เมนู

1. กถินสิกฺขาปทวณฺณนา

นิสฺสคฺคิยกณฺเฑ ติณฺณํ กถินสิกฺขาปทานํ, วสฺสิกสาฏิกอจฺเจกจีวรสาสงฺกสิกฺขาปทานญฺจ เอกเทสนาย ตถากิณฺณาปตฺติกฺขนฺธาว เวทิตพฺพา –

กถินํ ยสฺส จตฺตาโร, สหชา สมยทฺวยํ;

ฉนฺนํ สิกฺขาปทานญฺจ, เอกเทสวินิจฺฉโยฯ

ตตฺถ กถินนฺติ ‘‘สงฺฆสฺส อนุโมทนาย, คณสฺส อนุโมทนาย, ปุคฺคลสฺส อตฺถารา สงฺฆสฺส อตฺถตํ โหติ กถิน’’นฺติ (ปริ. 414) วจนโต เตสํเยว อนุโมทนาทิธมฺมานํ สงฺคโห กถินํ นามฯ ยถาห ‘‘กถินํ ชานิตพฺพนฺติ เตสญฺเญว ธมฺมานํ สงฺคโห สมวาโย นามํ นามกมฺม’’นฺติอาทิ (ปริ. 412)ฯ ตสฺมา กถินนฺติ อิทํ พหูสุ ธมฺเมสุ นามมตฺตํ, น ปรมตฺถโต เอโก ธมฺโมฯ โก ปนสฺส อตฺถาโรติ? ตเทกเทโสว ขีรสฺส ธารา วิยฯ ยถา จาห ‘‘อตฺถาโร เอเกน ธมฺเมน สงฺคหิโต วจีเภเทนา’’ติฯ สหชา นาม อฏฺฐ มาติกา, ทฺเว ปลิโพธา, ปญฺจานิสํสาติ อิเม ปนฺนรส ธมฺมาฯ สมยทฺวยํ นาม กถินตฺถารสมโย, จีวรสมโย จาติฯ ตตฺถ กถินตฺถารสมโย วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโสฯ จีวรสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน อยํ กตฺติกมาโส, อตฺถเต จตฺตาโร เหมนฺติกา จาติ ปญฺจ มาสาฯ

ตตฺถ อฏฺฐ มาติกา นาม ปกฺกมนนฺติกาทโยฯ ตา สพฺพาปิ อตฺถาเรน เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ นามฯ ตพฺภาวภาวิตาย อตฺถาเร สติ อุทฺธาโร สมฺภวติฯ ตตฺถ กถินตฺถาเรน เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา อนฺตรุพฺภาโร สหุพฺภาโร, อวเสสา กถินุพฺภารา เอกุปฺปาทา, นานานิโรธา จฯ ตตฺถ เอกนิโรธาติ อตฺถาเรน สห นิโรธา, อนฺตรุพฺภารสหุพฺภารานํ อุทฺธาราภาโว เอกกฺขเณ โหตีติ อตฺโถฯ เสสา นานา นิรุชฺฌนฺติ นามฯ เตสุ หิ อุทฺธารภาวํ ปตฺเตสุปิ อตฺถาโร ติฏฺฐติ เอวาติ อฏฺฐกถายํ อตฺถวิภาวนาฯ

