺส สรูปํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อนุโลมวตฺตํ ทิสฺวา กตา โอสารณา’’ติฯ อิมินา อนุโลมวตฺตํ ทิสฺวา กโต โอสารณสงฺขาโต ธมฺโม อนุธมฺโมติ ทสฺเสติฯ โอสารณาติ ปเวสนาฯ เตเนวาติ อุกฺขิตฺตกสฺส อกฏานุธมฺมตฺตา เอวฯ อสฺสาติ ‘‘อกฏานุธมฺเมนา’’ติ ปทสฺสฯ

ททโต วา คณฺหโต วาติ วาสทฺโท อนิยมวิกปฺปตฺโถติฯ นวมํฯ