เมนู

4. ปฐมเสนาสนสิกฺขาปทวณฺณนา

มญฺจํ วาติ มสารโก, พุนฺทิกาพทฺโธ, กุฬีรปาทโก, อาหจฺจปาทโกติ อิเมสุ จตูสุ ยํ กญฺจิ มญฺจํ วาฯ ปีฐํ วาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ภิสิํ วาติ อุณฺณภิสิ, โจฬภิสิ, วากภิสิ, ติณภิสิ, ปณฺณภิสีติ อิมาสุ ปญฺจสุ ภิสีสุ ยํ กญฺจิ ภิสิํ วาฯ เตนาห ‘‘มญฺจาทีสู’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘มญฺจสงฺเขเปนา’’ติ อิมินา ปีฐสงฺเขปํ ปฏิกฺขิปติฯ กปฺปิยจมฺเมนาติ มิคาเชฬกจมฺเมนฯ เอตฺถ ปน มิคจมฺเม เอณิมิโค, วาตมิโค, ปสทมิโค, กุรุงฺคมิโค, มิคมาตุโก, โรหิตมิโคติ เอเตสํเยว จมฺมานิ วฏฺฏนฺติ, อญฺเญสํ ปน –

มกฺกโฏ กาฬสีโห จ, สรโภ กทลีมิโค;

เย จ วาฬมิคา เกจิ, เตสํ จมฺมํ น วฏฺฏตีติฯ (มหาว. อฏฺฐ. 259);

ตตฺถ วาฬมิคาติ สีหพฺยคฺฆอจฺฉตรจฺฉาฯ น เกวลญฺจ เอเตเยว, เยสํ ปน จมฺมํ วฏฺฏตีติ วุตฺตํ, เต ฐเปตฺวา อวเสสา อนฺตมโส โคมหิํสสสพิฬาราทโยปิ สพฺเพ อิมสฺมิํ อตฺเถ ‘‘วาฬมิคา’’ตฺเวว เวทิตพฺพาฯ เอเตสญฺหิ สพฺเพสํ จมฺมํ น วฏฺฏติฯ ตาลีสปตฺตนฺติ สุทฺธํ ตมาลปตฺตํ, อญฺเญน มิสฺสํ ปน วฏฺฏติฯ ติณวากโจเฬสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ กิํ ปเนตฺถ พิพฺโพหเน วิย นิสีทิตุญฺจ นิปชฺชิตุญฺจ น วฏฺฏตีติ อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ น เกวลญฺเจทเมวาติ อาห ‘‘ปมาณปริจฺเฉโทปิ เจตฺถ นตฺถี’’ติ, ‘‘เอตฺตกเมว กาตพฺพ’’นฺติ ภิสิยา ปมาณนิยโมปิ นตฺถีติ อตฺโถฯ มญฺจภิสิปีฐภิสิภูมตฺถรณภิสิจงฺกมนภิสิปาทปุญฺฉนภิสีติ เอตาสํ ปน อนุรูปโต สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโน รุจิวเสน ปมาณํ กาตพฺพํฯ อนฺโต สํเวลฺลิตฺวา พทฺธนฺติ ยถา เวมชฺฌํ สํขิตฺตํ โหติ, เอวํ มชฺเฌ สุฏฺฐุ เวเฐตฺวา พทฺธํฯ

เย อฏฺฐ มาสาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อวสฺสิกสงฺเกตา’’ติ เอตสฺเสว วิวรณํ ‘‘วสฺสานมาสาติ เอวํ อปญฺญาตา’’ติ, อปฺปติตา อปฺปสิทฺธาติ อตฺโถฯ ‘‘อสญฺญิตา’’ติปิ ปาโฐ, ตตฺถ อวิญฺญาตาติ อตฺโถฯ อฏฺฐ มาสาติ จตฺตาโร เหมนฺติกา, จตฺตาโร คิมฺหิกา มาสาติ อฏฺฐ มาสาฯ โอวสฺสกมณฺฑเปติ สาขามณฺฑปปทรมณฺฑปานํ ยตฺถ กตฺถจิ โอวสฺสเก มณฺฑเปฯ ยตฺถาติ เยสุ ชนปเทสุฯ