สเจ อตฺถเต กถิเน ภิกฺขุสฺมิํ สาเปกฺเข ตมฺหา อาวาสา ปกฺกมนฺเต สงฺโฆ อนฺตรุพฺภารํ กโรติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ปฐมเมว มูลาวาเส นิฏฺฐิตจีวรปลิโพธาภาเวปิ สติ อนฺตรุพฺภาเร ปลิโพโธ ฉิชฺชติ สติปิ สาเปกฺขตาย สอุสฺสาหตฺตาฯ อิมินา ปริยาเยน ปกฺกมนนฺติโก กถินุทฺธาโร อตฺถาเรน เอกุปฺปาโท นานานิโรโธ โหติฯ ตถา อนฺตรุพฺภาเร สติ สุณนฺตสฺสาปิ ยาว จีวรนิฏฺฐานํ น คจฺฉติ, ตาว ปริหารสมฺภวโต นิฏฺฐานนฺติโกฯ ยาว สนฺนิฏฺฐานํ น คจฺฉติ, ตาว ปริหารสมฺภวโต สนฺนิฏฺฐานนฺติโกฯ ยาว น นสฺสติ, ตาว ปริหารสมฺภวโต นาสนนฺติโกฯ ยาว น สุณาติ, ตาว ปริหารสมฺภวโต สวนนฺติโกฯ ยาว จีวราสา น ฉิชฺชติ, ตาว ปริหารสมฺภวโต อาสาวจฺเฉทิโกฯ ยาว สีมํ นาติกฺกมติ, ตาว ปริหารสมฺภวโต สีมาติกฺกนฺติโกฯ อตฺถาเรน เอกุปฺปาโท นานานิโรโธ โหตีติ เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ อนฺตรุพฺภารสหุพฺภารา ทฺเว อนฺโตสีมายํ เอว สมฺภวนฺติ, น พหิสีมายํฯ ปกฺกมนสวนสีมาติกฺกนฺติกา พหิสีมายเมว สมฺภวนฺติ, น อนฺโตสีมายํฯ นิฏฺฐานสออาฏฺฐานาสาวจฺเฉทิกา อนฺโตสีมายญฺเจว พหิสีมายญฺจฯ อนฺตรุพฺภาโร สงฺฆายตฺโต, ปกฺกมนนิฏฺฐานสนฺนิฏฺฐานสีมาติกฺกนฺติกา ปุคฺคลาธีนา, เสสา ตทุภยวิปรีตาฯ

ตตฺถ ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติ อิมินา จีวรปลิโพธาภาวเมว ทีเปติฯ น อาวาสปลิโพธาภาวํฯ ‘‘อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ อิมินา อุภยปลิโพธาภาวํ ทีเปติ, ตสฺมา อุภยปลิโพธาภาวทีปนตฺถํ ตเทว วตฺตพฺพนฺติ เจ? น, วิเสสตฺตาฯ กถํ? กามญฺเจตํ ตสฺมา ‘‘อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ เกสญฺจิ กถินุทฺธารานํ นานานิโรธตฺตา, สงฺฆปุคฺคลาธีนานธีนตฺตา จ อนฺโตพหิอุภยสีมาสุ นิยมานิยมโต จ อุพฺภตสฺมิํ กถิเน สงฺฆสฺส, น ปุคฺคลสฺส อุพฺภตํ โหติ, ตถาปิ ‘‘อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ อิทํ สามญฺญวจนํฯ ตสฺมา ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติ อิมินา นิยเมติฯ

กิํ วุตฺตํ โหติ – สงฺฆสฺส อนฺตรุพฺภาเรน อุพฺภตสฺมิํ กถิเน อจฺฉินฺนจีวรปลิโพโธ พหิสีมาคโต ปจฺฉา คนฺตฺวา อตฺตโน สีมาคโต อนิฏฺฐิตจีวโร อานิสํสํ ลภติ เอวาติ กตฺวา ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ อาวาสปลิโพโธ นาม วสติ วา ตสฺมิํ อาวาเส, สาเปกฺโข วา ปกฺกมติฯ

จีวรปลิโพโธ นาม จีวรํ อกตํ วิปฺปกตํ, จีวราสานุปจฺฉินฺนา, ตพฺพิปรีเตน อปลิโพโธ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ อนตฺถตกถินานํ จีวรกาลสมเย นิยมโต จตฺตาโร อานิสํสา ลพฺภนฺติ, อสมาทานจาโร อนิยมโตฯ เตน สาสงฺกสิกฺขาปทํ วุตฺตํฯ กถํ จตฺตาโร นิยตาติ เจ? ‘‘จีวรกาลสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส’’ติ (ปารา. 649) วจนโต อนตฺถตกถินานํ ตสฺมิํ มาเส ยาวทตฺถจีวรํ สิทฺธํ, ตถา ตติยกถินสิกฺขาปเท (ปารา. 497 อาทโย) อกาลจีวรํ นาม ปิฏฺฐิสมยโต ปฏฺฐาย ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา สงฺฆโต ลภิตพฺพํ เจ, ยาว จีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตฺวา ภาเชตฺวา คเหตพฺพํฯ ปุคฺคลิกํ เจ, วสฺสานสฺส ฉฏฺฐปกฺขสฺส ปญฺจมิโต ปฏฺฐาย ยาว จีวรกาลสมยํ อนธิฏฺฐิตํ อวิกปฺปิตํ วฏฺฏติ อจฺเจกจีวรสิกฺขาปเทน อนุญฺญาตตฺตา, น ตโต ปรํฯ ตทา อุปฺปนฺนจีวรสฺส ปฏิสิทฺธตฺตา ปฐมกถิเนนฯ ตตฺถ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนโย สงฺฆิกํ สนฺธาย, ตถา โปราณคณฺฐิปเท จาติ เวทิตพฺพํฯ

