2. อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา

อสฺสาติ อิมสฺส ปตฺตสฺสฯ เตน อูนปญฺจพนฺธเนนาติ เตน อูนปญฺจพนฺธเนน ปตฺเตน อุปลกฺขิโต หุตฺวาติ อตฺโถฯ อูนปญฺจพนฺธโน หิ ปตฺโต เอตฺถ ลกฺขณภาเวน คหิโตฯ เตเนวาห ‘‘อิตฺถมฺภูตสฺส ลกฺขเณ กรณวจน’’นฺติฯ ตตฺถ อิตฺถมฺภูตสฺสาติ กญฺจิ ปการํ ปตฺตสฺสฯ ลกฺขียเต อเนนาติ ลกฺขณํ, ตสฺมิํ กรณวจนํ, ตติยาวิภตฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘ปกาโร’’ติ จ สามญฺญสฺส เภทโก วิเสโส วุจฺจติฯ ตถา หิ อูนปญฺจพนฺธเนน ปตฺเตนาติ เอตฺถ ภิกฺขุภาวสามญฺญสฺส อูนปญฺจพนฺธนปตฺตภาโว ปกาโร, ตํ ภิกฺขุ อาปนฺโน, ตสฺส ปตฺโต ลกฺขณํฯ ยทิ อปริปุณฺณปญฺจพนฺธโน ปตฺโต อูนปญฺจพนฺธโน นาม โหติ, อถ กสฺมา อิมสฺส ปทภาชนิยํ อพนฺธโนปิ วุตฺโตติ อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ วากฺโยปญฺญาเสฯ พนฺธโนกาเส สติ วา อสติ วา พนฺธนวิรหิโต ปตฺโต อพนฺธโน, ปญฺจพนฺธนานํ โอกาโส อสฺสาติ ปญฺจพนฺธโนกาโสฯ อปตฺโตติ ปตฺโต นาม น โหตีติ อตฺโถ, ปากติกํ กาตุํ อสมตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ อิทญฺจ อญฺญสฺส วิญฺญาปเน การณวจนํฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา อญฺญํ วิญฺญาเปตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ

พนฺธนญฺจ นาเมตํ ยสฺมา พนฺธโนกาเส สติ โหติ, อสติ น โหติ, ตสฺมา ตสฺส ลกฺขณํ, พนฺธนวิธิญฺจ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺมิํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ มุขวฏฺฏิสมีเป ปน ปตฺตเวธเกน วิชฺฌิยมาเน กปาลสฺส พหลตฺตา ภิชฺชติ, ตสฺมา เหฏฺฐา วิชฺฌิตพฺโพฯ เตนาห ‘‘เหฏฺฐิมปริยนฺเต’’ติอาทิฯ สุขุมํ วา ฉิทฺทํ กตฺวา พนฺธิตพฺโพติ สุขุเม ฉิทฺเท ติปุปฏฺฏาทีหิ ปโยชนํ นตฺถิ, สุตฺตํ ปกฺขิปิตฺวาว อธิฏฺฐาตพฺโพติ อธิปฺปาโยฯ น เกวลํ ติปุสุตฺตกาทินาว พนฺธิตพฺโพติ อาห ‘‘ผาณิต’’นฺติอาทิฯ ผาณิตํ ฌาเปตฺวา ปาสาณจุณฺเณนาติ ปาสาณจุณฺเณน สทฺธิํ ผาณิตํ ปจิตฺวา ตถาปกฺเกน ปาสาณจุณฺเณนาติ อตฺโถฯ นิสฺสชฺชิตพฺโพติ ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต อูนปญฺจพนฺธเนน ปตฺเตน เจตาปิโต นิสฺสคฺคิโย, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ (ปารา. 613) นิสฺสชฺชิตพฺโพฯ เตนาห ‘‘นิสฺสชฺชนฺเตนา’’ติอาทิฯ สมฺมเตนาติ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ปตฺตคฺคาหาปกํ สมฺมนฺเนยฺย, เอสา ญตฺติ ฯ สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ปตฺตคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปตฺตคฺคาหาปกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ปตฺตคฺคาหาปโก, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ (ปารา. 614) –

เอวํ ปทภาชเน วุตฺตาย ญตฺติทุติยกมฺมวาจาย สมฺมเตนฯ ปตฺตสฺส วิชฺชมานคุณํ วตฺวาติ ‘‘อยํ, ภนฺเต, ปตฺโต ปมาณยุตฺโต สุนฺทโร เถรานุรูโป’’ติอาทินา (ปารา. อฏฺฐ. 2.615) วิชฺชมานานิสํสํ วตฺวาฯ ปตฺตปริยนฺโตติ ปริยนฺเต ฐิตปตฺโตฯ อเทเสติ มญฺจปีฐจฺฉตฺตนาคทนฺตกาทิเก อเทเสฯ ปตฺตสฺส หิ นิกฺขิปนเทโส ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาธารก’’นฺติอาทินา นเยน ขนฺธเก วุตฺโตเยวฯ อปริโภเคนาติ ยาคุรนฺธนรชนปจนาทินา อยุตฺตปริโภเคนฯ อนฺตรามคฺเค ปน พฺยาธิมฺหิ อุปฺปนฺเน อญฺญสฺมิํ ภาชเน อสติ มตฺติกาย ลิมฺปิตฺวา ยาคุํ ปจิตุํ, อุทกํ วา ตาเปตุํ วฏฺฏติฯ วิสฺสชฺเชตีติ อญฺญสฺส เทติฯ สเจ ปน สทฺธิวิหาริโก วา อนฺเตวาสิโก วา อญฺญํ วรปตฺตํ ฐเปตฺวา ‘‘อยํ มยฺหํ สารุปฺโป, อยํ เถรสฺสา’’ติ คณฺหาติ, วฏฺฏติฯ อญฺโญ วา ตํ คเหตฺวา อตฺตโน ปตฺตํ เทติ, วฏฺฏติฯ ‘‘มยฺหเมว ปตฺตํ อาหรา’’ติ วตฺตพฺพกิจฺจํ นตฺถิฯ

