9. ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติยอุปกฺขเฏน กิํ ปโยชนนฺติ เจ? นตฺถิ ปโยชนํ, เกวลํ อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปน ปญฺญตฺตํ ภิกฺขุนิยา รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ วิยฯ เอวํ สนฺเต สงฺคีติการเกหิ สงฺคีติํ อนาโรเปตพฺพํ ภเวยฺย วินาปิ เตน ตทตฺถสิทฺธิโต, อนิสฺสรตฺตา, อนาโรเปตุํ อนุญฺญาตตฺตา จฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, สงฺโฆ…เป.… สมูหเนยฺยา’’ติ (ที. นิ. 2.216; จูฬว. 441)ฯ อิทํ สพฺพมการณํฯ น หิ พุทฺธา อปฺปโยชนํ วจนํ นิจฺฉาเรนฺติ, ปเคว สิกฺขาปทํฯ เตเนวาห อฏฺฐกถายํ ‘‘อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิทญฺหิ ปุริมสฺส อนุปญฺญตฺติสทิส’’นฺติอาทิฯ อนุปญฺญตฺติ จ นิปฺปโยชนํ นตฺถิฯ ตํสทิสญฺเจตํ, น นิปฺปโยชนนฺติ ทสฺสิตํ โหติฯ เอวํ สนฺเต โก ปเนตฺถ อตฺถวิเสโสติ? ตโต อาห ‘‘เกวลํ ตตฺถ เอกสฺส ปีฬา กตา, อิธ ทฺวินฺนํ, อยเมตฺถ วิเสโส’’ติฯ อิมินา อตฺถวิเสเสน โก ปนญฺโญ อติเรกตฺโถ ทสฺสิโตติ? โปราณคณฺฐิปเท ตาว วุตฺตํ ‘‘เอกสฺมิมฺปิ วตฺถุสฺมิํ อุภินฺนมฺปิ ปีฬา กาตุํ น วฏฺฏตีติ อยมติเรกตฺโถ ทสฺสิโต’’ติฯ เตเนตํ ทีเปติ ‘‘น เกวลํ ปฏิลทฺธจีวรคณนาย เอว อาปตฺติคณนา, ปีฬิตปุคฺคลสงฺขาตวตฺถุคณนายปี’’ติฯ

โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘วตฺถุโต คณนายปิ, สิยา อาปตฺติ เนกตา;

อิติ สนฺทสฺสนตฺถญฺจ, ทุติยูปกฺขฏํ อิธฯ

‘‘กายสํสคฺคสิกฺขาย, วิภงฺเค วิย กินฺเตตํ;

เอกิตฺถิยาปิ เนกตา, อาปตฺตีนํ ปโยคโต’’ติฯ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 532);

อปิเจตํ สิกฺขาปทํ ตํชาติเกสุ สิกฺขาปเทสุ สพฺเพสุปิ คเหตพฺพวินิจฺฉยสฺส ทสฺสนปฺปโยชนนฺติ เวทิตพฺพํฯ อาห จ –

‘‘อญฺญาติกาย พหุตาย วิมิสฺสตาย;

อาปตฺติยาปิ พหุตา จ วิมิสฺสตา จ;

อิจฺเจวมาทิวิธิสมฺภวทสฺสนตฺถํ ;

สตฺถา อุปกฺขฏมิทํ ทุติยํ อโวจา’’ติฯ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 532);

ตสฺสายํ สงฺเขปโต อธิปฺปายปุพฺพงฺคมา วิจารณา – ปุราณจีวรํ เอกเมว ภิกฺขุ ภิกฺขุนีหิ ทฺวีหิ, พหูหิ วา โธวาเปติ, ภิกฺขุนิคณนาย ปาจิตฺติยคณนาฯ ตถา ทฺวินฺนํ, พหูนํ วา สาธารณํ เอกเมว จีวรํ อญฺญตฺร ปาริวตฺตกา ปฏิคฺคณฺหาติ, อิธาปิ ตถา ทฺวินฺนํ, พหูนํ วา สาธารณเมกํ วิญฺญาเปติ, วิญฺญตฺตปุคฺคลคณนาย อาปตฺติคณนาฯ ตถา อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ สิกฺขาปเทสุ นโย เนตพฺโพฯ อยํ ตาว พหุตาย นโยฯ

วิมิสฺสตาย ปน ญาติกาย, อญฺญาติกาย จ เอกํ โธวาเปติ, เอกโต นิฏฺฐาปเน เอกํ ปาจิตฺติยํฯ อถ ญาติกา ปฐมํ โถกํ โธวิตฺวา ฐิตา, ปุน อญฺญาติกา สุโธตํ กโรติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ อถ อญฺญาติกา ปฐมํ โธวติ, ปจฺฉา ญาติกา สุโธตํ กโรติ, อญฺญาติกาย ปโยควเสน ภิกฺขุโน ทุกฺกฏเมวฯ อญฺญาติกาย, ญาติกาย จ อญฺญาติกสญฺญี, เวมติโก, ญาติกสญฺญี วา โธวาเปติ, ยถาวุตฺตนเยน นิสฺสคฺคิยทุกฺกฏาทิอาปตฺติเภทคณนา เวทิตพฺพาฯ ตถา อญฺญาติกาย, ญาติกาย จ สนฺตกํ จีวรํ อุโภหิ เอกโต ทิยฺยมานํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยเมวฯ อถ อญฺญาติกาย เอว หตฺถโต ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยเมวฯ อถ ญาติกาย หตฺถโต ปฏิคฺคณฺหาติ, อนาปตฺติฯ อถ อุโภสุ อญฺญาติกาทิสญฺญี, วุตฺตนเยเนว นิสฺสคฺคิยทุกฺกฏาทิอาปตฺติเภทคณนา เวทิตพฺพาฯ ตถา อญฺญาติกวิญฺญตฺติอาทีสุปิ ยถาสมฺภวํ นโย เนตพฺโพฯ อยํ วิมิสฺสตาย นโยฯ

