2. สปฺปาณกสิกฺขาปทํ

[387] ทุติเย สห ปาเณหีติ สปฺปาณกํ อุทกนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เย ปาณกา’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํฯ ปตฺตปูรมฺปิ อุทกนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ ตาทิเสนาติ สปฺปาณเกนฯ โธวโตปิ ปาจิตฺติยนฺติ โยชนาฯ อุทกโสณฺฑินฺติ สิลามยํ อุทกโสณฺฑิํฯ โปกฺขรณินฺติ สิลามยํ โปกฺขรณิํฯ อุฏฺฐาปยโตปิ ปาจิตฺติยนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ โสณฺฑิโปกฺขรณีหิฯ อุทกสฺสาติ อุทเกน, ปูเร ฆเฏ อาสิญฺจิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ อุทเกฯ อุทเกติ อุทกสณฺฐานกปเทเส อาสิญฺจิตอุทเกฯ ปติสฺสตีติ โสณฺฑิโปกฺขรณีหิ คหิตอุทกํ ปติสฺสตีติฯ ทุติยํฯ

3. อุกฺโกฏนสิกฺขาปทํ

[392] ตติเย ‘‘อุจฺจาเลนฺตี’’ติอิมินา อุกฺโกเฏนฺตีติ เอตฺถ อุปุพฺพสฺส กุฏธาตุสฺส อุจฺจาลนตฺถํ ทสฺเสติ ธาตูน, มเนกตฺถตฺตาฯ ยํ ยํ ปติฏฺฐิตํ ยถาปติฏฺฐิตํ, ตสฺส ภาโว ยถาปติฏฺฐิตภาโว, เตนฯ

[393] โย ธมฺโมติ โย สมถธมฺโมฯ ธมฺเมนาติ เอตฺถ เอนสทฺเทน ‘‘ยถาธมฺม’’นฺติ เอตฺถ อํอิติการิยสฺส การิํ ทสฺเสติฯ อิมินา ‘‘ยถาธมฺม’’นฺติ ปทสฺส ‘‘นิหตาธิกรณ’’นฺติ เอตฺถ นิหตสทฺเทน สมฺพนฺธิตพฺพภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘สตฺถารา’’ติปทํ ‘‘วุตฺตํ’’ อิติปเท กตฺตาฯ นตฺถิ หตํ หนนํ อิมสฺสาติ นิหตนฺติ วุตฺเต อตฺถโต วูปสมนเมวาติ อาห ‘‘วูปสมิต’’นฺติฯ

[395] ยํ วา ตํ วา กมฺมํ ธมฺมกมฺมํ นาม น โหติ, อถ โข อธิกรณวูปสมกมฺมเมว ธมฺมกมฺมํ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เยน กมฺเมนา’’ติอาทิฯ อยมฺปีติ อยมฺปิ ภิกฺขุฯ เสสปทานิปีติ ‘‘ธมฺมกมฺเม เวมติโก’’ติอาทีนิ เสสปทานิปิฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ วิตฺถาโร ปน วุตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺเถวาติ ปริวาเร เอวฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท, วิภงฺเค วาติฯ ตติยํฯ

4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทํ

[399] จตุตฺเถ อตฺถุทฺธารวเสน ทสฺสิตานิ ทุฏฺฐุลฺลสทฺทตฺถภาเวน สทิสตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ธุร’’นฺติ เอตฺถ ลกฺขณวนฺตตฺตา ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘ธุเร’’ติฯ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเต สตีติ โยชนาฯ

เอวํ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวาติ ‘‘อญฺญสฺส นาโรเจสฺสามี’’ติ เอวํ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวาฯ อญฺญสฺสาติ วตฺถุ, ปุคฺคลโต อญฺญสฺส ทุติยสฺสฯ โสปีติ ทุติโยปิฯ อญฺญสฺสาติ ตติยสฺสฯ ยาว โกฏิ น ฉิชฺชติ, ตาว อาปชฺชติเยวาติ โยชนาฯ ตสฺเสวาติ อาปตฺติํ อาปนฺนปุคฺคลสฺสฯ วตฺถุปุคฺคโลเยวาติ อาปตฺติํ อาปนฺนปุคฺคโลเยวฯ อยนฺติ ปฐมภิกฺขุฯ อญฺญสฺสาติ ทุติยสฺสฯ โสติ ทุติโย อาโรเจตีติ สมฺพนฺโธฯ เยนาติ ปฐมภิกฺขุนาฯ อสฺสาติ ทุติยสฺสฯ ตสฺเสวาติ ปฐมภิกฺขุสฺเสวฯ วตฺถุปุคฺคลํ อุปนิธาย ‘‘ตติเยน ปุคฺคเลน ทุติยสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ

[400] ปญฺจาปตฺติกฺขนฺเธติ ถุลฺลจฺจยาทิเก ปญฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธฯ อชฺฌาจาโร นามาติ อธิภวิตฺวา วีติกฺกมิตฺวา อาจริตพฺพตฺตา อชฺฌาจาโร นามาติฯ จตุตฺถํฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทํ

[402] ปญฺจเม องฺคุลิโยติ กรสาขาโยฯ ตา หิ องฺคนฺติ หตฺถโต ปญฺจธา ภิชฺชิตฺวา อุคฺคจฺฉนฺตีติ องฺคุลิโยติ วุจฺจนฺติฯ ลิขนฺตสฺส อุปาลิสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ เตนาติ พหุจินฺเตตพฺพการเณนฯ อสฺสาติ อุปาลิสฺสฯ อุโรติ หทยํฯ ตญฺหิ อุสติ จิตฺตตาโป ทหติ เอตฺถาติ อุโรติ วุจฺจติฯ รูปสุตฺตนฺติ เหรญฺญิกานํ รูปสุตฺตํ, ยถา หตฺถาจริยานํ หตฺถิสุตฺตนฺติฯ อกฺขีนีติ จกฺขูนิฯ ตานิ หิ อกฺขนฺติ วิสเยสุ พฺยาปีภวนฺติ, รูปํ วา ปสฺสติ อิเมหีติ อกฺขีนีติ วุจฺจนฺติฯ มกเสน สูจิมุขานํ คหิตตฺตา ฑํเสน ปิงฺคลมกฺขิกาโยว คเหตพฺพาติ อาห ‘‘ฑํสาติ ปิงฺคลมกฺขิกาโย’’ติฯ ปิงฺคลมกฺขิกาโย หิ ฑํสนฏฺเฐน ขาทนฏฺเฐน ฑํสาติ วุจฺจนฺติฯ ทุกฺกโร ขโม เอตาสนฺติ ทุกฺขาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทุกฺขมาน’’นฺติฯ เวทนานนฺติ สมฺพนฺโธฯ อสาตสฺส การณํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อมธุราน’’นฺติฯ อิมินา อมธุรตฺตา น สาทิตพฺพาติ อสาตาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ปาณสทฺทชีวิตสทฺทานํ ปริยายภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ชีวิตหราน’’นฺติฯ ปาณํ หรนฺติ อปเนนฺตีติ ปาณหรา, ตาสํ เวทนานนฺติ สมฺพนฺโธฯ