ญาตกปฺปวาริเตติ เอตฺถ สงฺฆวเสน ปวาริตฏฺฐาเน ปญฺจพนฺธเนเนว วฏฺฏติ, ปุคฺคลวเสน ปน ปวาริตฏฺฐาเน อูนปญฺจพนฺธเนนาปิฯ อกตวิญฺญตฺติ นาม ‘‘วท, ภนฺเต, ปจฺจเยนา’’ติ เอวํ อกตฏฺฐาเน วิญฺญตฺติฯ

อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

อุคฺคเหตฺวาติ อุคฺคหิตกํ กตฺวา, อปฺปฏิคฺคหิตํ สยเมว คเหตฺวาติ อตฺโถฯ สตฺตาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺติกตา เจตฺถ อนชฺโฌหรณียตํ อาปนฺนตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ กสฺมา เอเตน อิทํ ทสฺสิตํ โหตีติ อาห ‘‘ตานิ หี’’ติอาทิฯ ภิสกฺกสฺส อิมานิ เตน อนุญฺญาตตฺตาติ เภสชฺชานิ, เยสํ เกสญฺจิ สปฺปายานเมตํ อธิวจนํฯ เตนาห ‘‘เภสชฺชกิจฺจํ กโรนฺตุ วา, มา วา, เอวํ ลทฺธโวหารานี’’ติฯ อิทานิ สตฺตาหกาลิกํ นิสฺสคฺคิยวตฺถุภูตํ สปฺปินวนีตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สปฺปิ นาม ควาทีน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อาทิสทฺเทน อชิกาทีนํ คหณํฯ ‘‘เยสํ มํสํ กปฺปตี’’ติ อิมินา ปากเฏหิ โคอชิกาทีหิ อญฺญานิปิ มิคโรหิตาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ เยสญฺหิ ขีรํ อตฺถิ, สปฺปิปิ เตสํ อตฺถิเยวฯ ตํ ปน สุลภํ วา โหตุ, ทุลฺลภํ วา, อสํโมหตฺถํ วุตฺตํฯ มกฺขิกามธุเมวาติ ขุทฺทกภมรมธุกรีหิ ตีหิ มกฺขิกาหิ กตํ มธุเมวฯ อุจฺฉุรสนฺติ สุทฺโธทกสมฺภินฺนานํ วเสน ทุวิธมฺปิ อุจฺฉุรสํฯ ‘‘อคิลานสฺส คุโฬทก’’นฺติ (มหาว. 284) ปน อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตตฺตา อุทกสมฺภินฺโน อคิลานสฺส วฏฺฏติฯ ‘‘อวตฺถุกปกฺกา วา’’ติ อิมินา สวตฺถุกปกฺกา น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ มหาปจฺจริยํ ปน ‘‘เอตํ สวตฺถุกปกฺกํ วฏฺฏติ, โน วฏฺฏตีติ ปุจฺฉํ กตฺวา อุจฺฉุผาณิตํ ปจฺฉาภตฺตํ โนวฏฺฏนกํ นาม นตฺถี’’ติ วุตฺตํ, ตํ ยุตฺตนฺติ สมนฺตปาสาทิกายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.623) วุตฺตํฯ อุจฺฉุวิกตีติ อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตา รสลสิกาทิกาฯ ปกตตฺตานํ ปฏินิทฺเทสตฺตา ตํ-สทฺทสฺส เตน ปกตานํ เภสชฺชานํ เอว คหณํ, น เตสํ วตฺถูนนฺติ อาห ‘‘ตานิ เภสชฺชานี’’ติอาทิฯ น เตสํ วตฺถูนีติ เตสํ สปฺปิอาทีนํ การณานิ ขีราทีนิ อปฺปฏิคฺคเหตฺวาติ อตฺโถฯ

วสาเตลนฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.623) ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสานิ เภสชฺชานิ อจฺฉวสํ มจฺฉวสํ สุสุกาวสํ สูกรวสํ คทฺรภวส’’นฺติ (มหาว. 262) เอวํ อนุญฺญาตวสานํ เตลํฯ ยานีติ ยานิ เภสชฺชานิฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสานิ เภสชฺชานิ อจฺฉวสํ มจฺฉวสํ สุสุกาวสํ สูกรวสํ คทฺรภวสํ กาเล ปฏิคฺคหิตํ กาเล นิปฺปกฺกํ กาเล สํสฏฺฐํ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ เอวํ เตลตฺถํ วสาปฏิคฺคหณสฺส อนุญฺญาตตฺตา ‘‘วสาเตลํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กาเลติ ปุเรภตฺตํฯ สํสฏฺฐนฺติ ปริสฺสาวิตํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อนุญฺญาตํ, ตสฺมาฯ ‘‘อจฺฉวส’’นฺติ วจเนน ฐเปตฺวา มนุสฺสวสํ สพฺเพสํ อกปฺปิยมํสานํ วสาย อนุญฺญาตตฺตา ‘‘ฐเปตฺวา มนุสฺสวส’’นฺติ วุตฺตํฯ

สามํ ปจิตฺวาติ กาเลเยว สามํ ปจิตฺวาฯ นิพฺพตฺติตเตลมฺปีติ กาเลเยว อตฺตนา วิเวจิตเตลมฺปิฯ ติวิธมฺปิ เจตํ กาเลเยว วฏฺฏติฯ