อาทิสทฺเทน ปน อเนเก อญฺญาติกา วิญฺญตฺตา, วิญฺญตฺตปุคฺคลคณนาย ทุกฺกฏํฯ เอโก เทติ, เอโก น เทติ, นิสฺสคฺคิยํฯ อถ อวิญฺญตฺโต เทติ, น นิสคฺคิยํฯ อถ วิญฺญตฺตาวิญฺญตฺตานํ สาธารณํ วิญฺญตฺโต เทติ, นิสฺสคฺคิยํฯ อุโภ เทนฺติ, นิสฺสคฺคิยเมวฯ อวิญฺญตฺโต เทติ, นิสฺสคฺคิเยน อนาปตฺติฯ วิญฺญตฺตสฺส วจเนน อวิญฺญตฺโต เทติ, อนาปตฺติ เอวฯ ตถา อุปกฺขฏาทีสุปิ ยถาสมฺภวํ นโย เนตพฺโพฯ

เอตฺตาวตา สงฺเขปโต อญฺญาติกายาทิคาถา วุตฺตาธิปฺปายา โหติฯ

ยํ ปเนตฺถ ภิกฺขุนิยา รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ นิปฺปโยชนตาย นิทสฺสนํ วุตฺตํ, ตสฺส ปโยชนวิเสโส ตสฺมิํเยว อาวิภวิสฺสตีติ ฯ เอวเมว อญฺญตฺถปิ วจเนน, วิเสสอฏฺฐุปฺปตฺติวเสน จ สิกฺขาปเทสุ ญาตพฺพํ วิเสสปฺปโยชนนฺติฯ

ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ราชสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ฐานํ ภญฺชติ, อาคตการณํ วินาเสตี’’ติ วุตฺตตฺตา ปุน โจทนํ น ลภตีติ เอเกฯ อาคมนสฺส สาตฺถกํ น โหติ, จีวรํ น ลภิสฺสติ ปฏิสนฺถารสฺส กตตฺตาติ เอเกฯ โจทนาลกฺขณํ น โหตีติ กตฺวา วุตฺตนฺติ เอเกฯ ‘‘ธมฺมเทสนาธิปฺปายาทินา น ปฏิสนฺถาโร กาตพฺโพ’’ติ อุปติสฺสตฺเถโร ‘‘‘อาคตการณํ วินาเสตี’ติ โจทนาฐานานิ ภญฺชติ, โจเทตุกาโม อกตฺตพฺพมกาสิ, ตปฺปจฺจยา วตฺตเภเท ทุกฺกฏ’’นฺติ จ วทติฯ ธมฺมสิริตฺเถโร ปน ‘‘อาสเน เจ นิสีทติ, เอกาย นิสชฺชาย ทฺเว ฐานานิ ภญฺชติฯ อามิสํ เจ ปฏิคฺคณฺหาติ, เอเกน ปฏิคฺคหเณน ทฺเว ฐานานิ ภญฺชติฯ ธมฺมํ เจ ภาสติ, ธมฺมเทสนาสิกฺขาปเท วุตฺตปริจฺเฉทาย เอกาย วาจาย ทฺเว ฐานานิ ภญฺชติฯ ตํ สนฺธาย ‘อาคตการณํ วินาเสตี’ติ วุตฺต’’นฺติ วทติฯ ‘‘เอโส โข’’ติ วุตฺเตน สญฺญตฺโต เอโก, ‘‘อยํ เวยฺยาวจฺจกโรติ…เป.… อวุตฺเตปิ โจเทตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺโต ทุติโย, สเจ ปน ทูโต คจฺฉนฺโตว ‘‘อหํ ตสฺส หตฺเถ ทสฺสามี’’ติอาทินา วุตฺโต ตติโย, ‘‘อญฺญํ วา เปเสตฺวา อาโรจาเปตี’’ติ วุตฺโต จตุตฺโถติ ยถา ภิกฺขุนา นิทฺทิฏฺฐา จตฺตาโร, ตเถว ทูเตน นิทฺทิฏฺฐา จตฺตาโรฯ มุขเววฏิกกปฺปิยการโก, ปรมฺมุขกปฺปิยการโก เจติ เอเตสุ อญฺญาตกอปฺปวาริเตสุ วิย ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ ลิขิตํฯ

ราชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จีวรวคฺโค ปฐโมฯ

2. เอฬกโลมวคฺโค