4. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

ปจฺฉิมมาสสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐายาติ เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐายฯ ตาวาติ ตาว ปริมาเณ กาเลฯ เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กตฺติกปุณฺณมา, อิมสฺมิํ ปญฺจมาเสติ อตฺโถฯ กาโล วสฺสิกสาฏิกายาติอาทินาติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ‘‘สมโย วสฺสิกสาฏิกาย, อญฺเญปิ มนุสฺสา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺตี’’ติ (ปารา. 628) อิเมสํ คหณํฯ เทถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรนฺติอาทิกายาติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ปน ‘‘อาหรถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, ปริวตฺเตถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, เจตาเปถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวร’’นฺติ อิเมสํ คหณํฯ อตฺตโน อญฺญาตกอปฺปวาริเตสุ ตทุภยํ กโรนฺตสฺส กิํ โหตีติ อาห ‘‘อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐาเน’’ติอาทิฯ ‘‘วตฺตเภเท ทุกฺกฏ’’นฺติ อิทํ วสฺสิกสาฏิกํ ปุพฺเพ อเทนฺเต สนฺธาย วุตฺตํฯ เย ปน ปุพฺเพปิ เทนฺติ, เตสุ วตฺตเภโท นตฺถิฯ วุตฺตญฺหิ สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘เย มนุสฺสา ปุพฺเพปิ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺติ, อิเม ปน สเจปิ อตฺตโน อญฺญาตกอปฺปวาริตา โหนฺติ, วตฺตเภโท นตฺถิ เตสุ สตุปฺปาทกรณสฺส อนุญฺญาตตฺตา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.628)ฯ อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยนฺติ ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อญฺญาตกํ คหปติํ วา คหปตานิํ วา จีวรํ วิญฺญาเปยฺย อญฺญตฺร สมยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปารา. 518) อิมินา สิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ อิทํ ปน ปกติยา วสฺสิกสาฏิกทายเกสุปิ โหติเยวฯ

คิมฺหานํ ปจฺฉิมทฺธมาสสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐายาติ เอตฺถ เชฏฺฐมูลกาฬปกฺขูโปสถสฺส ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว อาสาฬฺหิปุณฺณมา, อยมทฺธมาโส คิมฺหานํ ปจฺฉิมทฺธมาโส นาม, ตสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐายาติ อตฺโถ, อทฺธมาสสฺส ปฐมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐายาติ วุตฺตํ โหติฯ กตฺติกมาสสฺส ปจฺฉิมทิวโส นาม ปจฺฉิมกตฺติกมาสสฺส ปุณฺณมาฯ เอตฺตาวตาติ ‘‘มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ ภิกฺขุนา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิตพฺพํ, อทฺธมาโส เสโส คิมฺหานนฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพ’’นฺติ เอตฺตเกน คณเนนฯ ปริเยสนกฺเขตฺตนฺติ ปริเยสนสฺส เขตฺตํฯ เอตสฺมิญฺหิ มาเส วสฺสิกสาฏิกํ อลทฺธํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติฯ กรณนิวาสนกฺเขตฺตมฺปีติ กรณกฺเขตฺตญฺเจว นิวาสนกฺเขตฺตญฺจฯ

ปิ-สทฺเทน ปริเยสนกฺเขตฺตํ สมฺปิณฺเฑติฯ เอตสฺมิญฺหิ อทฺธมาเส ปริเยสิตุํ, กาตุํ, นิวาเสตุญฺจ วฏฺฏติ, อธิฏฺฐาตุํเยว น วฏฺฏติฯ ยํ ปน สมนฺตปาสาทิกายํ กตฺถจิ โปตฺถเก ‘‘เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กาลปกฺขุโปสโถ, อยเมโก อทฺธมาโส ปริเยสนกฺเขตฺตญฺเจว กรณกฺเขตฺตญฺจฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร วสฺสิกสาฏิกํ อลทฺธํ ปริเยสิตุํ , ลทฺธํ กาตุญฺจ วฏฺฏติ, นิวาเสตุํ, อธิฏฺฐาตุญฺจ น วฏฺฏตี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.628) วจนํ ทิสฺสติ, ตํ ปมาทลิขิตํ มาติกาย วิโรธโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘อทฺธมาโส เสโส คิมฺหานนฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 627) หิ ปาฬิฯ สพฺพมฺปีติ ปริเยสนํ, กรณํ, นิวาสนํ, อธิฏฺฐานญฺจาติ สพฺพมฺปิฯ อิมินา อิเม จตฺตาโร มาสา ปริเยสนกรณนิวาสนาธิฏฺฐานานํ จตุนฺนมฺปิ เขตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ เอเตสุ หิ จตูสุ มาเสสุ อลทฺธํ ปริเยสิตุํ, ลทฺธํ กาตุํ, นิวาเสตุํ, อธิฏฺฐาตุญฺจ วฏฺฏติฯ

