อนิยตกณฺฑํ

1. ปฐมานิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

อนิยเต อาทิโตว อิทํ ปกิณฺณกํฯ เสยฺยถิทํ – อิทํ อนิยตกณฺฑํ นิปฺปโยชนํ ตตฺถ อปุพฺพาภาวโตติ เจ? น, ครุกลหุกเภทภินฺนาปตฺติโรปนาโรปนกฺกมลกฺขณทีปนปฺปโยชนโตฯ เอตฺถ หิ ‘‘สา เจ เอวํ วเทยฺย ‘อยฺโย มยา…เป.… โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ’’’ติอาทินา (ปารา. 446) อาปตฺติยา ครุกาย, ลหุกาย จ อาโรปนกฺกมลกฺขณํ, ‘‘น กาเรตพฺโพ’’ติ อิมินา อนาโรปนกฺกมลกฺขณญฺจ ทสฺสิตํฯ ลกฺขณทีปนโต อาทิมฺหิ, อนฺเต วา อุทฺทิสิตพฺพนฺติ เจ? น, อสมฺภวโตฯ กถํ น ตาว อาทิมฺหิ สมฺภวติ, เยสมิทํ ลกฺขณํ, เตสํ สิกฺขาปทานํ อทสฺสิตตฺตาฯ น อนฺเต ครุกมิสฺสกตฺตาฯ ตสฺมา ครุกลหุกานํ มชฺเฌ เอว อุทฺทิสิตพฺพตํ อรหติ อุภยมิสฺสกตฺตาฯ ยา ตตฺถ ปาจิตฺติยสงฺขาตา ลหุกาปตฺติ ทสฺสิตา, สาปิ ครุกาติ กถิตาฯ เตเนวาห ‘‘เมถุนธมฺมสนฺนิสฺสิตกิเลสสงฺขาเตน รหสฺสาเทนา’’ติอาทิฯ ตสฺมา ครุกานํ เอว อนนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐนฺติปิ เอเกฯ เอวํ สติ ปฐมานิยตเมวาลํ ตาวตา ลกฺขณทีปนสิทฺธิโต, กิํ ทุติเยนาติ เจ? น, โอกาสนิยมปจฺจยมิจฺฉาคาหนิวารณปฺปโยชนโตฯ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย’’ติ โอกาสนิยมโต หิ ตพฺพิปรีเต โอกาเส อิทํ ลกฺขณํ น วิกปฺปิตนฺติ มิจฺฉาคาโห โหติฯ ตํนิวารณโต ทุติยานิยตมฺปิ สาตฺถกเมวาติ อธิปฺปาโยฯ กสฺมา? โอกาสเภทโต, รโหเภททีปนโต, รโหนิสชฺชสฺสาทเภททีปนโตฯ โอกาสนิยมภาเว จ รโหนิสชฺชสฺสาทเภโท ชาโตฯ ทฺวินฺนํ รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานํ นานาตฺตชานนญฺจ สิยา ตถา กายสํสคฺคเภททีปนโตฯ นาลํ กมฺมนิเยปิ หิ โอกาเส อปฺปฏิจฺฉนฺเน, ปฏิจฺฉนฺเนปิ วา นิสินฺนาย วาตปานกวาฏจฺฉิทฺทาทีหิ นิกฺขนฺตเกสาทิคฺคหเณน กายสํสคฺโค ลพฺภตีติ เอวมาทโยปิ นยา วิตฺถารโต เวทิตพฺพาฯ