ปฐมกถิเน (ปารา. 459 อาทโย) ปฐมปญฺญตฺติยา, อวิเสเสน วา เอกาทสเม ทิวเส อาปตฺติฯ วสฺสานสฺส หิ อนฺโตนิวารณตฺถํ อฏฺฐกถาย ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ (ปารา. 462 อาทโย) วุตฺตํฯ เอเสว นโย ทุติเย, ตติเย จฯ เตน จีวรกาลโต ปุเร วา อนฺโต วา อุปฺปนฺนํ จีวรกาลโต อุทฺธํ เอกทิวสมฺปิ ปริหารํ น ลภติฯ ยทิ ลเภยฺย, อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทวิโรโธฯ ‘‘ยาว จีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตพฺพํ, ตโต เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺย, นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 648) หิ ตตฺถ วุตฺตํฯ วสฺสาวาสิกภาเวน สงฺฆโต ลทฺธํ วุฏฺฐวสฺสตฺตา อตฺตโน สนฺตกภูตํ อจฺเจกจีวรํ จีวรกาลสมยํ อติกฺกามยโต เอว อาปตฺติ, น อจฺเจกจีวรกาลํ อติกฺกามยโต อาปตฺตีติฯ ‘‘อนตฺถเต กถิเน เอกาทสมาเส อุปฺปนฺน’’นฺติ (ปารา. 500) วจนโต โย จ ตตฺถ จีวรุปฺปาโท, โส จ เนสํ ภวิสฺสตีติ สิทฺธํ, อนามนฺตจารคณโภชนสิกฺขาปเท ‘‘อญฺญตฺร สมยา’’ติ (ปาจิ. 222 อาทโย) วุตฺตตฺตา เสสทฺวยํ สิทฺธเมวฯ ตสฺมา ‘‘กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวร’’นฺติ (ปารา. 500) วจนโต อาทิสฺส ทินฺนจีวรํ ปริหารํ น ลภติฯ

อปรกตฺติกายเมว วา อุพฺภตสฺมิํ กถิเน ลภติ, เอวํ ‘‘อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ วุตฺตตฺตาติ เจ? น วตฺตพฺพํฯ

ฉ ฐานานิ หิ สาเปกฺขตาย วุตฺตานิ ฯ ทุฏฺฐโทสทฺวเย อธิกรณจตุตฺถํ, ปฐมานิยเต โสตสฺส รโห, ตติยกถิเน อาทิสฺส ทินฺนํ จีวรํ, อจฺเจกจีวรสิกฺขาปเท ‘‘สญฺญาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพ’’นฺติ ปทํ, ทุฏฺฐุลฺลาโรจนปฺปฏิจฺฉาทนทฺวเย อธิกรณํ, ปาราชิกวจนญฺจ, ตีสุ กถินสิกฺขาปเทสุ ‘‘อฏฺฐนฺนํ มาติกานํ อญฺญตรายา’’ติ วจนนฺติฯ ตตฺถ อาทิสฺส ทินฺนํ จีวรํ สงฺฆิกํ ภาชิตพฺพจีวรํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ปุคฺคลิกํฯ สญฺญาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพนฺติ วสฺสาวาสิกจีวรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อวุฏฺฐวสฺเสน ปจฺฉา ทาตพฺพตฺตา สญฺญาณํ กาตพฺพํ, น ญาติปฺปวาริตโต ลทฺธํ ปุคฺคลิกํ สนฺธายฯ ตสฺมา ทุวิธํ อจฺเจกจีวรํ สงฺเฆ นินฺนํ, ปุคฺคเล นินฺนญฺจาติ สิทฺธํฯ ตตฺถ สงฺเฆ ปริณตํ อจฺเจกจีวรํ วสฺสูปนายิกทิวสโต ปฏฺฐาย, ปิฏฺฐิสมยโต ปฏฺฐาย วา ยาว ปวารณา นิกฺขิปิตุํ วฏฺฏติ เอว สงฺฆิกตฺตา, ปุคฺคลิกมฺปิ ‘‘วสฺสํวุฏฺฐกาเล คณฺหถา’’ติ ทินฺนตฺตาฯ ตาทิสญฺหิ ยาว วสฺสํวุฏฺโฐ น โหติ, ตาว ตสฺเสว ทายกสฺส สนฺตกํ โหติฯ เอตฺตโก วิเสสเหตุฯ

