โย ปน ตนุกปตฺตตฺถวิกนฺตเร (ปารา. อฏฺฐ. 2.575) วา อาโยคอํสพทฺธกกายพนฺธนาทีนํ อนฺตเรสุ วา ปิปฺผลิกาทีนํ มลรกฺขณตฺถํ สิปาฏิกายํ วา อนฺตมโส วาตาพาธิโก กณฺณจฺฉิทฺเทปิ โลมานิ ปกฺขิปิตฺวา คจฺฉติ , อาปตฺติเยวฯ สุตฺตเกน ปน พนฺธิตฺวา ปกฺขิตฺตํ กตภณฺฑฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, เวณิํ กตฺวา หรติ, อิทํ นิธานมุขํ นาม, อาปตฺติเยวฯ

ปฐมปฺปฏิลาโภติ อตฺตโน อตฺถาย เอฬกโลมานํ ปฐมุปฺปตฺติฯ เอเตน อจฺฉินฺนนิสฺสฏฺฐปฺปฏิลทฺธานํ ปฏิกฺเขโปฯ อญฺญสฺส อชานนฺตสฺส ยาเน ปกฺขิปิตฺวาติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.572) คจฺฉนฺเต รถาทิเก วา หตฺถิปิฏฺฐิอาทีสุ วา สามิกสฺส อชานนฺตสฺเสว ‘‘หริสฺสตี’’ติ ปกฺขิปิตฺวาฯ อคจฺฉนฺเตปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน อคจฺฉนฺเต รถาทิมฺหิ วา หตฺถิปิฏฺฐิอาทีสุ วา ฐเปตฺวา อาโรหิตฺวา สาเรติ, เหฏฺฐา วา คจฺฉนฺโต โจเทติ, ปกฺโกสนฺโต วา อนุพนฺธาเปติ, ‘‘อญฺญํ หราเปตี’’ติ (ปารา. 575) วจนโต อนาปตฺติฯ เอตฺถ จ ‘‘อชานนฺตสฺส ยาเน’’ติ อิมินา ชานนฺตสฺส เจ ยาเน ปกฺขิปติ, อญฺญํ หราเปติ นามาติ ทสฺเสติฯ อหรณปจฺจาหรณนฺติ หรณปจฺจาหรณานมภาโวฯ

เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

สกฺเกสูติ ‘‘สกฺยา วต, โภ กุมารา’’ติ (ที. นิ. 1.267) อุทานํ ปฏิจฺจ ‘‘สกฺยา’’ติ ลทฺธนามานํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิสทฺเทน ‘‘สกฺกา’’ติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ สกฺเกสุ ชนปเทฯ ฉพฺพคฺคิยา นาม ปณฺฑุกโลหิตกาทโย ฉมูลกา, เตสํ สิสฺสา จฯ

เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ชาตรูปสิกฺขาปทวณฺณนา

รชตนฺติ น เกวลํ รูปิยเมว อิธาธิปฺเปตํ, อถ โข ยํ กิญฺจิ โวหารคมนียํ กหาปณาทิ จ เอตํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘อปิจา’’ติอาทิฯ ตตฺถ กหาปโณติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.583-584) สุวณฺณมโย วา รูปิยมโย วา ปากติโก วาฯ โลหมาสโก นาม ตมฺพโลหาทีหิ กตมาสโกฯ ทารุมาสโก นาม สารทารุนา วา เวฬุเปสิกาย วา อนฺตมโส ตาลปณฺเณนปิ รูปํ ฉินฺทิตฺวา กตมาสโกฯ ชตุมาสโก นาม ลาขาย วา นิยฺยาเสน วา รูปํ สมุฏฺฐาเปตฺวา กตมาสโกฯ ‘‘เย โวหารํ คจฺฉนฺตี’’ติ อิมินา ปน ปเทน โย โย ยตฺถ ยตฺถ ชนปเท ยทา ยทา โวหารํ คจฺฉติ, อนฺตมโส อฏฺฐิมโยปิ จมฺมมโยปิ รุกฺขผลพีชมโยปิ สมุฏฺฐาปิตรูโปปิ อสมุฏฺฐาปิตรูโปปิ สพฺโพ สงฺคหิโตฯ ตเทวาติ ชาตรูปรชตเมวฯ หิรญฺญํ นาม กหาปโณฯ

