เมนู

6. เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา

ราชานํ วา วญฺเจตฺวาติ ราชานํ เถเนตฺวา รญฺโญ สนฺตกํ กิญฺจิ คเหตฺวา, ‘‘อิทานิ ตสฺส น ทสฺสามา’’ติ มคฺคปฺปฏิปนฺนา อกตกมฺมา เจว กตกมฺมา จ โจราติ วุตฺตํ โหติฯ เอส นโย สุงฺกํ ปริหริตุกามาติ เอตฺถาปิฯ

กาลวิสงฺเกเตนาติ กาลสฺส วิสงฺเกเตน, ทิวสวิสงฺเกเตนาติ วุตฺตํ โหติฯ มคฺควิสงฺเกเตน, ปน อฏวิวิสงฺเกเตน วา คจฺฉโต อาปตฺติเยวฯ

เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สํวิธานสิกฺขาปทวณฺณนา

มาตุคาเมนาติ อิตฺถิยาฯ เอกโตอุปสมฺปนฺนา, ปน สิกฺขมานา, สามเณรี จาติ อิมา ติสฺโสปิ อิธ สงฺคหํ คจฺฉนฺติฯ อิมาสํ ปน ติสฺสนฺนํ สมโย รกฺขติฯ อยเมตาสํ, มาตุคามสฺส จ วิเสโสติ เวทิตพฺพํฯ

สํวิธานสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อริฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา

ตํตํสมฺปตฺติยา (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.417) วิพนฺธนวเสน สตฺตสนฺตานสฺส อนฺตเร เวมชฺเฌ เอติ อาคจฺฉตีติ อนฺตราโย, ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอนตฺโถ, อนติกฺกมนตฺเถน ตสฺมิํ อนฺตราเย นิยุตฺตา, อนฺตรายํ วา ผลํ อรหนฺติ, อนฺตรายสฺส วา กรณสีลาติ อนฺตรายิกาฯ เตนาห ‘‘สคฺคโมกฺขานํ อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา’’ติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.234)ฯ เต กมฺมกิเลสวิปากอุปวาทปญฺญตฺติวีติกฺกมวเสน ปญฺจวิธาติ เอตฺถ จ ปญฺจานนฺตริยกมฺมํ กมฺมนฺตรายิกํ นาม, ตถา ภิกฺขุนิทูสกกมฺมํฯ ตํ ปน โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรติ, น สคฺคสฺสฯ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมา กิเลสนฺตรายิกา นามฯ ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกานํ ปฏิสนฺธิธมฺมา วิปากนฺตรายิกา นามฯ อริยูปวาทา อุปวาทนฺตรายิกา นามฯ เต ปน ยาว อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว, น ตโต ปรํฯ สญฺจิจฺจ อาปนฺนา อาปตฺติโย ปญฺญตฺติวีติกฺกมนฺตรายิกา นามฯ ตาปิ ยาว ภิกฺขุภาวํ วา ปฏิชานาติ, น วุฏฺฐาติ วา น เทเสติ วา, ตาวเทว, น ตโต ปรํฯ

ตตฺรายํ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.234; ปาจิ. อฏฺฐ. 417) อริฏฺโฐ ภิกฺขุ พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก เสสนฺตรายิเก ชานาติ, วินเย ปน อโกวิทตฺตา ปณฺณตฺติวีติกฺกมนฺตรายิเก น ชานาติ, ตสฺมา รโหคโต เอวํ จินฺเตสิ ‘‘อิเม อาคาริกา ปญฺจ กามคุเณ ปริภุญฺชนฺตา โสตาปนฺนาปิ สกทาคามิโนปิ อนาคามิโนปิ โหนฺติ, ภิกฺขูปิ มนาปิกานิ จกฺขุวิญฺเญยฺยานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ…เป.… กายวิญฺเญยฺเย โผฏฺฐพฺเพ ผุสนฺติ, มุทุกานิ อตฺถรณปาวุรณาทีนิ ปริภุญฺชนฺติ, เอตํ สพฺพํ วฏฺฏติฯ กสฺมา? อิตฺถิรูปา…เป.… อิตฺถิโผฏฺฐพฺพา เอว น วฏฺฏนฺติ, เอเตปิ วฏฺฏนฺตี’’ติ เอวํ รเสน รสํ สํสนฺทิตฺวา สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ นิจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ เอกํ กตฺวา ถูลวาเกหิ สทฺธิํ อติสุขุมสุตฺตํ ฆเฏนฺโต วิย, สาสเปน สทฺธิํ สิเนรุํ อุปสํหรนฺโต วิย จ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘กิํ ภควตา มหาสมุทฺทํ พนฺธนฺเตน วิย มหตา อุสฺสาเหน ปฐมปาราชิกํ ปญฺญตฺตํ, นตฺถิ เอตฺถ โทโส’’ติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สทฺธิํ ปฏิวิรุชฺฌนฺโต ภพฺพปุคฺคลานํ อาสํ ฉินฺทนฺโต ชินสฺส อาณาจกฺเก ปหารมทาสิฯ เตนาห ‘‘เตสู’’ติอาทิฯ

ตตฺถ เตสูติ ยถาวุตฺเตสุ อนฺตราเยสุฯ อฏฺฐิกงฺกลูปมา กามาติ เอตฺถ อฏฺฐิกงฺกลํ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.417) นาม อุรฏฺฐิ วา ปิฏฺฐิกณฺฏกํ วา สีสฏฺฐิ วาฯ ตญฺหิ นิมฺมํสตฺตา ‘‘กงฺกล’’นฺติ วุจฺจติฯ วิคตมํสาย หิ อฏฺฐิสงฺขลิกาย เอกฏฺฐิมฺหิ วา กงฺกลสทฺโท นิรุฬฺโห , ตํสทิสา กามา อปฺปสฺสาทฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ อาทิสทฺเทน ‘‘มํสเปสูปมา กามา, ติณุกฺกูปมา กามา, องฺคารกาสูปมา กามา, สุปินกูปมา กามา, ยาจิตกูปมา กามา, รุกฺขผลูปมา กามา, อสิสูนูปมา กามา, สตฺติสูลูปมา กามา, สปฺปสิรูปมา กามา’’ติ (ม. นิ. 1.234, 236; 2.43-48; ปาจิ. 417; จูฬว. 65) เอเตสํ คหณํฯ

ตตฺถ มํสเปสูปมา กามา (ปาจิ. อฏฺฐ. 417) พหุสาธารณฏฺเฐนฯ ติณุกฺกูปมา กามา อนุทหนฏฺเฐนฯ องฺคารกาสูปมา กามา มหาภิตาปนฏฺเฐนฯ สุปินกูปมา กามา อิตฺตรปจฺจุปฏฺฐานฏฺเฐนฯ ยาจิตกูปมา กามา ตาวกาลิกฏฺเฐนฯ รุกฺขผลูปมา กามา สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนฏฺเฐนฯ อสิสูนูปมา อธิกุฏฺฏนฏฺเฐนฯ สตฺติสูลูปมา วินิวิชฺฌนฏฺเฐนฯ สปฺปสิรูปมา สาสงฺกสปฺปฏิภยฏฺเฐนฯ

ตเถวาติ ‘‘มา อายสฺมา’’ติอาทีหิฯ อิตเรสนฺติ โส สงฺฆมชฺฌํ อากฑฺฒิตฺวา เยหิ ‘‘มา อายสฺมา’’ติอาทินา วุตฺโต, ตตฺถ เตหิ อญฺเญสํ สุตานํ ภิกฺขูนํฯ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมนาติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺน’’นฺติอาทินา (ปาจิ. 420) ปทภาชนิยํ วุตฺเตน ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมนฯ

อริฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทวณฺณนา

อกตานุธมฺเมนาติ อุกฺขิปิตฺวา อโนสาริเตนฯ เตนาห ‘‘อนุธมฺโม วุจฺจตี’’ติอาทิฯ เอตฺถ อนุธมฺโมติ โอสารณา วุจฺจตีติ สมฺพนฺโธฯ อุกฺเขปนียกมฺมสฺสานุรูโป, ปจฺฉา กตฺตพฺโพ วา ธมฺโมติ อนุธมฺโมฯ อนุโลมวตฺตํ ทิสฺวาติ ‘‘น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ’’ติอาทิกํ (จูฬว. 70) อฏฺฐารสวิธํ วตฺตํ ทิสฺวา, เอเตสุ อฏฺฐารสสุ อนุโลมวตฺเตสุ วตฺตนฺตํ ทิสฺวาติ อธิปฺปาโยฯ อามิสสมฺโภคํ วา ธมฺมสมฺโภคํ วาติ เอตฺถ ยํ กิญฺจิ อามิสสฺส ทานํ, ปฏิคฺคหณญฺจ อามิสสมฺโภโคฯ ธมฺมสฺส อุทฺทิสนํ, อุทฺทิสาปนญฺจ ธมฺมสมฺโภโคสํวเสยฺยาติ ‘‘อุโปสถํ วา ปวารณํ วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ (ปาจิ. 425) เอวํ ปทภาชนิยํ วุตฺตํ ติวิธํ สํวาสํ กเรยฺยฯ ยสฺมา ปเนตฺถ อุโปสถปวารณาปิ สงฺเฆหิเยว กาตพฺพตฺตา สงฺฆกมฺมานิเยว โหนฺติ, ตสฺมา ‘‘อุโปสถาทิกํ สงฺฆกมฺมํ กเรยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ ปโยเค ปโยเคติ ทาเน ทาเน, คหเณ คหเณ จาติ อตฺโถฯ

ปณฺณตฺติํ อชานนฺเตน อรหตาปิ กิริยาพฺยากตจิตฺเตน อาปชฺชิตพฺพตฺตา ‘‘ติจิตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ

อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