‘‘อนจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสญฺญี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, อนาปตฺตี’’ติ วจนโต อจฺเจกจีวรกสฺเสว โส อปราโธฯ เยน ‘‘วิโรโธ’’ติ วจนํ ทสฺเสยฺยาติ น วินเย วิเสสเหตุ ปริเยสิตพฺโพฯ พุทฺธวิสยตฺตา ปมาณนฺติ เจ? น, ยทิ เอวํ เอตฺถ อตฺตโน สนฺตกภูตมฺปิ อจฺเจกจีวรํ สญฺญาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพเมว, น อธิฏฺฐาตพฺพํ น วิกปฺเปตพฺพํ น วิสฺสชฺเชตพฺพํฯ ตโต ‘‘อนาปตฺติ, อนฺโตสมเย อธิฏฺเฐติ วิกปฺเปติ วิสฺสชฺเชตี’’ติอาทิวจนวิโรโธ (ปารา. 651) อธิวาเสตพฺโพ สิยาฯ ตถา ‘‘วสฺสานสฺส ปจฺฉิเม มาเส กถินุทฺธาเร กเต ตสฺมิํ มาเส อตฺถเต กถิเน กถินุทฺธารทิวสํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ โหตี’’ติ วจนโต นิสฺสคฺคิยํ โหตีติ อยมฺปิ อตฺถวิโรโธ อธิวาเสตพฺโพ สิยาฯ ตสฺมิญฺจ ‘‘อนจฺเจกจีวเร อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํ, ตญฺจ อนธิฏฺฐิตํ อวิกปฺปิตเมวาติ เอตฺตโก วิเสสเหตุฯ อติเรกจีวรญฺเจตํ ปฐมสิกฺขาปเทนาปตฺติ, อิตรํ เจ อนาปตฺติเยวาติ อิมสฺส อตฺถสฺส อยํ ภควโต วิเสสเหตุฯ

ตถา อติเรกทสาหานาคตาเยว กตฺติกปุณฺณมาย สงฺฆสฺส วสฺสาวาสิกตฺถํ อจฺเจกจีวรํ วิย ททมานํ น คเหตพฺพํ, ทสาหานาคตาย เอว คเหตพฺพนฺติ เอตฺตโก วิเสสเหตุฯ ตโต อฏฺฐกถานยวิโรโธ จ อธิวาเสตพฺโพ สิยาฯ ตตฺถ ‘‘อธิฏฺฐิตโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺนํ อจฺเจกจีวรํ น โหตี’’ติ วตฺวา อญฺญถา นโย ทสฺสิโตฯ โปราณคณฺฐิปเท โส จ นโย สงฺฆิกํ อุปาทาย วุตฺตตฺตา น วิรุชฺฌตีติ เนว โส จ ปฏิกฺขิตฺโตฯ ยถา อนจฺเจกจีวรํ ฉฏฺฐิโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺนํ อติเรกทสาหานาคตายปิ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกามยโตปิ อนาปตฺตีติ อยมฺปิ นโย อธิวาเสตพฺโพ สิยาฯ ตโต ปฐมกถินวิโรโธฯ ทสาหานาคตาย เอว ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกามยโต อนาปตฺตีติ เจ, ตํ ทฺเว ทสาเห ลภตีติ เอตฺตโก วิเสสเหตุฯ

