เมนู

7. ตตุตฺตริสิกฺขาปทวณฺณนา

ปกติยา สนฺตรุตฺตเรน จรติ กถินปลิโพธวเสน วา สาสงฺกสิกฺขาปทวเสน วาฯ เอตฺถ สิยา – ‘‘น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิญฺญาเปสฺสนฺติ, ทุสฺสวาณิชฺชํ วา’’ติอาทินา (ปารา. 522) อุชฺฌายนฺตานํ สุตฺวา ภควาปิ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ‘‘กถญฺหิ นาม ตุมฺเห โมฆปุริสา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิญฺญาเปสฺสถา’’ติ (ปารา. 522) วตฺวา สิกฺขาปทสฺส ปญฺญตฺตตฺตา จ อิมิสฺสํ กงฺขาวิตรณิยํ ‘‘พหุจีวรวิญฺญาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺต’’นฺติ วุตฺตตฺตา, สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘น หิ อนจฺฉินฺนจีวรา อตฺตโน อตฺถาย สาขาปลาสํ ภญฺชิตุํ ลภนฺติ, อจฺฉินฺนจีวรานํ ปน อตฺถาย ลภนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา จ อญฺญสฺสตฺถาย ปมาณํ วิญฺญาเปตุํ วฏฺฏตีติ เจ? น, กสฺมา? อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปทสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติยา เอว อญฺญาตกวิญฺญตฺติ วาริตาฯ ตสฺส สิกฺขาปทสฺส อนาปตฺติฯ ปาฬิยํ (ปารา. 521) ‘‘อญฺญสฺสตฺถายา’’ติ อิมิสฺสา อนาปตฺติปาฬิยา อญฺญสฺสตฺถาย วิญฺญาเปนฺโต ตสฺส ญาตกปฺปวาริเต เอว วิญฺญาเปติ, น อญฺเญติ วจนโต จ วาริตาฯ ตสฺมา ภควาปิ ‘‘พหุํ จีวรํ วิญฺญาเปสฺสถา’’ติ (ปารา. 522) วิครหิตฺวา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปนฺโต ‘‘อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยา’’ติ วุตฺตนเยเนว ปมาณโต คหณํ อนุชานิ, น อญฺญสฺสตฺถาย ปมาณโต วิญฺญาปนํฯ ยสฺมา ปนิมํ สิกฺขาปทํ อญฺญสฺสตฺถาย วิญฺญาปนวตฺถุสฺมิํเยว ปญฺญตฺตํ, ตสฺมา อิธ ‘‘อญฺญสฺสตฺถายา’’ติ น วุตฺตํ, น น ลพฺภตีติ กตฺวาฯ

อฏฺฐกถาสุ ‘‘อญฺญาตกปฺปวาริตฏฺฐาเน ปกติยา พหุมฺปิ วฏฺฏติ, อจฺฉินฺนการณา ปมาณเมว วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ‘‘อนาปตฺติ ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ (ปารา. 526) วุตฺตอนาปตฺติปาฬิยา น สเมตีติ สมนฺตปาสาทิกายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.526) วุตฺตตฺตา อิธาปิ วุตฺตนเยเนว ญาตกปฺปวาริเต วิญฺญาเปนฺตสฺส อตฺตโน ธเนน คณฺหนฺตสฺส อนาปตฺตีติ ลิขิตํฯ ‘‘อญฺญสฺสตฺถายา’’ติ นิทานวิโรธโต น วุตฺตํ, ตถาปิ อนนฺตเร วุตฺตนเยเนว ลพฺภติ เอวาติ วทนฺติฯ

ตตุตฺตริสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฐมอุปกฺขเฏ ‘‘ปุพฺเพ อปฺปวาริโต’’ติ (ปารา. 528) วจนโต ตสฺมิํ ขเณ ปวาริโตปิ อปฺปวาริโตว โหตีติ เวทิตพฺพํฯ

อุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติยอุปกฺขเฏน กิํ ปโยชนนฺติ เจ? นตฺถิ ปโยชนํ, เกวลํ อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปน ปญฺญตฺตํ ภิกฺขุนิยา รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ วิยฯ เอวํ สนฺเต สงฺคีติการเกหิ สงฺคีติํ อนาโรเปตพฺพํ ภเวยฺย วินาปิ เตน ตทตฺถสิทฺธิโต, อนิสฺสรตฺตา, อนาโรเปตุํ อนุญฺญาตตฺตา จฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, สงฺโฆ…เป.… สมูหเนยฺยา’’ติ (ที. นิ. 2.216; จูฬว. 441)ฯ อิทํ สพฺพมการณํฯ น หิ พุทฺธา อปฺปโยชนํ วจนํ นิจฺฉาเรนฺติ, ปเคว สิกฺขาปทํฯ เตเนวาห อฏฺฐกถายํ ‘‘อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิทญฺหิ ปุริมสฺส อนุปญฺญตฺติสทิส’’นฺติอาทิฯ อนุปญฺญตฺติ จ นิปฺปโยชนํ นตฺถิฯ ตํสทิสญฺเจตํ, น นิปฺปโยชนนฺติ ทสฺสิตํ โหติฯ เอวํ สนฺเต โก ปเนตฺถ อตฺถวิเสโสติ? ตโต อาห ‘‘เกวลํ ตตฺถ เอกสฺส ปีฬา กตา, อิธ ทฺวินฺนํ, อยเมตฺถ วิเสโส’’ติฯ อิมินา อตฺถวิเสเสน โก ปนญฺโญ อติเรกตฺโถ ทสฺสิโตติ? โปราณคณฺฐิปเท ตาว วุตฺตํ ‘‘เอกสฺมิมฺปิ วตฺถุสฺมิํ อุภินฺนมฺปิ ปีฬา กาตุํ น วฏฺฏตีติ อยมติเรกตฺโถ ทสฺสิโต’’ติฯ เตเนตํ ทีเปติ ‘‘น เกวลํ ปฏิลทฺธจีวรคณนาย เอว อาปตฺติคณนา, ปีฬิตปุคฺคลสงฺขาตวตฺถุคณนายปี’’ติฯ

โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘วตฺถุโต คณนายปิ, สิยา อาปตฺติ เนกตา;

อิติ สนฺทสฺสนตฺถญฺจ, ทุติยูปกฺขฏํ อิธฯ

‘‘กายสํสคฺคสิกฺขาย, วิภงฺเค วิย กินฺเตตํ;

เอกิตฺถิยาปิ เนกตา, อาปตฺตีนํ ปโยคโต’’ติฯ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 532);

อปิเจตํ สิกฺขาปทํ ตํชาติเกสุ สิกฺขาปเทสุ สพฺเพสุปิ คเหตพฺพวินิจฺฉยสฺส ทสฺสนปฺปโยชนนฺติ เวทิตพฺพํฯ อาห จ –

‘‘อญฺญาติกาย พหุตาย วิมิสฺสตาย;

อาปตฺติยาปิ พหุตา จ วิมิสฺสตา จ;

อิจฺเจวมาทิวิธิสมฺภวทสฺสนตฺถํ ;

สตฺถา อุปกฺขฏมิทํ ทุติยํ อโวจา’’ติฯ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 532);