1. สญฺจิจฺจปาณสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

[382] สปฺปาณกวคฺคสฺส ปฐเม อุสุํ อสติ ขิปติ อเนนาติ อิสฺสาโสติ กเต ธนุเยว มุขฺยโต อิสฺสาโส นาม, ธนุคฺคหา- จริโย ปน อุปจาเรนฯ อุสุํ อสติ ขิปตีติ อิสฺสาโสติ กเต ธนุคฺคหาจริโย อิสฺสาโส นาม, อิธ ปน อุปจารตฺโถ วา กตฺตุตฺโถ วา คเหตพฺโพติ อาห ‘‘ธนุคฺคหาจริโย โหตี’’ติฯ ปพฺพชิตกาเล อิสฺสาสสฺส อยุตฺตตฺตา วุตฺตํ ‘‘คิหิกาเล’’ติฯ โวโรปิตาติ เอตฺถ วิ อว ปุพฺพสฺส รุหธาตุสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘วิโยชิตา’’ติฯ

ยสฺมา คจฺฉตีติ สมฺพนฺโธฯ เอตนฺติ ‘‘ชีวิตา โวโรปิตา’’ติวจนํฯ กสฺมา โวหารมตฺตเมว โหติ, นนุ ยโต กุโตจิ ยสฺมิํ กิสฺมิํจิ วิโยชิเต ทฺเว วตฺถูนิ วิย วิสุํ ติฏฺฐนฺติ ปาณโต ชีวิเต วิโยชิเต ปาณชีวิตาปีติ อาห ‘‘น เหตฺถา’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํฯ เอตฺถาติ ‘‘ชีวิตา โวโรปิตา’’ติวจเน ทสฺเสตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ กิญฺจิ ชีวิตํ นามาติ โยชนาฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺถสมฺพนฺโธ – สีสาลงฺกาเร สีสโต วิโยชิเต สีสํ อลงฺการโต วิสุํ ติฏฺฐติ ยถา, เอวํ ชีวิเต ปาณโต วิโยชิเต ชีวิตํ ปาณโต วิสุํ น ติฏฺฐติ นามาติฯ อญฺญทตฺถูติ เอกํเสนฯ ‘‘ปาณ’’นฺติ สามญฺญโต วุตฺโตปิ มนุสฺสปาณสฺส ปาราชิกฏฺฐาเน คหิตตฺตา อิธ ปาริเสสญาเยน ติรจฺฉานปาโณว คเหตพฺโพติ อาห ‘‘ติรจฺฉานคโตเยว ปาโณ’’ติฯ ตนฺติ ปาณํฯ มหนฺเต ปน ปาเณติ สมฺพนฺโธฯ

[385] โสเธนฺโต อปเนตีติ โยชนาฯ มงฺคุโลติ มนุสฺสรตฺตโป เอโก กิมิวิเสโสฯ โส หิ รตฺตปิวนตฺถาย มงฺคติ อิโต จิโต จ อิมํ จิมญฺจ ฐานํ คจฺฉตีติ ‘‘มงฺคุโล’’ติ วุจฺจติฯ ปทกฺขรานญฺหิ อวิปริตตฺถํ, โสตูนญฺจ สชฺฌาโยปเทสลภนตฺถํ กตฺถจิ ฐาเน วจนตฺโถ วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตสฺส พีชเมว ขุทฺทกฏฺเฐน มงฺคุลพีชกํ, ตสฺมิํฯ ตนฺติ มงฺคุลพีชกํฯ ภินฺทนฺโต หุตฺวาติ โยชนาติฯ ปฐมํฯ