อนฺตรา อนาปตฺติกฺเขตฺตจีวรกาลปฺปวิฏฺฐตฺตา อธิฏฺฐหิตฺวา ปจฺจุทฺธฏํ วิย ตํ ปุนปิ ทสาเห ลภตีติ เจ? น, กาลปฺปเวโส อธิฏฺฐานํ วิย โหตีติ เจ? น, ‘‘วสฺสิกสาฏิกํ วสฺสานํ จาตุมาสํ อธิฏฺฐาตุํ, ตโต ปรํ วิกปฺเปตุ’’นฺติ วจนวิโรธํ กตฺวา, ตโต ปรํ ทสาหํ อวิกปฺเปนฺตสฺสาปิ อนาปตฺติ สิยาฯ อปิจ ยํ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘วสฺสิกสาฏิกา อนฺโตวสฺเส ลทฺธา เจว นิฏฺฐิตา จ, อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺพา, ทสาหาติกฺกเม นิฏฺฐิตา, ตทเหว อธิฏฺฐาตพฺพา, ทสาเห อปฺปโหนฺเต จีวรกาลํ นาติกฺกาเมตพฺพา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.630)ฯ เตน อาปตฺติโต น มุจฺเจยฺยฯ กาลปฺปเวโส หิ อธิฏฺฐานปริยาโย น ชาโตติฯ เอตฺตาวตา ยถาวุตฺโต อตฺถวิกปฺโป ปาฬินเยเนว ปติฏฺฐาปิโต โหติฯ

อปิเจตฺถ ยํ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘ทสาเห อปฺปโหนฺเต จีวรกาลํ นาติกฺกาเมตพฺพา’’ติ, ตตฺถปิ จีวรกาเล อุปฺปนฺนํ, ทสาเห อปฺปโหนฺเต จสฺส กรณํ นตฺถิ, ตํ อจฺเจกจีวรํ อกาลจีวรมิว จีวรกาลํ นาติกฺกาเมตพฺพนฺติ สิทฺธเมตํฯ ปาฬิโต จ ตญฺเจ อนฺโตกาเล อุปฺปชฺชติ, ทสาเห อปฺปโหนฺเตปิ อุปฺปชฺชติ, เอวํ อุปฺปนฺนํ อจฺเจกจีวรํ อจฺเจกจีวรเมว น โหติฯ น หิ ตํ กาลวิเสสวเสน อจฺเจกจีวรสงฺขํ คจฺฉติฯ

วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อจฺเจกจีวรํ นาม เสนาย วา คนฺตุกาโม โหติ, ปวาสํ วา คนฺตุกาโม โหติ, คิลาโน วา โหติ, คพฺภินี วา โหติ , อสฺสทฺธสฺส วา สทฺธา อุปฺปนฺนา โหติ…เป.… ‘วสฺสาวาสิกํ ทสฺสามี’ติ เอวํ อาโรจิตํ, เอตํ อจฺเจกจีวรํ นามา’’ติ (ปารา. 649)ฯ ตสฺมา ยถา ตํ จีวรํ นาติกฺกาเมตพฺพํ, ตถา อนจฺเจกจีวรมฺปีติ สิทฺธํ โหติฯ เตน วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘ทสาเห อปฺปโหนฺเต จีวรกาลํ นาติกฺกาเมตพฺพา’’ติฯ อปิจ ยทิ เอวํ ตํ อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทเมว อจฺเจกจีวรํ จีวรกาลํ นาติกฺกาเมตพฺพนฺติ อิมสฺส ปน อตฺถวิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ ภควตา ปญฺญตฺตํฯ

มหาอฏฺฐกถายํ ปน ตํ เอวํ วุตฺตํ – กามญฺเจทํ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพ’’นฺติ อิมินา สิทฺธํ, อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปน อปุพฺพํ วิย อตฺถํ ทสฺเสตฺวา สิกฺขาปทํ ฐปิตนฺติ อตฺถวิเสสทีปนปโยชนโตฯ ตสฺมา ตํ ตสฺส อตฺถวิเสสทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ สิทฺธเมวฯ ตสฺมาปิ เวทิตพฺพเมว ยํ กิญฺจิ จีวรํ จีวรกาลสมยํ นาติกฺกาเมตพฺพนฺติฯ อปิจ ยํ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘ฉฏฺฐิโต ปฏฺฐาย ปน อุปฺปนฺนํ อนจฺเจกจีวรมฺปิ ปจฺจุทฺธาเรตฺวา ฐปิตจีวรมฺปิ เอตํ ปริหารํ ลภตี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.646-649)ฯ เตน ‘‘อนจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสญฺญี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, อนาปตฺตี’’ติ (ปารา. 650) อิมินาปิ อนจฺเจกจีวรสฺสาปิ อจฺเจกจีวรปริหารลาภํ ทีเปตีติฯ

