โย ปน สามเณเรน ‘‘อปิ, ภนฺเต, มยฺหํ อุปชฺฌายํ ปสฺสิตฺถา’’ติ วุตฺโต เกฬิํ กุรุมาโน ‘‘ตว อุปชฺฌาโย ทารุสกฏํ โยเชตฺวา คโต ภวิสฺสตี’’ติ วา สิงฺคาลสทฺทํ สุตฺวา ‘‘กสฺสายํ สทฺโท’’ติ วุตฺโต ‘‘มาตุยา เต ยาเนน คจฺฉนฺติยา กทฺทเม ลคฺคจกฺกํ อุทฺธรนฺตานํ อยํ สทฺโท’’ติ วา เอวํ เนว ทวา, น รวา อญฺญํ ภณติ, โส อาปตฺติํ อาปชฺชติเยวฯ อญฺญา ปูรณกถา นาม โหติ – เอโก คาเม โถกํ เตลํ ลภิตฺวา วิหารํ อาคโต สามเณรํ ภณติ ‘‘ตฺวํ อชฺช กุหิํ คโต, คาโม เอกเตโล อโหสี’’ติ วา, ปจฺฉิกาย ฐปิตํ ปูวขณฺฑํ ลภิตฺวา ‘‘อชฺช คาเม ปจฺฉิกาหิ ปูเว จาเรสุ’’นฺติ วา, อยํ มุสาวาโทว โหติฯ วิสํวาทนปุเรกฺขารตาติ วิสํ วาเทนฺติ เอเตนาติ วิสํวาทนํ, วญฺจนาธิปฺปายวสปฺปวตฺตํ จิตฺตํ, ตสฺส ปุเรกฺขารตา วิสํวาทนปุเรกฺขารตา, วิสํวาทนจิตฺตสฺส ปุรโต กรณนฺติ อตฺโถฯ

มุสาวาทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา

โอมสวาเทติ ขุํสนครหณวจเนฯ ยสฺมา ปน ตํ เนว กณฺณสุขํ, น หทยสุขํ, ตสฺมา เตน กณฺณญฺเจว หทยญฺจ วิชฺฌตีติ อาห ‘‘โอวิชฺฌนวจเน’’ติ, ชาติอาทีหิ ฆเฏตฺวา วจเนติ วุตฺตํ โหติฯ เตนาห ‘‘ชาตินามา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ชาติ นาม พฺราหฺมณาทิ อุกฺกฏฺฐา เจว จณฺฑาลาทิ หีนา จ ชาติฯ นามํ นาม อวกณฺณกาทิ หีนญฺเจว พุทฺธรกฺขิตาทิ อุกฺกฏฺฐญฺจ นามํฯ โคตฺตํ นาม โกสิยาทิ หีนญฺเจว โคตมาทิ อุกฺกฏฺฐญฺจ โคตฺตํฯ กมฺมํ นาม ปุปฺผฉฑฺฑกาทิ หีนญฺเจว กสิวณิชฺชาทิ อุกฺกฏฺฐญฺจ กมฺมํฯ สิปฺปํ นาม นฬการาทิ หีนญฺเจว มุทฺทาคณนาทิ อุกฺกฏฺฐญฺจ สิปฺปํฯ อาพาโธ นาม สพฺโพปิ โรโค หีโนเยวฯ อถ วา มธุเมโห อุกฺกฏฺโฐ, เสโส หีโนติ เวทิตพฺโพฯ ลิงฺคํ นาม อติทีฆาทิ หีนญฺเจว นาติทีฆาทิ อุกฺกฏฺฐญฺจ ลิงฺคํฯ กิเลโส นาม ราคาทิโก สพฺโพปิ กิเลโสฯ อาปตฺติ นาม โสตาปตฺตาทิกา อุกฺกฏฺฐา เจว ปาราชิกาทิ อนุกฺกฏฺฐา จ อาปตฺติฯ อกฺโกโส นาม ‘‘โอฏฺโฐสี’’ติอาทิโก หีโน เจว ‘‘ปณฺฑิโตสี’’ติอาทิโก (ปาจิ. 15) อุกฺกฏฺโฐ จ อกฺโกโสฯ

ยถา ตถาติ ปาฬิอาคตานาคตปทานํ เยน เกนจิ อากาเรนฯ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ฐเปตฺวา ภิกฺขุํ ภิกฺขุนิอาทโย สพฺเพ สตฺตา อนุปสมฺปนฺนฏฺฐาเน ฐิตาติ อาห ‘‘อิธ จา’’ติอาทิฯ ทวกมฺยตา นาม เกฬิหสาธิปฺปายตาฯ สพฺพตฺถาติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺเนสุ เจว ปาฬิอาคตานาคตปเทสุ จาติ สพฺพตฺถฯ อตฺถธมฺมอนุสาสนิปุเรกฺขารานนฺติ เอตฺถ ‘‘จณฺฑาโลสี’’ติอาทิกาย ปาฬิยา อตฺถํ วณฺเณนฺโต อตฺถปุเรกฺขาโร นามฯ ปาฬิํ วาเจนฺโต ธมฺมปุเรกฺขาโร นามฯ อนุสิฏฺฐิยํ ฐตฺวา ‘‘อิทานิปิ จณฺฑาโลสิ, ปาปํ มา อกาสิฯ มา ตโมตมปรายโณ อโหสี’’ติอาทินา (ปาจิ. อฏฺฐ. 35) นเยน กเถนฺโต อนุสาสนิปุเรกฺขาโร นามาติ เวทิตพฺโพฯ

โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เปสุญฺญสิกฺขาปทวณฺณนา

ภิกฺขุเปสุญฺเญติ ปิสตีติ ปิสุณา, ยาย วาจาย สมคฺเค สตฺเต อวยวภูเต วคฺเค ภินฺเน กโรติ, สา วาจา ปิสุณา, ปิสุณา เอว เปสุญฺญํ, ตาย วาจาย สมนฺนาคโต ปิสุโณ, ตสฺส กมฺมํ เปสุญฺญํ, ภิกฺขุสฺส เปสุญฺญํ ภิกฺขุเปสุญฺญํ, ตสฺมิํ ภิกฺขุเปสุญฺเญ, ภิกฺขุโต สุตฺวา ภิกฺขุนา, ภิกฺขุสฺส วา อุปสํหฏเปสุญฺเญติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ชาติอาทีหี’’ติอาทิฯ ตญฺจ โข ทฺวีหิ การเณหิ อุปสํหรตีติ อาห ‘‘ภิกฺขุโน ปิยกมฺยตาย วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ภิกฺขุโน ปิยกมฺยตายาติ ยสฺส ตํ ภาสติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ‘‘เอวมหํ เอตสฺส ปิโย ภวิสฺสามี’’ติ อตฺตโน ปิยภาวํ ปตฺถยมานตายฯ เภทาธิปฺปาเยนาติ ‘‘เอวมยํ เตน สทฺธิํ ภิชฺชิสฺสตี’’ติ ปรสฺส ปเรน เภทํ อิจฺฉนฺเตนฯ อถ วา ปิยสุญฺญกรณโต เปสุญฺญํ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.36) นิรุตฺตินเยน, ยาย วาจาย ยสฺส ตํ ภาสติ, ตสฺส หทเย อตฺตโน ปิยภาวํ, ปรสฺส จ สุญฺญภาวํ กโรติ, สา วาจา, ‘‘ภิกฺขุสฺส เปสุญฺญํ ภิกฺขุเปสุญฺญ’’นฺติอาทินา เอวมฺเปตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘ชาติอาทีหิ อกฺโกสวตฺถูหี’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