อยํ ปน วิเสโส – ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กรเณ, พหุตรํ โอทาตานํ พหุตรํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กรเณ , สุทฺธํ โอทาตานํ สุทฺธํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กรเณ จ อนาปตฺตีติฯ

องฺเคสุ ปน ปฐมงฺคํ กาฬกานํ ทฺเวภาคโต อติเรกภาโวติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิมานิ ตีณิ น เกวลํ อนิสฺสฏฺฐาเนว ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏนฺตีติ อาห ‘‘อิมานิ ปนา’’ติอาทิฯ ‘‘ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏนฺตี’’ติ อิมินา ยทิ ปริภุญฺชติ, ทุกฺกฏนฺติ ทสฺเสติฯ

ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

ยํ สนฺถตสมฺมุติํ เทตีติ สมฺพนฺโธฯ คิลานสฺส ภิกฺขุโนติ ยสฺส วินา สนฺถตา น ผาสุ โหติ, น สกฺโกติ จ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ, เอวํภูตสฺส คิลานสฺส ภิกฺขุโนฯ สนฺถตสมฺมุติํ เทตีติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน น สกฺโกติ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุ’’นฺติอาทินา (ปารา. 560) ปทภาชเน วุตฺตาย ญตฺติทุติยกมฺมวาจาย สนฺถตสมฺมุติํ เทติฯ

สาติ สนฺถตสมฺมุติฯ วูปสนฺโต วา ปุน กุปฺปตีติ วูปสนฺโต วา โส อาพาโธ ปุน กุปฺปติ, อนุวสฺสมฺปิ กาตุํ วฏฺฏติ, ปุน สมฺมุติทานกิจฺจํ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ น เกวลํ ตสฺมิํเยว โรเค กุปฺปิเต, อถ โข อญฺญสฺมิํ โรเค กุปฺปิเตปิ คตคตฏฺฐาเน อนุวสฺสํ กาตุํ ลภติฯ เตเนว หิ สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘สเจ อโรโค หุตฺวา ปุน มูลพฺยาธินาว คิลาโน โหติ , โสเยว ปริหาโร, นตฺถญฺญํ ‘สมฺมุติกิจฺจ’นฺติ ผุสฺสเทวตฺเถโร อาหฯ อุปติสฺสตฺเถโร ปน โส วา พฺยาธิ ปฏิกุปฺปตุ, อญฺโญ วา, สกิํ ‘คิลาโน’ติ นามํ ลทฺธํ ลทฺธเมว, ปุน ‘สมฺมุติกิจฺจํ นตฺถี’ติ อาหา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.557) อุปติสฺสตฺเถรวาโท ปจฺฉา วุตฺโตฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, สนฺถตํ อูนกฉพฺพสฺสานิ การาปิตํ อญฺญตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 562) อิมินา นเยน นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เสสํ ปฐมสทิสเมวา’’ติ อิมินา ‘‘อตฺตนา กตํ ปเรหิ ปริโยสาเปตี’’ติอาทิกํ อติทิฏฺฐํฯ

อยํ ปน วิเสโส – ปริปุณฺเณ ฉพฺพสฺเส วา อติเรกฉพฺพสฺเส วา อนาปตฺติฯ องฺเคสุ จ ฉพฺพสฺสานํ อนฺโตภาโว นานาตฺตํฯ

ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. นิสีทนสิกฺขาปทวณฺณนา

นิสีทนสนฺถตนฺติ ‘‘นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจตี’’ติ เอตฺถ ปทภาชนิยํ (ปารา. 568) วุตฺตตฺตา สทสํ สนฺถตํ, เอตฺถ จ นิสีทนคฺคหณํ สนฺถเต จีวรสญฺญานิวารณตฺถํ, ยโต เต ภิกฺขู กมฺพลจีวรสญฺญาย สนฺถตํ ฉฑฺเฑตฺวา ธุตงฺคานิ สมาทิยิํสุฯ สยนาสนปฺปโยชนตฺตา สนฺถตสฺส ‘‘ปุราณสนฺถตํ นามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ สนฺถเตฯ วิทตฺถิมตฺตนฺติ สุคตวิทตฺถิมตฺตํฯ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท จายํ ‘‘อนาปตฺติ อลภนฺโต โถกตรํ อาทิยิตฺวา กโรตี’’ติ (ปารา. 570) ปทภาชเน วุตฺตตฺตาฯ เอกเทเสติ อิทานิ กตฺตพฺพนวสนฺถตสฺส เอกปฺปเทเสฯ วิชเฏตฺวาติ วิทฺธํเสตฺวาฯ อนาทาติ ย-การโลเปนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘สติ ปุราณสนฺถเต อคฺคเหตฺวา’’ติฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, นิสีทนสนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 568) อิมินา นเยน นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ สนฺถตวิสฺสชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตนฺติ ภควตา สนฺถตานิ วิปฺปกิณฺณานิ ทิสฺวา ‘‘สทฺธาเทยฺยวินิปาตเน การณํ นตฺถิ, ปริโภคุปายํ เนสํ ทสฺเสสฺสามี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.566) สนฺถตวิสฺสชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํฯ กิริยากิริยตฺตา อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส ‘‘เสสํ ตติยสทิสเมวา’’ติ วุตฺตํ, ทฺเวภาคสิกฺขาปทสทิสเมวาติ อตฺโถฯ อยํ ปน วิเสโส – ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิยา อาทาย กรเณ, อลภนฺตสฺส โถกตรํ อาทาย กรเณ, สพฺพถา อลภนฺตสฺส อนาทาย กรเณ จ อนาปตฺตีติฯ องฺเคสุ ปเนตฺถ ปฐมงฺคปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิอนาทิยนาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

นิสีทนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