นิคมนกถาวณฺณนา
ยํ ปาติโมกฺขสฺส วณฺณนํ อารภินฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘มหาวิหารวาสีน’’นฺติ อิทํ ปุริมปจฺฉิมปเทหิ สทฺธิํ สมฺพนฺธิตพฺพํ, มหาวิหารวาสีนํ โปราณฏฺฐกถาหิ วาติ จฯ ปาฬิยตฺถญฺจ เกวลนฺติ สกลํ ปาฬิอตฺถญฺจ, อุภโตวิภงฺคญฺจาติ วุตฺตํ โหติฯ เอตฺถาติ เอติสฺสํ กงฺขาวิตรณิยํฯ ยสฺมา น หิ อตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ ยนฺติ ยํ ปทํฯ สีหฬฏฺฐกถานยนฺติ สีหฬมาติกฏฺฐกถานยํฯ อฏฺฐกถาสารนฺติ สีหฬมาติกฏฺฐกถายํ อตฺถสารํ, อถ วา วินยฏฺฐกถาสุ อตฺถสารํฯ เตเนตํ ทสฺเสติ – สีหฬมาติกฏฺฐกถายํ อตฺถสารํ อาทาย อิมํ กงฺขาวิตรณิํ กโรนฺโต วินยฏฺฐกถาสุปิ อิธ วินิจฺฉเย โยคกฺขมํ อตฺถสารํ อาทาเยว อกาสินฺติฯ
อิทานิ สเทวกสฺส โลกสฺส อจฺจนฺตสุขาธิคมาย อตฺตโน ปุญฺญํ ปริณาเมนฺโต ‘‘ยถา จ นิฏฺฐํ สมฺปตฺตา’’ติอาทิคาถาทฺวยมาหฯ กลฺยาณนิสฺสิตาติ กุสลนิสฺสิตาฯ สพฺพสตฺตานนฺติ กามาวจราทิเภทานํ สพฺเพสํ สตฺตานํฯ
นิคมนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
นิคมนกถา
เอตฺตาวตา จ –
[1]
ลงฺกิสฺสโร โย วิชิตาริราโช;
ราชา ปรกฺกนฺตภุโช ยสสฺสี;
ติธาคตํ สีหฬเมกรชฺชํ;
อกา นิกายญฺจ ตถา สมคฺคํฯ
[2]
ปุเร ปุลตฺถิมฺหิ วเร ปุรานํ;
มชฺฌมฺหิ นานารตนากรานํ;
อนนฺตสมฺปตฺติภราภิราเม;
วราจลุตฺตงฺคฆราภิราเมฯ
[3]
อเภชฺชปาการสุโคปุรสฺมิํ ;
นิรากุลาเนกกุลากุลสฺมิํ;
มุนินฺททาฐงฺกุรวาสภูเต;
โย โลจนานนฺทวเห วสนฺโตฯ
[4]
สุผุลฺลิตพฺโภรุหสาทุสีต
ปสนฺนนีเรหิ ชลาสเยหิ;
สุปุปฺผิตาเนกกทมฺพชมฺพุ-
ปุนฺนาคนาคาทิหิ วาภิรมฺเมฯ
[5]
สุธาวทาเตหิ มโนหเรหิ;
ปาการปนฺตีหิ จ โคปุเรหิ;
วิกิณฺณมุตฺตาผลสนฺนิเภหิ;
วิโลกนีเยหิ สุธาตเลหิฯ
[6]
กตฺวาน ปาสาทสหสฺสรมฺเม;
ตหิํ ตหิํ ปีติกเร วิหาเร;
มหาทโย เชตวนาทโยปิ;
สุสํยมานํ ยตินํ อทาสิฯ
[7]
โย สาทุภูตํ จตุปจฺจยญฺจ;
คุณปฺปสนฺโน สมเณสุ เตสุ;
นิจฺจํ มโหฆํ วิย วตฺตยนฺโต;
โยเชติ เต คนฺถวิปสฺสนาสุฯ
[8]
การิเตสุ วิหาเรสุ, เตน เตสุ ยสสฺสินา;
รมฺโม โย ปจฺฉิมาราโม, ปุปฺผารามาทิโสภิโตฯ
[9]
ปริเวณมฺหิ นาเมน, ตหิํ โจฬกุลนฺติเก;
ปาสาเท ทสฺสนียมฺหิ, วสนฺโต กรุณาปโรฯ
[10]
สิสฺโส สสีกรสฺวจฺฉ-สีลาจารสฺส ธีมโต;
สาริปุตฺตมหาเถร-มหาสามิสฺส ตาทิโนฯ
[11]
ธีราเนกคุโณเฆน, เถเรน สุจิวุตฺตินา;
วินยฏฺฐิติกาเมน, สุเมเธนาภิยาจิโตฯ
[12]
โส พุทฺธนาคตฺเถโรหํ, ภิกฺขูนํ ปรมํ หิตํ;
มหาวิหารวาสีนํ, ยตีนํ สมยานุคํฯ
[13]
วินยตฺถาทิมญฺชูสํ , ลีนตฺถสฺส ปกาสนิํ;
มาติกฏฺฐกถาเยมํ, อกาสิํ สาธุ วณฺณนํฯ
[14]
สายํ สุโพธา พุธวณฺณนียา;
สํวณฺณนา สตฺตสหสฺสมตฺตา;
นิรากโรนฺตี วินยมฺหิ โมหํ;
ตมํ จรนฺตี สสิ เขว ภาตุฯ
[15]
อากงฺขมาเนน ปรตฺถมิฏฺฐํ;
มหตฺถสารํ สุวินิจฺฉยญฺจ;
สํวณฺณนํ สาธุ ปกุพฺพตา ยํ;
จิตํ มยา ปุญฺญมนปฺปภูตํฯ
[16]
ปุญฺเญน เตนาจิตทานสีล-
มยาทินาเนกวิเธน เจว;
สตฺตา อนีฆา สุขิโน อเวรา;
ปปฺโปนฺตุ สพฺเพ สุคติํ สิวญฺจฯ
[17]
สทฺธิํ ยโถปทฺทวมนฺตเรน;
คตา หิ ลีนตฺถปทีปนียํ;
ตถา ชนานํ อปิ ธมฺมยุตฺตา;
มโนรถา สิทฺธิมุเปนฺตุ นิจฺจํฯ
[18]
กาเล ปวสฺสนฺตุ สทา ปโยทา;
ธมฺเมน ปาเลนฺตุ มหิํ มหินฺทา;
สตฺตา ปสนฺนา รตนตฺตยสฺมิํ;
ทานาทิปุญฺญาภิรตา ภวนฺตูติฯ
วินยตฺถมญฺชูสา ลีนตฺถปฺปกาสนีนามิกากงฺขาวิตรณีอภินวฏีกา นิฏฺฐิตาฯ