เอตฺตาวตา ยถาวุตฺโต ทุติโย อตฺถวิกปฺโป ปาฬินเยน, อฏฺฐกถานเยน จ ปติฏฺฐาปิโต โหติฯ เอวํ ตาว ปกิณฺณกาย อธิกถา ปรโต ปาฐโต วิตฺถาริตา โหตีติ อปกิณฺณกํฯ

จีวรปลิโพโธ, อาวาสปลิโพโธ จาติ ทฺเว ปลิโพธาฯ เตสุ เอกปลิโพเธปิ สติ อนามนฺตจาราทิอานิสํสํ ลภติ, ตํ อิธ นตฺถีติ ทสฺเสตุํ ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมา เอว ‘‘อตฺถตกถินสฺส หิ ภิกฺขุโน’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กถินตฺถารารหสฺสาติ เอตฺถ ‘‘อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ – ปุพฺพกรณํ ชานาติ, ปจฺจุทฺธารํ ชานาติ, อธิฏฺฐานํ ชานาติ, อตฺถารํ ชานาติ, มาติกํ ชานาติ, ปลิโพธํ ชานาติ, อุทฺธารํ ชานาติ, อานิสํสํ ชานาตี’’ติ (ปริ. 409) วจนโต อิเมหิ อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล กถินตฺถารารโห นามฯ ปุพฺพกรณํ นาม โธวนวิจารณจฺเฉทนสิพฺพนรชนกปฺปกรณํฯ

‘‘จีวรํ นาม โขม’’นฺติอาทินา ปาฬิวเสน ชาติญฺจ ปมาณญฺจ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อติเรกจีวรํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ ปน วุตฺตํ อธิฏฺฐิตวิกปฺปิเตสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ฐปิตฏฺฐานํ สลฺลกฺเขตฺวา’’ติ วุตฺเตปิ ยสฺมิํ ฐาเน ยํ ฐปิตํ, ตสฺมิํ ตํ ปจฺฉา โหตุ วา, มา วา, อธิฏฺฐานํ รุหเตวฯ ปุเร ปจฺฉา ฐปนฏฺฐานํ น ปมาณํฯ

อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนสฺส ภิกฺขุภาวปริจฺจาควเสน เสตวตฺถนิวาสนํ วา กาสาวจชนํ วา หีนายาวตฺตนํ

เอกาทสเม อรุณุคฺคมเนติ อนฺติมํ ฐเปตฺวา ตโต ปุริมตรสฺมินฺติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ อนฺติมํ นาม อปรกตฺติกาย ปฐมารุณุคฺคมนํฯ ตญฺหิ กาลตฺตา นิสฺสคฺคิยํ น กโรติฯ อิธ ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนา’’ติ กรณวจนํ นิทานานเปกฺขํ นิทาเน กรณาภาวโตฯ ตสฺมา เอว ‘‘ทสาหปรม’’นฺติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺตีติ วุตฺตํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุ’’นฺติอาทิ (มหาว. 358) วจนโต จ อิธ ‘‘วิกปฺเปตี’’ติ อวิเสเสน วุตฺตวจนํ วิรุทฺธํ วิย ทิสฺสติ, น จ วิรุทฺธํ ตถาคตา ภาสนฺติ, ตสฺมา เอวมสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพ – ติจีวรํ ติจีวรสงฺเขเปน ปริหารโต อธิฏฺฐาตุเมว อนุชานามิ, น วิกปฺเปตุํฯ วสฺสิกสาฏิกํ ปน จตุมาสโต ปรํ วิกปฺเปตุเมว, น อธิฏฺฐาตุนฺติฯ เอวญฺจ ปน สติ โย ติจีวเร เอเกน จีวเรน วิปฺปวสิตุกาโม โหติ, ตสฺส ติจีวราธิฏฺฐานํ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิปฺปวาสสุขตฺถํ วิกปฺปนาย โอกาโส ทินฺโน โหติ, ทสาหาติกฺกเม จ อนาปตฺตีติฯ เอเตน อุปาเยน สพฺพตฺถ วิกปฺปนาย อปฏิสิทฺธภาโว เวทิตพฺโพติ ลิขิตํฯ