ตตฺริทํ มุขมตฺตนิทสฺสนํ – โอกาสเภทโตติ อลํกมฺมนิยนาลํกมฺมนิยเภทโตฯ

ปฏิจฺฉนฺนมฺปิ หิ เอกจฺจํ นาลํกมฺมนิยํ วาตปานาทินา อนฺตริตตฺตา , อุภยปฺปฏิจฺฉนฺนมฺปิ เอกจฺจํ นาลํกมฺมนิยํ วิชานตํ อชฺโฌกาสตฺตาฯ รโหเภททีปนโตติ เอตฺถ รหภาวสามญฺเญปิ รโห ทฺวิธา ปฏิจฺฉนฺนาปฏิจฺฉนฺนเภทโตติ อธิปฺปาโยฯ รโหนิสชฺชสฺสาทเภททีปนโตติ เมถุนสฺสาทวเสน นิสชฺชา, ทุฏฺฐุลฺลสฺสาทวเสน นิสชฺชาติ ตาทิสสฺส เภทสฺส ทีปนโตติ อตฺโถฯ ‘‘อิธ อาคตนยตฺตา ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข อิทํ กณฺฑํ ปริหีนนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ ‘‘อฏฺฐุปฺปตฺติยา ตตฺถ อนุปฺปนฺนตฺตา’’ติ เอเก, ตํ อเนกนฺตภาวทีปนโต อยุตฺตํฯ สพฺพพุทฺธกาเล หิ ภิกฺขูนํ ปญฺจ, ภิกฺขุนีนํ จตฺตาโร จ อุทฺเทสา สนฺติฯ ปาติโมกฺขุทฺเทสปญฺญตฺติยา อสาธารณตฺตา ตตฺถ นิทฺทิฏฺฐสงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยานนฺติ เอเกฯ ตาสญฺหิ ภิกฺขุนีนํ อุพฺภชาณุมณฺฑลิก (ปาจิ. 658) -อฏฺฐวตฺถุก (ปาจิ. 675) -วเสน กายสํสคฺควิเสโส ปาราชิกวตฺถุ, ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺย, กายํ วา ตทตฺถาย อุปสํหเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต สาทิยนมฺปิ, ‘‘สนฺติฏฺเฐยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต ฐานมฺปิ, ‘‘สงฺเกตํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต คมนมฺปิ, ‘‘ฉนฺนํ วา อนุปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานปฺปเวโสปิ โหติ, ตถา ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป, ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส อชฺโฌกาเส เอเกเนกา สนฺติฏฺเฐยฺย วา สลฺลเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 839) วจนโต ทุฏฺฐุลฺลวาจาปิ ปาจิตฺติยวตฺถุกนฺติ กตฺวา ตาสํ อญฺญถา อนิยตกณฺฑสฺส อวตฺตพฺพตาปตฺติโต น วุตฺตนฺติ เตสํ อธิปฺปาโยฯ ปกิณฺณกํฯ

‘‘เทสนาวุฏฺฐานคามินีนํ อาปตฺตีนํ วเสน อลชฺชิอาทโย ลชฺชีนํ โจเทสฺสนฺตี’’ติ อาคตตฺตา ลชฺชิปคฺคหตฺถาย ปติรูปายปิ อุปาสิกาย วจเนน อกตฺวา ภิกฺขุสฺเสว ปฏิญฺญาย กาตพฺพนฺติ อาปตฺติโย ปน ลกฺขณทสฺสนตฺถํ ปญฺญตฺตํ วิตฺถารนยเมว คเหตฺวา วตฺตุํ ยุตฺตํ ‘‘อิเม โข ปนายสฺมนฺโต ทฺเว อนิยตา ธมฺมา’’ติ (ปารา. 443) อุทฺเทสทสฺสนตฺตาติ ลิขิตํฯ โสตสฺส รโหติ เอตฺถ รโหติ วจนสามญฺญโต วุตฺตํฯ ทุฏฺฐุลฺลสามญฺญโต ทุฏฺฐุลฺลาโรจนปฺปฏิจฺฉาทนสิกฺขาปเทสุ ปาราชิกวจนํ วิยฯ ตสฺมา ‘‘จกฺขุสฺเสว ปน รโห ‘รโห’ติ อิธ อธิปฺเปโต’’ติ วุตฺตํฯ กถํ ปญฺญายตีติ เจ? ‘‘มาตุคาโม นาม…เป.… อนฺตมโส ตทหุชาตาปิ ทาริกา’’ติ (ปารา. 445) วุตฺตตฺตา ทุฏฺฐุลฺโลภาสนํ อิธ นาธิปฺเปตนฺติ ทีปิตเมวาติฯ

อนฺโตทฺวาทสหตฺเถปีติ ปิ-สทฺเทน อปิหิตกวาฏสฺส คพฺภสฺส ทฺวาเร นิสินฺโนปีติ อตฺโถฯ อเจลกวคฺเค รโหปฏิจฺฉนฺนาสนสิกฺขาปเท (ปาจิ. 288) ‘‘โย โกจิ วิญฺญู ปุริโส ทุติโย โหตี’’ติ อิมสฺส อนุรูปโต ‘‘อิตฺถีนํ ปน สตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรติเยวา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อลํกมฺมนิเยติ สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุ’’นฺติ (ปารา. 445) วิภงฺเค วจนโต รโหนิสชฺชสฺสาโท เจตฺถ เมถุนธมฺมสนฺนิสฺสิตกิเลโส, น ทุติเย วิย ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทกิเลโสฯ ตสฺมา จ ปญฺญายติ โสตสฺส รโห นาธิปฺเปโตติฯ

