3. โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตสฺมิํ อนาจาเรติ ตสฺมิํ อนาจาเร อาจิณฺเณฯ โมกฺโข นตฺถีติ ตสฺสา อาปตฺติยา โมกฺโข นตฺถิฯ ตสฺส เตติ ตสฺส ตวฯ อลาภาติ เย อญฺเญสํ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน สาธุกํ อฏฺฐิํ กตฺวา มนสิกรณสฺส อานิสํสสญฺญิตา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกา จ ลาภา อิจฺฉิตพฺพา, เต สพฺเพ ตุยฺหํ อลาภา เอว โหนฺติฯ ทุลฺลทฺธนฺติ ปุญฺญวิเสเสน ลทฺธมฺปิ มนุสฺสตฺตํ ทุลฺลทฺธํฯ สาธุกนฺติ สุฏฺฐุฯ อฏฺฐิํ กตฺวาติ อตฺถิกภาวํ กตฺวา, อตฺถิโก หุตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ ญตฺติทุติเยน กมฺเมนาติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ’’ติอาทินา (ปาจิ. 446) ปทภาชนิยํ วุตฺเตน โมหาโรปนเกน ญตฺติทุติเยน กมฺเมนฯ

อธมฺมกมฺเมติ เอตฺถ โมหาโรปนกมฺมํ อธิปฺเปตํฯ

โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา

ปหารํ ทเทยฺยาติ อนฺตมโส อุปฺปลปตฺตํ อุปาทาย กายกายปฺปฏิพทฺธนิสฺสคฺคิยานํ อญฺญตเรน ปหารํ ทเทยฺยฯ เอวํ ปน ปหาเร ทินฺเน หตฺโถ วา ภิชฺชตุ, ปาโท วา สีสํ วา, มรตุ วา, ปาจิตฺติยเมวฯ เตนาห ‘‘ปหริตุกามตายา’’ติอาทิฯ

อนุปสมฺปนฺเนติ คหฏฺเฐ วา ปพฺพชิเต วา อิตฺถิยา วา ปุริเส วา อนฺตมโส ติรจฺฉานคเตปิฯ สเจ ปน รตฺตจิตฺโต อิตฺถิํ ปหรติ, สงฺฆาทิเสโสฯ เกนจิ วิเหฐิยมานสฺสาติ มนุสฺเสน วา ติรจฺฉานคเตน วา วิเหฐิยมานสฺสฯ โมกฺขาธิปฺปายสฺสาติ ตโต อตฺตโน โมกฺขํ ปตฺถยมานสฺสฯ สเจปิ อนฺตรามคฺเค (ปาจิ. อฏฺฐ. 453) โจรํ วา ปจฺจตฺถิกํ วา วิเหเฐตุกามํ ทิสฺวา ‘‘อุปาสก, เอตฺเถว ติฏฺฐ, มา อาคมิตฺถา’’ติ วตฺวา วจนํ อนาทิยิตฺวา อาคจฺฉนฺตํ ‘‘คจฺฉ เร’’ติ มุคฺคเรน วา สตฺถเกน วา ปหริตฺวา ยาติ, โส เจ เตน ปหาเรน มรติ, อนาปตฺติเยวฯ วาฬมิเคสุปิ เอเสว นโยฯ

ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา

ตลสตฺติกนฺติ ตลเมว ตลสตฺติกํฯ ‘‘โปถนสมตฺถฏฺเฐน สตฺติก’’นฺติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย 456) เอเกฯ อุจฺจาเรยฺยาติ อุกฺขิเปยฺยฯ นปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏนฺติ เอตฺถ ปหริตุกามตาย ปหริเต ปุริมสิกฺขาปเทน ปาจิตฺติยํฯ อุจฺจาเรตุกามตาย เกวลํ อุคฺคิรณมตฺเต กเต อิมินา ปาจิตฺติยํฯ อิมินา ปน วิรชฺฌิตฺวา ปหาโร ทินฺโน, ตสฺมา ทุกฺกฏํฯ เอตฺถ ปน ‘‘ติรจฺฉานคตาทีนํ อสุจิกรณาทีนิ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวาปิ อุคฺคิรนฺตสฺส โมกฺขาธิปฺปาโยเยวา’’ติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.471) วทนฺติฯ

ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉฏฺฐสิกฺขาปทํ อุตฺตานเมวฯ

อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย 468) สํสยํ ชเนนฺตสฺสฯ ปโร กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาเทตุ วา, มา วา, ตํ อปฺปมาณํฯ มญฺเญติ ตกฺกยามิฯ อาทิสทฺเทน ‘‘วิกาเล มญฺเญ ตยา ภุตฺตํ, มชฺชํ มญฺเญ ตยา ปีตํ, มาตุคาเมน สทฺธิํ รโห มญฺเญ ตยา นิสินฺน’’นฺติอาทีนํ (ปาจิ. 466) คหณํฯ อนุปสมฺปนฺเนติ สามเณเรฯ

สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