‘‘สาทิยตี’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘คณฺหิตุกาโม โหตี’’ติฯ น เกวลํ กายวาจาหิ ปฏิกฺขิตฺตเมว ปฏิกฺขิตฺตํ โหติ, อถ โข มนสาปิ ปฏิกฺขิตฺตํ ปฏิกฺขิตฺตเมว โหตีติ อาห ‘‘กายวาจาหี’’ติอาทิฯ สเจ ปน กายวาจาหิ อปฺปฏิกฺขิปิตฺวา จิตฺเตน อธิวาเสติ, กายวาจาหิ กตฺตพฺพสฺส ปฏิกฺเขปสฺส อกรณโต อกิริยสมุฏฺฐานํ กายวจีทฺวาเร อาปตฺติํ อาปชฺชติฯ มโนทฺวาเร ปน อาปตฺติ นาม นตฺถิฯ

เอโก สตํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.583-584) วา สหสฺสํ วา ปาทมูเล ฐเปติ ‘‘ตุยฺหิทํ โหตู’’ติ, ภิกฺขุ ‘‘นยิทํ กปฺปตี’’ติ ปฏิกฺขิปติฯ อุปาสโก ‘‘ปริจฺจตฺตํ มยา ตุมฺหาก’’นฺติ คโต, อญฺโญ ตตฺถ อาคนฺตฺวา ปุจฺฉติ ‘‘กิํ, ภนฺเต, อิท’’นฺติฯ ยํ เตน จ อตฺตนา จ วุตฺตํ, ตํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ โส เจ วทติ ‘‘โคเปสฺสามิ, ภนฺเต, คุตฺตฏฺฐานํ ทสฺเสถา’’ติ, สตฺตภูมิกมฺปิ ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ‘‘อิทํ คุตฺตฏฺฐาน’’นฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ, ‘‘อิธ นิกฺขิปาหี’’ติ น วตฺตพฺพํฯ เอตฺตาวตา กปฺปิยญฺจ อกปฺปิยญฺจ นิสฺสาย ฐิตํ โหติ, ทฺวารํ ปิทหิตฺวา รกฺขนฺเตน วสิตพฺพํฯ สเจ กิญฺจิ วิกฺกายิกภณฺฑํ ปตฺตํ วา จีวรํ วา อาคจฺฉติ, ‘‘อิทํ คเหสฺสถ, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ‘‘อุปาสก, อตฺถิ อมฺหากํ อิมินา อตฺโถ, วตฺถุ จ เอวรูปํ นาม สํวิชฺชติ, กปฺปิยการโก นตฺถี’’ติ วตฺตพฺพํฯ สเจ โส วทติ ‘‘อหํ กปฺปิยการโก ภวิสฺสามิ, ทฺวารํ วิวริตฺวา เทถา’’ติ, ทฺวารํ วิวริตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ โอกาเส ฐปิต’’นฺติ วตฺตพฺพํ, ‘‘อิมํ คณฺหา’’ติ น วตฺตพฺพํฯ เอวญฺจ กปฺปิยญฺจ อกปฺปิยญฺจ นิสฺสาย ฐิตเมว โหติฯ โส เจตํ คเหตฺวา ตสฺส กปฺปิยภณฺฑํ เทติ, วฏฺฏติฯ สเจ อธิกํ คณฺหาติ, ‘‘น มยํ ตว ภณฺฑํ คณฺหาม, นิกฺขมาหี’’ติ วตฺตพฺโพฯ