ติณฺณํ ธมฺมานํ อญฺญตเรน วเทยฺยาติ รโหนิสชฺชสิกฺขาปทวเสน นิสินฺนสฺส ตสฺสานุสาเรน ปาจิตฺติยเมว อวตฺวา ปาราชิกสงฺฆาทิเสสายปิ อาปตฺติยา เภททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปุน อาปตฺติปฺปฏิชานนํ อวตฺวา กสฺมา ‘‘นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน’’ติ วตฺถุปฺปฏิชานนํ วุตฺตนฺติ? วุจฺจเต – อาปตฺติยา โจทิเต วินยธเรน ‘‘กิสฺมิํ วตฺถุสฺมิ’’นฺติ ปุจฺฉิเต จุทิตเกน ‘‘อิมสฺมิํ วตฺถุสฺมิ’’นฺติ วุตฺเต วินยธเรน ‘‘อีทิสํ นาม อกาสี’’ติ ปุจฺฉิเต โส วตฺถุํ ปฏิชานมาโนว กาเรตพฺโพติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน’’ติ วุตฺตํฯ ยทิ เอวํ นิสชฺชํ ปฏิชานมาโนปิ อาปตฺติยาว กาเรตพฺโพติ? อนุรูปเมวฯ เอวํ ปน คเหตพฺพํ – ติณฺณมฺปิ อาปตฺตีนํ วตฺถูนิ อคฺคเหตฺวา อิธ สิกฺขาปทวเสน นิสชฺชเมว วุตฺตํฯ ตสฺมิํ คหิเตปิ หิ อาปตฺติ คหิตาว โหตีติฯ เยน วา สาติ เอตฺถ วา-สทฺโท ‘‘เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพ วา’’ติ โยเชตพฺโพฯ โส จ วิกปฺปตฺโถฯ ตสฺมา ‘‘กาเรตพฺโพ วา ปฏิชานมาโน, น วา กาเรตพฺโพ อปฺปฏิชานมาโน’’ติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปฏิชานมาโน วา’’ติอาทิฯ รโหนิสชฺชสิกฺขาปทวเสน นิสชฺชปจฺจยา อาปตฺติยา วุตฺตตฺตา เสเสสุปิ เสสสิกฺขาปทวเสน อาปตฺติ คเหตพฺพาฯ ‘‘สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิกสทิสาเนวา’’ติ วุตฺตตฺตา อิธ ทุฏฺฐุลฺโลภาสนสฺส อนธิปฺเปตภาโว เวทิตพฺโพฯ

ปฐมานิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยานิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

สงฺฆาทิเสเสน วาติ กายสํสคฺคทุฏฺฐุลฺโลภาสเนนฯ ตสฺมา เอวํ กายสํสคฺควาโร ปาฬิยมฺปิ วุตฺโตฯ อนนฺโธ อพธิโรติ อนนฺโธ กายสํสคฺคํ ปสฺสติ, อพธิโร ทุฏฺฐุลฺลํ สุณาติ, ตสฺมา เอว อทินฺนาทานสทิสาเนวาติ วุตฺต’’นฺติ ลิขิตํฯ เอตฺถ จ กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐานํ กถนฺติ เจ? กายสํสคฺคญฺหิ สมาปชฺชนฺโต ทุฏฺฐุลฺลมฺปิ ภณติ, ทุฏฺฐุลฺลํ ภณนฺโต นิสีทติ จาติ สมฺภวติ, ทุฏฺฐุลฺลเมว วา สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ อทินฺนาทานสมุฏฺฐานนฺติฯ

โย เทสนํ สพฺพวิทูปโมว;

นานานยาการวิจิตฺตเภทํ;

ญาตุํ อุปายาน มโน สติมา;

ตํ ลาภเหตุํ น กโรติ ปุญฺญนฺติฯ

ทุติยานิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนิยตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ

1. จีวรวคฺโค