วสฺสํ อุกฺกฑฺฒียตีติ สํวจฺฉรํ อุทฺธํ กฑฺฒียติ วฑฺฒียติ, อารุยฺหตีติ อตฺโถ, วสฺสานสฺส ปฐมมาสํ อุกฺกฑฺฒิตฺวา คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสเมว กโรนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ วสฺสูปนายิกทิวเส อธิฏฺฐาตพฺพาติ วสฺสานโต ปุพฺเพเยว ทสาหสฺส อติกฺกนฺตตฺตา วสฺสูปนายิกทิวเสเยว อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ตญฺหิ ทิวสํ อติกฺกาเมตุํ น วฏฺฏติฯ อนฺโตวสฺเส ปน ลทฺธา เจว นิฏฺฐิตา จ ตสฺมิํเยว อนฺโตวสฺเส ลทฺธทิวสโต ปฏฺฐาย ทสาหํ นาติกฺกาเมตพฺพา, ทสาหาติกฺกเม นิฏฺฐิตา ปน ตทเหว อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ทสาเห อปฺปโหนฺเต จีวรกาลํ นาติกฺกาเมตพฺพาฯ อยํ ตาว กตาย ปริหาโรฯ อกตาย ปน โก ปริหาโรติ อาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ เอกาหมฺปิ น ลภติ อิโต อญฺญสฺส ปริหารสฺสาภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ

โส กุโต โหตีติ อาห ‘‘ยาว เหมนฺตสฺส ปฐมทิวโส’’ติ, เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิโต ปฏฺฐาย ยาว กตฺติกปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวโส, ตาวาติ อตฺโถฯ เอเตสุ สตฺตสุ ปิฏฺฐิสมยมาเสสูติ ปฏิโลมกฺกเมน วุตฺเตสุ กตฺติกปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปทาทีสุ เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสาวสาเนสุ เอเตสุ สตฺตสุ ปิฏฺฐิสมยนามเกสุ มาเสสุฯ สตุปฺปาทกรเณนาติ ‘‘กาโล วสฺสิกสาฏิกายา’’ติอาทินา นเยน สตุปฺปาทกรเณนฯ

วิญฺญาเปนฺตสฺสาติ ‘‘เทถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวร’’นฺติอาทินา (ปารา. 628) นเยน วิญฺญตฺติํ กโรนฺตสฺสฯ เตน สิกฺขาปเทน อนาปตฺตีติ อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน อนาปตฺติ, อิมินา ปน สิกฺขาปเทน อาปตฺติเยว อสมยตฺตาฯ วุตฺตญฺเหตํ ภทนฺตพุทฺธทตฺตาจริเยน –

‘‘กตฺวา ปน สตุปฺปาทํ, วสฺสสาฏิกจีวรํ;

นิปฺผาเทนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, สมเย ปิฏฺฐิสมฺมเตฯ

‘‘โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ญาตกาญฺญาตกาทิโน;

เตสุเยว จ วิญฺญตฺติํ, กตฺวา นิปฺผาทเน ตถา’’ติฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, วสฺสิกสาฏิกจีวรํ อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน ปริยิฏฺฐํ อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน กตฺวา ปริทหิตํ นิสฺสคฺคิย’’นฺติ อิมินา (ปารา. 628) นเยน นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ

วสฺสิกสาฏิกปริเยสนวตฺถุสฺมินฺติ ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกปริเยสนวตฺถุสฺมิํฯ ติกปาจิตฺติยนฺติ อติเรกมาสทฺธมาเสสุ อติเรกสญฺญิเวมติกอูนกสญฺญีนํ ปริเยสนนิวาสนวเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิ, เอกเสสนิทฺเทโส จายํ, สามญฺญนิทฺเทโส วาฯ อูนกมาสทฺธมาเสสูติ อูนกมาเส เจว อูนกทฺธมาเส จฯ อติเรกสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏนฺติ เอตฺถ ‘‘ปริเยสนนิวาสนํ กโรนฺตสฺสา’’ติ ปาฐเสโสฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ‘‘อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ปริเยสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน จ อติเรกสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา นิวาเสนฺตสฺส ทุกฺกฏ’’นฺติฯ ‘‘ตถา’’ติ อิมินา ทุกฺกฏํ อติทิสติ, ตญฺจ ทุกฺกฏํ อุทกผุสิตคณนาย อกตฺวา นฺหานปริโยสานวเสน ปโยเค ปโยเค กาเรตพฺพํ, ตญฺจ โข วิวฏงฺคเณ อากาสโต ปติตอุทเกเนว นฺหายนฺตสฺส, น นฺหานโกฏฺฐกวาปิอาทีสุ ฆเฏหิ อาสิตฺตูทเกน นฺหายนฺตสฺสฯ เตเนวาห ‘‘สติยา วสฺสิกสาฏิกายา’’ติอาทิฯ โปกฺขรณิยาทีสุ ปน นคฺคสฺส นฺหายนฺตสฺส อนาปตฺตีติ สมฺพนฺโธ, โปกฺขรณิยาทีสุ ปน สติยาปิ วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคสฺส นฺหายนฺตสฺส นตฺถิ ทุกฺกฏาปตฺตีติ อตฺโถฯ

เอวํ อนฺตราปตฺติยา อนาปตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นิสฺสคฺคิเยน อนาปตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘‘อจฺฉินฺนจีวรสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อจฺฉินฺนจีวรสฺสาติ อจฺฉินฺนเสสจีวรสฺสฯ ตสฺสาปิ อสมเย นิวาสโต อนาปตฺติฯ เอส นโย นฏฺฐจีวรสฺส วาติ เอตฺถาปิฯ ยถา เจตฺถ นิวาเสนฺตานํ เตสํ อนาปตฺติ, เอวํ ตตฺถ ปริเยสนฺตานมฺปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถ ปน มหคฺฆวสฺสิกสาฏิกํ ฐเปตฺวา นฺหายนฺตสฺส โจรูปทฺทโว อาปทา นามาติ อาห ‘‘อนิวตฺถ’’นฺติอาทิฯ อาปทาสุ วา นิวาสยโตติ อาปทาสุ วิชฺชมานาสุ อสมเย นิวาเสนฺตสฺสฯ ยํ ปน สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘อจฺฉินฺนจีวรสฺสาติ เอตํ วสฺสิกสาฏิกํเยว สนฺธาย วุตฺตํฯ เตสญฺหิ นคฺคานํ กาโยวสฺสาปเน อนาปตฺติฯ เอตฺถ จ มหคฺฆวสฺสิกสาฏิกํ นิวาเสตฺวา นฺหายนฺตสฺส โจรูปทฺทโว อาปทา นามา’’ติ อจฺฉินฺนจีวราทิโน นิสฺสคฺคิเยน อนาปตฺติํ อทสฺเสตฺวา นคฺคสฺส นฺหายโต ทุกฺกเฏเนว อนาปตฺติทสฺสนํ, ตํ ยุตฺตํ วิย น ทิสฺสติฯ สพฺพสิกฺขาปเทสุ หิ มูลาปตฺติยา เอว อาปตฺติปฺปสงฺเค อนาปตฺติทสฺสนตฺถํ อนาปตฺติวาโร อารภียติ, น อนฺตราปตฺติยาติ, ตสฺมา อุปปริกฺขิตพฺพํฯ สจีวรตาติ อนฺตรวาสกอุตฺตราสงฺเคหิ สจีวรตาฯ

วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ทตฺวา’’ติ ยํ กิญฺจิ ปจฺจาสีสมานสฺเสว ทานมิห อธิปฺเปตํ, น นิสฺสฏฺฐทานนฺติ อาห ‘‘เวยฺยาวจฺจาทีนี’’ติอาทิฯ สกสญฺญายาติ ‘‘สก’’นฺติ สญฺญายฯ อิมินา ปาราชิกาภาวํ ทสฺเสติฯ จชิตฺวา ทินฺนมฺปิ หิ สกสญฺญาย คณฺหโต นตฺถิ ปาราชิกํฯ อจฺฉินฺทนฺตสฺสาติ เอกโต อพทฺธานิ, วิสุํ ฐปิตานิ จ พหูนิ อจฺฉินฺทโต, ‘‘สงฺฆาฏิํ อาหร, อุตฺตราสงฺคํ อาหรา’’ติ เอวํ อาหราปยโต จฯ เตนาห ‘‘วตฺถุคณนาย อาปตฺติโย’’ติฯ ‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ อาหรา’’ติ วทโตปิ เอกวจเนเนว สมฺพหุลา อาปตฺติโยฯ เอกํ จีวรํ ปน เอกาพทฺธานิ จ พหูนิ อจฺฉินฺทโต เอกา อาปตฺติฯ ‘‘อจฺฉินฺทา’’ติ อาณตฺติยา ทุกฺกฏนฺติ ‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ คณฺหา’’ติ อาณตฺติยา เอกํ ทุกฺกฏํ, อจฺฉินฺเนสุ ปน เอกวจเนเนว สมฺพหุลา ปาจิตฺติโยฯ เตนาห ‘‘อจฺฉินฺเนสุ วตฺถุคณนาย อาปตฺติโย’’ติฯ อจฺฉินฺเนสูติ เตนาณตฺเตน อจฺฉินฺเนสุ จีวเรสุฯ ยตฺถ ปน โปตฺถเกสุ ‘‘อจฺฉินฺเนสุ ยตฺตกานิ อาณตฺตานิ, เตสํ คณนาย อาปตฺติโย’’ติ ปาโฐ, ตตฺถ ยตฺตกานิ อาณตฺตานีติ ยตฺตกานิ จีวรานิ คณฺหิตุํ อาณตฺตานีติ อตฺโถฯ ยํ ปน สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘จีวรํ ‘คณฺหา’ติ อาณาเปติ, เอกํ ทุกฺกฏํฯ อาณตฺโต พหูนิ คณฺหาติ, เอกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.633) วุตฺตํ, ตํ เอกาพทฺธํ สนฺธายฯ เอวญฺจ กตฺวา สมนฺตปาสาทิกาย สทฺธิํ อิมาย อฏฺฐกถาย น โกจิ วิโรโธฯ สเจ ปน ‘‘สงฺฆาฏิํ คณฺห, อุตฺตราสงฺคํ คณฺหา’’ติ อาณาเปติ, วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํฯ อจฺฉินฺเนสุ วตฺถุคณนาย อาปตฺติโยฯ เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ภิกฺขุสฺส สามํ ทตฺวา อจฺฉินฺนํ นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 633) อิมินา นเยน นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ

ติกปาจิตฺติยนฺติ อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสญฺญิเวมติกอนุปสมฺปนฺนสญฺญีนํ วเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ อญฺญํ ปริกฺขารนฺติ ปตฺตาทิํ อญฺญํ ปริกฺขารํ, อนฺตมโส สูจิมฺปีติ อตฺโถฯ น เกวลํ อนุปสมฺปนฺนสฺส จีวรํเยว อจฺฉินฺทโต ทุกฺกฏนฺติ อาห ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส จา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยํ กิญฺจีติ จีวรํ วา โหตุ, ปตฺตาทิ, ยํ กิญฺจิ ปริกฺขารํ วาฯ ตสฺส วิสฺสาสํ คณฺหนฺตสฺสาติ ยสฺส ทินฺนํ, ตสฺส วิสฺสาเสน คณฺหนฺตสฺส, ตติยตฺเถ เจตํ อุปโยควจนํฯ อุปสมฺปนฺนตาติ อจฺฉินฺทนสมเย อุปสมฺปนฺนภาโวฯ กิญฺจาปิ อุปสมฺปนฺนภาโว ปาฬิยํ, มาติกฏฺฐกถายญฺจ ทานคฺคหเณสุ ทิสฺสติ, ตถาปิ อนุปสมฺปนฺนกาเล จีวรํ ทตฺวา อุปสมฺปนฺนกาเล อจฺฉินฺทนฺตสฺส อาปตฺติโต อจฺฉินฺทนกาเลเยว อุปสมฺปนฺนตา องฺคนฺติ เวทิตพฺพํฯ

จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