เมนู

น หิ สกฺกา ตตฺถ ปรสฺส ปีฬา กาตุํฯ สีสฆฏฺฏายาติ ยา สีสํ ฆฏฺฏา โหติ, ตตฺถาปิ อนาปตฺติฯ น หิ สกฺกา ตตฺถ เหฏฺฐาปาสาเท อโนณเตน วิจริตุํ, ตสฺมา อสญฺจรณฏฺฐานตฺตา ปรปีฬา น ภวิสฺสติฯ อุปริตลํ วา ปทรสญฺจิตนฺติ อุปริมตลํ ทารุผลเกหิ ฆนสนฺถตํฯ กิญฺจิ คณฺหาติ วาติ อุปริ นาคทนฺตกาทีสุ ลคฺคิตํ จีวราทิํ ยํ กิญฺจิ คณฺหาติ วาฯ ลคฺคติ วาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ปฏิปกฺขภูตา อาณิ ปฏาณิฯ ยสฺสา ทินฺนาย นิสีทนฺเตปิ ปาทา น นิปตนฺติ, เอวํภูตา อาณิ มญฺจปีฐานํ ปาทสิขาสุ ทินฺนา โหตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปาทสีสาน’’นฺติอาทิฯ

เวหาสกุฏิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา

ปิฏฺฐสงฺฆาฏสฺสาติ ทฺวารพนฺธสฺสฯ สามนฺตา อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ ปเทโสติ ยสฺส (ปาจิ. อฏฺฐ. 135) เวมชฺเฌ ทฺวารํ โหติ, อุปริภาเค จ อุจฺจา ภิตฺติ, ตสฺส ตีสุ ทิสาสุ สามนฺตา อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ ปเทโสฯ ขุทฺทกสฺส ปน วิหารสฺส ทฺวีสุ ทิสาสุฯ ตตฺราปิ ยํ ภิตฺติํ วิวริยมานํ กวาฏํ อาหนติ, สา อปริปุณฺณูปจาราปิ โหติฯ สเจ ปน ทฺวารสฺส อโธภาเคปิ เลโปกาโส อตฺถิ, ตมฺปิ ลิมฺปิตุํ วฏฺฏติฯ อคฺคฬฏฺฐปนายาติ เอตฺถ อคฺคฬสทฺเทน ตํสมฺพนฺธโต ทฺวารผลกสหิตํ ทฺวารพนฺธนํ อธิปฺเปตํฯ เตนาห ‘‘สกวาฏกสฺสา’’ติอาทิฯ ‘‘นิจฺจลภาวตฺถายา’’ติ อิมินา ตญฺจ โข ฐปนํ อิธ นิจฺจลภาเวนาติ ทสฺเสติฯ โก ปเนตฺถ อธิปฺปาโยติ อาห ‘‘กวาฏญฺหี’’ติอาทิฯ กมฺปตีติ จลติฯ ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺฐปนาย ปุนปฺปุนํ ลิมฺปิตพฺโพ วา เลปาเปตพฺโพ วาติ อคฺคฬฏฺฐปนตฺถาย ยาว ทฺวารโกสา ปุนปฺปุนํ อตฺตนา ลิมฺปิตพฺโพ วา, ปเรหิ เลปาเปตพฺโพ วาติ อตฺโถฯ

นนุ จายมตฺโถ เนว มาติกายํ, น ปทภาชเน วุตฺโต, อถ กุโต ทฏฺฐพฺโพติ อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ กิญฺจาปีติ ยทิปิฯ อฏฺฐุปฺปตฺติยนฺติ สิกฺขาปทสฺส นิทาเนฯ อธิการโตติ อนุวตฺตนโตฯ อาโลกํ สนฺเธติ ปิเธตีติ อาโลกสนฺธิฯ เตนาห ‘‘อาโลกสนฺธีติ วาตปานกวาฏกา วุจฺจนฺตี’’ติฯ ตตฺถ วาตปานกวาฏกาติ วาตปานผลกาฯ

อนุญฺญาตปฺปเทสโต ปน อญฺญตฺถ ปุนปฺปุนํ วิลิมฺปิตุํ วา วิลิมฺปาเปตุํ วา น วฏฺฏติฯ ‘‘มตฺติกาย กตฺตพฺพกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา ปุน จตุตฺถเลเป ทินฺเน ปาจิตฺติย’’นฺติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.135) เกจิฯ ‘‘ปุนปฺปุนํ เลปทานสฺส วุตฺตปฺปมาณโต อญฺญตฺถ ปฏิกฺขิตฺตมตฺตํ ฐเปตฺวา ปาจิตฺติยสฺส อวุตฺตตฺตา ทุกฺกฏ’’นฺติ อปเรฯ

อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ สํวิธาตพฺพํฯ อปฺปหริเตติ เอตฺถ อปฺปสทฺโท ‘‘อปฺปิจฺโฉ’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.252, 336; สํ. นิ. 2.148) วิย อภาวตฺโถติ อาห ‘‘อหริเต’’ติฯ สาลิวีหิอาทิ (สารตฺถ. ฏี. 2.30) ปุพฺพณฺณํ ‘‘ปุรกฺขตํ สสฺสผล’’นฺติ กตฺวา, ตพฺพิปริยายโต มุคฺคมาสาทิ อปรณฺณํฯ วุตฺตนฺติ วปิตํฯ ‘‘ตสฺมิํ ฐตฺวา อธิฏฺฐหนฺโต ทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติ อิมินา ยสฺมิํ ปเทเส สมนฺตา วุตฺตปฺปมาเณ ปริจฺเฉเท ปุพฺพณฺณาทีนิ น สนฺติ, ตตฺถ วิหาโร กาเรตพฺโพฯ ยตฺถ ปน สนฺติ, ตตฺถ การาเปตุํ น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ ตเถวาติ มุขวฏฺฏิอนฺเตนฯ ตสฺมิํ ฐาตพฺพํ ปตนฺตสฺส วิหารสฺส อปตโนกาสตฺตา, ตสฺส ภิกฺขุโน อุปริ น ปเตยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ ยถาปริจฺฉินฺนสฺส ปน โอกาสสฺส อพฺภนฺตรํ วิหารสฺส ปตนฺตสฺส โอกาโส โหตีติ อปฺปหริเตปิ ตสฺมิํ ฐตฺวา อธิฏฺฐาตุํ น ลภติฯ เตนาห ‘‘ตสฺส อนฺโต อหริเตปิ ฐาตุํ น ลภตี’’ติฯ

ตโต เจ อุตฺตรีติ ติณฺณํ มคฺคานํ วา ปริยายานํ วา อุปริ จตุตฺเถ มคฺเค วา ปริยาเย วาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘มคฺเคน ฉาทิยมาเน’’ติอาทิฯ ตตฺถ มคฺเคน ฉาทิยมาเนติ อปริกฺขิปิตฺวา อุชุกเมว ฉาทิยมาเนฯ ปริยาเยนาติ ปริกฺเขเปนฯ ตตฺถ มคฺเคน ฉาทนํ อิฏฺฐกสิลาสุธาหิ ลพฺภติ, ปริยาเยน ฉาทนํ ติณปณฺเณหีติ อาห ‘‘อิฏฺฐกสิลาสุธาหี’’ติอาทิฯ ตสฺมา ยถา อิจฺฉติ, ตถา ทฺเว มคฺเค วา ทฺเว ปริยาเย วา อธิฏฺฐหิตฺวา ตติยํ มคฺคํ วา ปริยายํ วา ‘‘เอวํ ฉาเทหี’’ติ อาณาเปตฺวา ปกฺกมิตพฺพํฯ สเจ น ปกฺกมติ, ตุณฺหีภาเวน ฐาตพฺพํฯ สพฺพมฺปิ เจตํ ฉทนํ ฉทนูปริ เวทิตพฺพํฯ อุปรูปริฉนฺโน หิ วิหาโร จิรํ อโนวสฺสโก โหตีติ มญฺญมานา เอวํ ฉาเทนฺติฯ ติณมุฏฺฐิคณนายาติ ติณกรฬคณนายฯ

ติกปาจิตฺติยนฺติ อติเรกทฺวตฺติปริยาเย อติเรกสญฺญิเวมติกอูนกสญฺญีนํ วเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ

เสตวณฺณาทิกรเณติ เสตวณฺณกาฬวณฺณเครุกปริกมฺมมาลากมฺมลตากมฺมมกรทนฺตกปญฺจปฏิกานํ กรเณฯ เลณคุหาติณกุฏิกาทีสูติ เอตฺถ เลณนฺติ ทฺวารพทฺธํฯ คุหาติ เกวลา ปพฺพตคุหาฯ ติณกุฏิกา ปากฏา เอวฯ

มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกสฺมิํ ฆเฏ เอกาว อาปตฺตีติ เอกสฺมิํ อุทกฆเฏ เอกาว อาปตฺติฯ เอส นโย สพฺพภาชเนสุ วิจฺฉินฺทนฺตสฺสาติ ธารํ วิจฺฉินฺทนฺตสฺสฯ เอเกกํ ปกฺขิปนฺตสฺสาติ เอเกกํ ติณํ วา ปณฺณํ วา มตฺติกํ วา อญฺญํ วา กฏฺฐโคมยาทิํ ปกฺขิปนฺตสฺสฯ ปริยาทานนฺติ ขยํฯ

‘‘ปทีเป (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.140) ปติตฺวา ปฏงฺคาทิปาณกา มริสฺสนฺตี’’ติ ชานนฺตสฺสาปิ กุสลจิตฺเตน ปทีปุชฺชลนํ วิย ‘‘สิญฺจเนน ปาณกา มริสฺสนฺตี’’ติ ปุพฺพภาเค ชานนฺตสฺสาปิ ‘‘อิทํ ชลํ สิญฺจามี’’ติ สิญฺจนฺตสฺส วธกจิตฺตํ น โหตีติ อาห ‘‘วินา วธกเจตนายา’’ติอาทิฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘ปณฺณตฺติวชฺช’’นฺติ อิทมฺปิ สมตฺถิตํ โหติฯ ติจิตฺตนฺติ กุสลากุสลาพฺยากตวเสน ติจิตฺตํฯ ตถา หิ ปณฺณตฺติํ มทฺทิตฺวา สิญฺจนฺตสฺส วา สิญฺจาเปนฺตสฺส วา อกุสลจิตฺเตน โหติ, ‘‘อาสนํ โธวิสฺสามี’’ติ จิตฺเตน โธวนตฺถํ สิญฺจนฺตสฺส วา สิญฺจาเปนฺตสฺส วา กุสลจิตฺเตน โหติ, ปณฺณตฺติํ อชานตา อรหตา สิญฺจนาทิกรเณ อพฺยากตจิตฺเตน โหตีติ กุสลากุสลาพฺยากตจิตฺตวเสน ติจิตฺตํ โหติฯ

สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภูตคามวคฺโค ทุติโยฯ

3. โอวาทวคฺโค