7. นิกฺกฑฺฒนสิกฺขาปทวณฺณนา

อเนกโกฏฺฐกานีติ อเนกทฺวารโกฏฺฐกานิฯ ‘‘นิกฺขมาติ วจนํ สุตฺวา อตฺตโน รุจิยา เจ นิกฺขมติ, อนาปตฺตี’’ติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 126) วทนฺติฯ

ตสฺส ปริกฺขารนิกฺกฑฺฒเนติ ตสฺส สนฺตกํ ยํ กิญฺจิ ปตฺตจีวรปริสฺสาวนธมฺมกรณมญฺจปีฐภิสิพิพฺโพหนาทิเภทํ อนฺตมโส รชนฉลฺลิปิ อตฺถิ, ตสฺส ปริกฺขารสฺส นิกฺกฑฺฒเนฯ ตญฺจาติ ทุกฺกฏํ ปรามสติฯ นิกฺกฑฺฒาปเนปิ เอเสว นโยฯ คาฬฺหํ พนฺธิตฺวา ฐปิเตสุ ปน เอกาว อาปตฺติฯ

ภณฺฑนการกกลหการกเมว สกลสงฺฆารามโต นิกฺกฑฺฒิตุํ ลภติฯ โส หิ ปกฺขํ ลภิตฺวา สงฺฆมฺปิ ภินฺเทยฺยฯ อลชฺชิอาทโย ปน อตฺตโน วสนฏฺฐานโตเยว นิกฺกฑฺฒิตพฺพาฯ สกลสงฺฆารามโต นิกฺกฑฺฒิตุํ น วฏฺฏติฯ เตนาห ‘‘สกลสงฺฆารามโตปี’’ติอาทิฯ

นิกฺกฑฺฒนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. เวหาสกุฏิสิกฺขาปทวณฺณนา

อุปริเวหาสกุฏิยาติ อุปริมตเล อสนฺถตปทราย กุฏิยาฯ เตนาห ‘‘อุปริ อจฺฉนฺนตลายา’’ติอาทิฯ ยา หิ กาจิ อุปริ อจฺฉนฺนตลา ทฺวิภูมิกกุฏิกา วา ติภูมิกาทิกุฏิกา วา, สา ‘‘เวหาสกุฏี’’ติ วุจฺจติฯ อิทญฺหิ เวหาสกุฏิลกฺขณํฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ปทภาชเน ‘‘มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อสีสฆฏฺฏา’’ติ (ปาจิ. 131) วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปทภาชเน ปนา’’ติอาทิฯ อิธ อธิปฺเปตํ กุฏิํ ทสฺเสตุนฺติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท อธิปฺเปตํ เวหาสกุฏิํ ทสฺเสตุํฯ มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺสาติ ปมาณมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺสฯ สพฺพเหฏฺฐิมาหิ ตุลาหิ สีสํ น ฆฏฺเฏตีติ อสีสฆฏฺฏาฯ องฺเค วิชฺฌิตฺวาติ อฏนิโย วิชฺฌิตฺวาฯ ปเวสิตปาทกนฺติ ปเวสิตปาทสิขํฯ ตสฺมาติ ‘‘ภูมตฺเถ วา’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ การณภาเวน ปจฺจามสติฯ ยสฺมา อาหจฺจปาทกาทีสุ ยถาวุตฺโต อตฺโถ โหติ, ตสฺมาติ วุตฺตํ โหติฯ

สหสาติ อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวาฯ อเวหาสกุฏิกายาติ ภูมิยํ กตปณฺณสาลาทีสุ, ตตฺถ อนาปตฺติฯ

น หิ สกฺกา ตตฺถ ปรสฺส ปีฬา กาตุํฯ สีสฆฏฺฏายาติ ยา สีสํ ฆฏฺฏา โหติ, ตตฺถาปิ อนาปตฺติฯ น หิ สกฺกา ตตฺถ เหฏฺฐาปาสาเท อโนณเตน วิจริตุํ, ตสฺมา อสญฺจรณฏฺฐานตฺตา ปรปีฬา น ภวิสฺสติฯ อุปริตลํ วา ปทรสญฺจิตนฺติ อุปริมตลํ ทารุผลเกหิ ฆนสนฺถตํฯ กิญฺจิ คณฺหาติ วาติ อุปริ นาคทนฺตกาทีสุ ลคฺคิตํ จีวราทิํ ยํ กิญฺจิ คณฺหาติ วาฯ ลคฺคติ วาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ปฏิปกฺขภูตา อาณิ ปฏาณิฯ ยสฺสา ทินฺนาย นิสีทนฺเตปิ ปาทา น นิปตนฺติ, เอวํภูตา อาณิ มญฺจปีฐานํ ปาทสิขาสุ ทินฺนา โหตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปาทสีสาน’’นฺติอาทิฯ

เวหาสกุฏิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา

ปิฏฺฐสงฺฆาฏสฺสาติ ทฺวารพนฺธสฺสฯ สามนฺตา อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ ปเทโสติ ยสฺส (ปาจิ. อฏฺฐ. 135) เวมชฺเฌ ทฺวารํ โหติ, อุปริภาเค จ อุจฺจา ภิตฺติ, ตสฺส ตีสุ ทิสาสุ สามนฺตา อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ ปเทโสฯ ขุทฺทกสฺส ปน วิหารสฺส ทฺวีสุ ทิสาสุฯ ตตฺราปิ ยํ ภิตฺติํ วิวริยมานํ กวาฏํ อาหนติ, สา อปริปุณฺณูปจาราปิ โหติฯ สเจ ปน ทฺวารสฺส อโธภาเคปิ เลโปกาโส อตฺถิ, ตมฺปิ ลิมฺปิตุํ วฏฺฏติฯ อคฺคฬฏฺฐปนายาติ เอตฺถ อคฺคฬสทฺเทน ตํสมฺพนฺธโต ทฺวารผลกสหิตํ ทฺวารพนฺธนํ อธิปฺเปตํฯ เตนาห ‘‘สกวาฏกสฺสา’’ติอาทิฯ ‘‘นิจฺจลภาวตฺถายา’’ติ อิมินา ตญฺจ โข ฐปนํ อิธ นิจฺจลภาเวนาติ ทสฺเสติฯ โก ปเนตฺถ อธิปฺปาโยติ อาห ‘‘กวาฏญฺหี’’ติอาทิฯ กมฺปตีติ จลติฯ ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺฐปนาย ปุนปฺปุนํ ลิมฺปิตพฺโพ วา เลปาเปตพฺโพ วาติ อคฺคฬฏฺฐปนตฺถาย ยาว ทฺวารโกสา ปุนปฺปุนํ อตฺตนา ลิมฺปิตพฺโพ วา, ปเรหิ เลปาเปตพฺโพ วาติ อตฺโถฯ

นนุ จายมตฺโถ เนว มาติกายํ, น ปทภาชเน วุตฺโต, อถ กุโต ทฏฺฐพฺโพติ อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ กิญฺจาปีติ ยทิปิฯ อฏฺฐุปฺปตฺติยนฺติ สิกฺขาปทสฺส นิทาเนฯ อธิการโตติ อนุวตฺตนโตฯ อาโลกํ สนฺเธติ ปิเธตีติ อาโลกสนฺธิฯ เตนาห ‘‘อาโลกสนฺธีติ วาตปานกวาฏกา วุจฺจนฺตี’’ติฯ ตตฺถ วาตปานกวาฏกาติ วาตปานผลกาฯ