1. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

ทฺเว อปตฺตา, ตสฺมา เอเต ภาชนปริโภเคน ปริภุญฺชิตพฺพา, นอธิฏฺฐานูปคานวิกปฺปนูปคตาติ อตฺโถติ จฯ สมณสารุปฺเปน ปกฺกนฺติ อโยปตฺโต ปญฺจหิ ปาเกหิ ปกฺโก โหติ, มตฺติกาปตฺโต ทฺวีหิฯ ‘‘ภิกฺขุนิยา ปตฺตสนฺนิจฺจยสฺส วาริตตฺตา (วชิร. ฏี. ปาราชิก 602) ภิกฺขุสฺสปิ ตํ ‘อนนุรูป’นฺติ กตฺวา ‘ปุราณปตฺตํ ปจฺจุทฺธริตฺวา’ติ วุตฺต’’นฺติ จ ลิขิตํ, ตํ น ยุตฺตํ ปาฬิยํ ‘‘สนฺนิจฺจยํ กเรยฺยาติ อนธิฏฺฐิโต อวิกปฺปิโต’’ติ (ปาจิ. 735) วุตฺตตฺตาฯ โส หิ กถินกฺขนฺธเก (มหาว. 306 อาทโย) นิจฺจยสนฺนิธิ วิย เอโกปิ ปุนทิวเส ‘‘สนฺนิจฺจโย’’ติ วุจฺจติฯ อนนฺตรสิกฺขาปเท ปน ‘‘ทุติโย วาริโต’’ติ อธิฏฺฐานํ นิยตํฯ ตสฺมา ทฺเว ปตฺเต อธิฏฺฐาตุํ น ลภติฯ สเจ เอกโต อธิฏฺฐาติ, ทฺเวปิ อนธิฏฺฐิตา โหนฺติฯ วิสุํ วิสุํ อธิฏฺฐาติ, ทุติโย อนธิฏฺฐิโตฯ วิกปฺเปตุํ ปน พหูปิ ลภติฯ กากณิกมตฺตมฺปีติ เอตฺถ ปิ-กาโร ‘‘เอกปากมฺปิ ชเนตี’’ติ ปากํ สมฺปิณฺเฑติฯ อถ วา สเจ เอกปาเกเนว สารุปฺโป, วฏฺฏตีติ ปากปริมาณํ น วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ อปตฺตตฺตา อธิฏฺฐานูปโค น โหติฯ อปจฺจุทฺธรนฺเตน วิกปฺเปตพฺโพติ ปุราณปตฺตํ อปจฺจุทฺธรนฺเตน โส ปตฺโต วิกปฺเปตพฺโพติ อตฺโถติ ลิขิตํฯ

ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา

ปวาริเตติ เอตฺถ สงฺฆวเสน ปวาริตฏฺฐาเน ปญฺจพนฺธเนเนว วฏฺฏติ, ปุคฺคลิกวเสน ปวาริตฏฺฐาเน อูนปญฺจพนฺธเนนาปิ วฏฺฏตีติ ลิขิตํฯ

โย อูนปญฺจพนฺธนตฺถํ, วุตฺตมฺปิ เจตํ กโร โส;

อูนปญฺจพนฺธนตฺถํ, ปตฺวาน สนฺติเกฯ

อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ปฏิสายนียานิ ปฏิคฺคเหตฺวา’’ติ วทนฺเตน ปาทมกฺขนาทีนํ อตฺถาย ปฏิคฺคเหตฺวา ฐเปตุํ วฏฺฏตีติ ทีปิตนฺติ ลิขิตํฯ ‘‘เยสํ มํสํ กปฺปตี’’ติ วจเนน เยสํ มํสํ น กปฺปติ, เตสํ สปฺปิอาทิ น กปฺปตีติ วทนฺตา อชานิตฺวา วทนฺติฯ เยสญฺหิ มํสํ กปฺปติ, เตสํ สปฺปีติอาทิ สตฺตาหกาลิกนิสฺสคฺคิยวตฺถุปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตถา ปณีตโภชนสิกฺขาปเท เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํเยว ขีราทิ ปณีตโภชนํ, เนตรนฺติ ทสฺเสตุํ วุตฺตนฺติฯ มธุ นาม มธุกริภมรมกฺขิกานํ อาสเยสุ นิยฺยาสสทิสํ มหามธุ โหติ, ตํ ยาวชีวิกนฺติ จ ลิขิตํฯ

เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปตฺตวคฺโค ตติโยฯ

นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาจิตฺติยกณฺฑํ

4. โภชนวคฺโค

2. คณโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

เทวทตฺโต กาเล วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, ตปฺปจฺจยา ภควตา ‘‘คณโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 209) สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ ปทภาชเน ปน ‘‘นิมนฺติตา ภุญฺชนฺตี’’ติ (ปาจิ. 218) นิมนฺตนเมว คเหตฺวา วิภตฺตํฯ อนฺธกฏฺฐกถายํ ปน วตฺถุวเสน วิญฺญตฺติยา ยาจนมฺปิ วุตฺตนฺติ ลิขิตํฯ กสฺมา? ปริวาเร เอว ‘‘คณโภชนํ ทฺวีหากาเรหิ ปสวติ วิญฺญตฺติโต วา นิมนฺตนโต วา’’ติ (ปริ. 322) วุตฺตตฺตาฯ ตสฺมา อฏฺฐุปฺปตฺติยํเยว ปากฏตฺตา ปทภาชเน น วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘‘เอกโต คณฺหนฺตี’ติ จ คหิตภตฺตาปิ อญฺเญ ยาว คณฺหนฺติ, ตาว เจ ติฏฺฐนฺติ, เอกโต คณฺหนฺติ เอว นามา’’ติ จ, ‘‘โย โกจิ ปพฺพชิโตติ สหธมฺมิเกสุ, ติตฺถิเยสุ วาติ อตฺโถ’’ติ จ, ‘‘สมยาภาโวติ สตฺตนฺนํ อนาปตฺติสมยานํ อภาโว’’ติ จ, ‘‘สมยลทฺธเกน สห จตฺตาโร โหนฺตี’’ติ จ, ‘‘สมยลทฺธโก สยเมว มุจฺจติ, เสสานํ คณปูรกตฺตา อาปตฺติกโร โหตี’’ติ จ ลิขิตํฯ

เอตฺถาห – ‘‘ปฏิคฺคหณเมว เหตฺถ ปมาณ’’นฺติ วุตฺตํ, อถ กสฺมา ปาฬิยํ ‘‘คณโภชนํ นาม ยตฺถ จตฺตาโร…เป.… ภุญฺชนฺตี’’ติ (ปาจิ. 218) วุตฺตนฺติ? วุจฺจเต – ตตฺถ ‘‘ภุญฺชนฺตี’’ติ ปฏิคฺคหณนิยมวจนํฯ น หิ อปฺปฏิคฺคหิตกํ ภิกฺขู ภุญฺชนฺตีติฯ

คณโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