อิมสฺส ปน สิกฺขาปทสฺส อยํ สงฺเขปวินิจฺฉโย – อนตฺถเต กถิเน เหมนฺตานํ ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย, อตฺถเต กถิเน คิมฺหานํ ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺนจีวรํ สนฺธาย ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ เอตฺถาห – ‘‘รชเกหิ โธวาเปตฺวา เสตกํ การาเปนฺตสฺสาปิ อธิฏฺฐานํ อธิฏฺฐานเมวา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.465) วจนโต อรชิเตปิ อธิฏฺฐานํ รุหตีติฯ เตน สูจิกมฺมํ กตฺวา รชิตฺวา กปฺปพินฺทุํ ทตฺวา อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ นิยโม กาตพฺโพ, น กาตพฺโพติ? กตฺตพฺโพวฯ

ปตฺโต วิย อธิฏฺฐิโต ยถา ปุน เสตภาวํ วา ตมฺพภาวํ วา ปตฺโต อธิฏฺฐานํ น วิชหติ, น จ ปน ตาทิโส ยํ อธิฏฺฐานํ อุปคจฺฉติ, เอวเมตํ ทฏฺฐพฺพนฺติฯ ‘‘สฺเว กถินํ อุทฺธริสฺสตี’’ติ ลทฺธจีวรํ สเจ อชฺเชว น อธิฏฺฐาติ, อรุณุคฺคมเน เอว นิสฺสคฺคิยํ โหติฯ กสฺมา? ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติอาทินา (ปารา. 462-463;) สิกฺขาปทสฺส วุตฺตตฺตาฯ กถินพฺภนฺตเร ทสาหโต อุตฺตริปิ ปริหารํ ลภติ, กถินโต ปน ปจฺฉา เอกทิวสมฺปิ น ลภติฯ ยถา กิํ – ยถา อตฺถตกถิโน สงฺโฆ ติจีวรํ อตฺถตทิวสโต ปฏฺฐาย ยาว อุพฺภารา อานิสํสํ ลภติ, น ตโต ปรํ, เอวํ อตฺถตทิวสโต ปฏฺฐาย ยาว อุพฺภารา ลภติ, อุทฺธเต ปน กถิเน เอกทิวสมฺปิ น ลภติฯ เอตฺถาห – อุพฺภตทิวสโต ปฏฺฐาย ปุน ทสาหํ ลภตีติ? น, กสฺมา? ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตุ’’นฺติ วจนโตฯ กถินพฺภนฺตเรปิ เอกาทเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยนฺติ อาปนฺนํฯ ตํ ปน อติปฺปสงฺคํ นิวาเรตุํ ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติอาทิ วุตฺตํ, น กถินทิวสานิ อทิวสานีติ ทีปนตฺถํฯ อยมตฺโถ ตตฺถ ตตฺถ อาวิภวิสฺสติฯ อถ วา วสฺสิกสาฏิกา อนติริตฺตปฺปมาณา นามํ คเหตฺวา วุตฺตนเยเนว จตฺตาโร วสฺสิเก มาเส อธิฏฺฐาตพฺพา, ตโต ปรํ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตพฺพาติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ‘‘ปจฺจุทฺธริตฺวา’’ติ วจเน อุโปสถทิวเส เอว ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตฺวา ฐปิตํ โหติ, ตโต ปรํ เหมนฺตสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย ปจฺจุทฺธรณาภาวาฯ เอวํ กถินพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนจีวรมฺปิ เวทิตพฺพนฺติ ลิขิตํฯ

กถินสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘อตฺถตกถินสฺส ปญฺจ มาเส พทฺธสีมายํ ยตฺถ กตฺถจิ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ปกฺกมนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ‘‘อพทฺธสีมายปิ วฏฺฏตี’’ติ อิทํ อพทฺธสีมายํ กถินตฺถารญฺจ อารญฺญกสิกฺขาปทญฺจ สาเธตีติ ลิขิตํฯ อิทานิ –

‘‘ฉินฺนํ ธุตงฺคํ สาสงฺก-สมฺมโต สนฺตรุตฺตรํ;

อจีวรสฺสานาปตฺติ, ปจฺจุทฺธาราทิสิทฺธิโต’’ติฯ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 479) –

อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํฯ