เสขิยกณฺฑํ

1. ปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘อนฺตรฆเร’’ติ วิเสเสตฺวา น วุตฺตตฺตา ‘‘อาราเมปิ อนฺตรฆเรปิ สพฺพตฺถา’’ติ วุตฺตํฯ อาราเมปีติ พุทฺธูปฏฺฐานาทิกาลํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยถา ‘‘ตตฺริเม จตฺตาโร ปาราชิกา ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺตี’’ติอาทินา ตตฺถ ตตฺถ ปริจฺเฉโท กโต, เอวเมตฺถาปิ ‘‘ตตฺริเม ปญฺจสตฺตติ เสขิยา ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺตี’’ติ กสฺมา ปริจฺเฉโท น กโตติ อาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิฯ วตฺตกฺขนฺธเก วุตฺตวตฺตานิปีติ อาคนฺตุกาวาสิกคมิกานุโมทนภตฺตคฺคปิณฺฑจาริการญฺญเสนาสนชนฺตาฆรวจฺจกุฏิอุปชฺฌาจริยสทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกวตฺตานิฯ อิทญฺจ นิทสฺสนมตฺตํ อญฺเญสมฺปิ ขนฺธกวตฺตานํ เอตฺเถว สงฺคหสฺส อิจฺฉิตพฺพตฺตาฯ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย – เสขิยคฺคหเณน เจตฺถ วตฺตกฺขนฺธกาทีสุ (จูฬว. 356 อาทโย) อาคตวตฺตาทีนมฺปิ คหณํฯ เตปิ หิ สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน ‘‘เสขิยา’’ติ อิจฺฉิตาฯ ตสฺมา มาติกายํ ปาราชิกาทีนํ วิย เสขิยานํ ปริจฺเฉโท น กโตติฯ น เกวลํ วตฺตกฺขนฺธกาทีสุ (จูฬว. 356 อาทโย) อาคตวตฺตาทีนํ คหณตฺถเมวาติ อาห ‘‘จาริตฺตวินยทสฺสนตฺถญฺจา’’ติฯ เอตฺถาปิ ปริจฺเฉโท น กโตติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ มาติกาย ‘‘ทุกฺกฏ’’นฺติ อวุตฺเต กถํ ปเนตฺถ ทุกฺกฏนฺติ เวทิตพฺพนฺติ อาห ‘‘โย ปนา’’ติอาทิฯ

อฏฺฐงฺคุลมตฺตนฺติ ปกตงฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลมตฺตํฯ โย ปน สุกฺขชงฺโฆ วา มหาปิณฺฑิกมํโส วา โหติ, ตสฺส สารุปฺปตฺถาย อฏฺฐงฺคุลาธิกมฺปิ โอตาเรตฺวา นิวาเสตุํ วฏฺฏติฯ

ปาสนฺตนฺติ ปาสสฺส อนฺตํ, ทสามูลนฺติ อตฺโถฯ

อปริมณฺฑลํ นิวาเสสฺสามีติ ‘‘ปุรโต วา ปจฺฉโต วา โอลมฺเพตฺวา นิวาเสสฺสามี’’ติ เอวํ อสญฺจิจฺจฯ กิญฺจาปิ ปริมณฺฑลํ นิวาเสตุํ อชานนฺตสฺส อนาปตฺติ, ตถาปิ นิวาสนวตฺตํ สาธุกํ อุคฺคเหตพฺพเมวฯ สญฺจิจฺจ อนุคฺคหณญฺหิ อนาทริยํ สิยาติ อาห ‘‘อปิจ นิวาสนวตฺตํ อุคฺคเหตพฺพ’’นฺติฯ

ปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฏิกฺขิตฺตํ คิหิปารุตนฺติ ขุทฺทกวตฺถุขนฺธเก ปฏิกฺขิตฺตํ คิหิปารุตํฯ อิทานิ ‘‘น, ภิกฺขเว’’ติอาทินา (จูฬว. 280-281) สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถเมว วิตฺถาเรตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิมาหฯ ยํ กิญฺจิ อญฺญถา ปารุตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เสตปฏปารุตาทิ คิหิปารุตํ นาม, ตสฺมาฯ เสตปฏาติ เอตสฺเสว วิวรณํฯ อฑฺฒปาลกนิคณฺฐาติ อฑฺฒํ ปาเลนฺตีติ อฑฺฒปาลกา, อฑฺฒปาลกา จ เต นิคณฺฐา จาติ อฑฺฒปาลกนิคณฺฐาฯ เต หิ อุปริ เอกเมว เสตวตฺถํ อุปกจฺฉเก ปเวเสตฺวา ปริทหนฺติ, เหฏฺฐา นคฺคาปิ อฑฺฒเมว ปาเลนฺติฯ ปริพฺพาชกาติ คิหิพนฺธนํ ปหาย ปพฺพชฺชูปคตาฯ อุรํ วิวริตฺวาติ หทยมชฺฌํ วิวริตฺวาฯ อกฺขิตารกามตฺตนฺติ อกฺขิมตฺตํฯ อาราเม วาติ พุทฺธูปฏฺฐานาทิกาลํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อนฺตรฆเร วาติ อนฺตเร ฆรานิ เอตฺถ, เอตสฺสาติ วา ‘‘อนฺตรฆร’’นฺติ ลทฺธนาเม คาเมฯ

ทุติยปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. สุปฺปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทวณฺณนา

สุฏฺฐุ ปฏิจฺฉนฺโนติ ชตฺตุมฺปิ อุรมฺปิ อวิวริตฺวา ปฏิจฺฉาเทตพฺพฏฺฐาเน ปฏิจฺฉาทเนน ปฏิจฺฉนฺโน, น สีสปารุโตฯ เตนาห ‘‘คณฺฐิกํ ปฏิมุญฺจิตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ คณฺฐิกํ ปฏิมุญฺจิตฺวาติ คณฺฐิกํ ปาสเก ปฏิมุญฺจิตฺวาฯ อนฺตรฆเร วาติ โคจรคาเมฯ เอกทิวสมฺปิ วาสูปคตสฺส สนฺติกํ ยถาสุขํ คนฺตุํ วฏฺฏติ, โก ปน วาโท จตุปฺปญฺจาหํ วาสมธิฏฺฐาย วสิตภิกฺขูนํ สนฺติกนฺติ คณฺฐิปเท ลิขิตํฯ

วาสูปคตสฺสาติ รตฺติวาสตฺถาย อุปคตสฺส รตฺติภาเค วา ทิวสภาเค วา กายํ วิวริตฺวา นิสีทโต อนาปตฺติฯ

สุปฺปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