4. อนาทริยสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุวิธญฺเหตฺถ อนาทริยํ ปุคฺคลานาทริยญฺจ ธมฺมานาทริยญฺจาติ อาห ‘‘ปุคฺคลสฺส วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ โย ภิกฺขุ อุปสมฺปนฺเนน ปญฺญตฺเตน วุจฺจมาโน ‘‘อยํ อุกฺขิตฺตโก วา วมฺภิโต วา ครหิโต วา, อิมสฺส วจนํ อกตํ ภวิสฺสตี’’ติ (ปาจิ. 342) อนาทริยํ กโรติ, อยํ ปุคฺคเล อนาทริยํ กโรติ นามฯ โย ปน ปญฺญตฺเตน วุจฺจมาโน ‘‘กถายํ นสฺเสยฺย วา วินสฺเสยฺย วา อนฺตรธาเยยฺย วา’’ติ, ตํ วา นสิกฺขิตุกาโม อนาทริยํ กโรติ, อยํ ธมฺเม อนาทริยํ กโรติ นามฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิฯ

อิทํ น สลฺเลขาย สํวตฺตตีติ สมฺมา กิเลเส ลิขตีติ สลฺเลโข, อปฺปิจฺฉตา, ตทตฺถํ นยิทํ สํวตฺตติฯ อาทิสทฺเทน ‘‘อิทํ น ธุตตฺถาย สํวตฺตติ, น ปาสาทิกตาย, น อปจยาย, น วีริยารมฺภาย สํวตฺตตี’’ติ (ปาจิ. 343) อิทํ สงฺคณฺหาติฯ อปญฺญตฺเตนาติ สุตฺเต วา อภิธมฺเม วา อาคเตนฯ ปเวณิอาคตนฺติ สงฺคีติกาลโต ปฏฺฐาย มหากสฺสปาทิอาจริยปรมฺปราย อาคตํฯ สเจ ปน ยสฺมา อุจฺฉุรโส สตฺตาหกาลิโก, ตสฺส กสโฏ ยาวชีวิโก, ทฺวินฺนํเยว สมวาโย อุจฺฉุยฏฺฐิ, ตสฺมา วิกาเล อุจฺฉุยฏฺฐิํ ขาทิตุํ วฏฺฏติ คุฬหรีตกํ วิยาติ เอวมาทิกํ คารยฺหาจริยุคฺคหํ คเหตฺวา ‘‘เอวํ อมฺหากํ อาจริยานํ อุคฺคโห ปริปุจฺฉา’’ติ ภณติ, อาปตฺติเยวฯ

อนาทริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ภิํสาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

รูปาทีนีติ ภยานกานิ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพานิฯ ภยานกกถนฺติ โจรกนฺตารวาฬกนฺตารปิสาจกนฺตารปฺปฏิสํยุตฺตกถํฯ

ภิํสาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โชติสิกฺขาปทวณฺณนา

อคิลาโนติ ยสฺส วินา อคฺคินา ผาสุ โหติ, โส อิธ อคิลาโน นามฯ โชตินฺติ อคฺคิํฯ

ภคฺเคสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ ภคฺคานาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิสทฺเทน ‘‘ภคฺคา’’ติ วุจฺจติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ภคฺเคสูติ เอวํนามเก ชนปเท’’ติฯ ตถา ปติลาตํ อุกฺขิปนฺตสฺสาติ ฑยฺหมานํ อลาตํ ปติตํ อุกฺขิปนฺตสฺส ตถา ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ

ตญฺจาติ ทุกฺกฏํ ปรามสติฯ อวิชฺฌาตนฺติ อนิพฺพุตาลาตํฯ ปทีปโชติกชนฺตาฆเรติ ปทีปุชฺชลนปตฺตปจนเสทกมฺมาทีสุ โชติกรเณ อคฺคิสาลายญฺจ สมาทหนฺตสฺส อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ ตถารูปปฺปจฺจเยติ ฐเปตฺวา ปทีปาทีนิ อญฺญสฺมิมฺปิ ตถารูปปจฺจเยฯ อาปทาสูติ ทุฏฺฐวาฬมิคอมนุสฺเสหิ อุปทฺทเวสุฯ

โชติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นหานสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหาน’’นฺติ ‘‘วสฺสานสฺส ปฐโม มาโส’’อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย, ปริฬาหสมโยติ คิมฺหานํ เสโส ทิยฑฺโฒ มาโส อุณฺหสมโย, วสฺสานสฺส ปฐโม มาโส ปริฬาหสมโยติ เอวํ เอเต อฑฺฒเตยฺยมาสา กเมน อุณฺหสมโย, ปริฬาหสมโย นาม โหตีติ อตฺโถ เตเนว ปทภาชนิยํ ‘‘อุณฺหสมโย นาม ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหาน’’นฺติ, ‘‘ปริฬาหสมโย นาม วสฺสานสฺส ปฐโม มาโส’’ติ วุตฺตํฯ ยทา วินา นหาเนน น ผาสุ โหติ, อยํ คิลานสมโยฯ ปทภาชนิยํ (ปาจิ. 364) ปน คิลาเน นิจฺฉิเต คิลานกาโล นิจฺฉิโตว โหตีติ ‘‘ยสฺส วินา นหาเนน น ผาสุ โหติ, ‘คิลานสมโย’ติ นหายิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปริเวณสมฺมชฺชนมตฺตมฺปีติ อนฺตมโส ปริเวณสมฺมชฺชนมตฺตมฺปิฯ

วาลุกํ อุกฺกิริตฺวาติ สุกฺขาย นทิยา วาลิกํ อุตฺติริตฺวาฯ อาวาเฏสุปีติ ปิ-สทฺเทน นทิยํ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทสฺเสติฯ อาปทาสูติ ภมราทีหิ อนุพนฺเธสุฯ

นหานสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