1. โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา

โกสิยมิสฺสกนฺติ ‘‘โกสการกา’’ติ ลทฺธโวหารานํ ปาณกานํ โกสโต นิพฺพตฺตํ อํสุ โกสิยํ, เตน มิสฺสํ โกสิยมิสฺสกํฯ เตน ปน โกสิเยน อปฺปเกนาปิ มิสฺสิตํ โกสิยมิสฺสกเมว, น อิทํ อพฺโพหาริกนฺติ วตฺตุํ ลพฺภาฯ เตนาห ‘‘เอเกนาปี’’ติอาทิฯ โกสิยํสุนาติ กิมิโกสสมฺภเวน อํสุนาฯ ‘‘อนฺตมโส’’ติอาทิกํ ปน อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส อจิตฺตกตฺตา วุตฺตํฯ สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ อวายิมํฯ เตนาห ‘‘สเม ภูมิภาเค’’ติอาทิฯ อิมสฺเสว วจนสฺส อนุสาเรนาติ อิมสฺเสว ปฐมสนฺถตสฺส นิสฺสชฺชนวิธานวจนานุสาเรนฯ สพฺพสนฺถตนฺติ สพฺพสนฺถตนิสฺสชฺชนวิธานํฯ

อญฺญสฺสตฺถาย การาปเน ทุกฺกฏตฺตา อตฺตโน อตฺถาย การาปนวเสน ‘‘สาณตฺติก’’นฺติ วุตฺตํฯ อตฺตนา วิปฺปกตปริโยสาปนนเยนาติ ‘‘อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปารา. 545) อิมินา นเยนฯ วิตานาทิกรเณติ วิตานภูมตฺถรณสาณิปาการภิสิพิพฺโพหนกรเณฯ ยถา จ วิตานาทิกรเณ, เอวํ เตนากาเรน ปริโภเคปิ อนาปตฺติฯ ‘‘อวายิม’’นฺติ (ปารา. 544) วุตฺตตฺตา วายิตฺวา กโรนฺตสฺสาปิ อนาปตฺติฯ

โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทวณฺณนา

กาฬกานนฺติ สภาเวน วา รชเนน วา กาฬกานํฯ ยถาห ‘‘กาฬกํ นาม ทฺเว กาฬกานิ ชาติยา กาฬกํ วา รชนกาฬกํ วา’’ติฯ อญฺเญหิ อมิสฺสิตานนฺติ อญฺเญหิ อมิสฺสิตกาฬกานนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ยถา ปฐเม ‘เอเกนาปิ โกสิยํสุนา’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตํ, ตถา อิธาปิ ‘เอเกนาปิ อญฺเญน อมิสฺเสตฺวา’ติ อวุตฺตตฺตา อญฺเญน ปน มิสฺสกโภเคปิ อปญฺญายมานรูปกํ เจ ‘สุทฺธกาฬก’มิจฺเจว วุจฺจตี’’ติ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 547) วทนฺติฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถต’’นฺติอาทินา (ปารา. 549) นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ เสสนฺติ ปุพฺพปโยคทุกฺกฏจตุกฺกปาจิตฺติยาทิกํฯ องฺเคสุ ปน ‘‘สุทฺธกาฬกภาโว’’ติ อยํ วิเสโสฯ

สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา

คเหตพฺพาติ ยถา กาฬกา อธิกา น โหนฺติ, ตถา คเหตพฺพาฯ ฐเปตฺวา เจตฺถ กาฬกโอทาเต อวเสสา โคจริเยสุเยว สงฺคหํ คจฺฉนฺตีติ (สารตฺถ. ฏี. 2.552) ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถ จ ทฺเว ภาคาติ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท กาฬกานํ อธิกคฺคหณสฺส ปฏิกฺเขปวเสน สิกฺขาปทสฺส ปญฺญตฺตตฺตาฯ ตสฺมา กาฬกานํ ภาคทฺวยโต อธิกํ น วฏฺฏติ, อูนกํ วฏฺฏติฯ เตนาห ‘‘เอกสฺสาปี’’ติอาทิฯ เอกสฺสาปิ กาฬกโลมสฺส อติเรกภาเวติ ตุลาย ธารยิตฺวา ฐปิเตสุ อนฺตมโส วาตเวเคนปิ ปหิตสฺส เอกสฺสาปิ กาฬกโลมสฺส อธิกภาเว สตีติ อตฺโถฯ ‘‘ตติยํ โอทาตานํ, จตุตฺถํ โคจริยาน’’นฺติ อิทํ ปน เหฏฺฐิมปริจฺเฉโท เตสํ อธิกคฺคหเณ ปฏิกฺเขปาภาวโตฯ ตสฺมา เตสํ วุตฺตปฺปมาณโต อธิกมฺปิ วฏฺฏติฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, สนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ทฺเว ตุเล สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ, ตุลํ โอทาตานํ, ตุลํ โคจริยานํ สนฺถตํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 554) อิมินา นเยน นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ อาทาย จ วุตฺตปริจฺเฉเทน อนาทาย จ กรณโต กิริยากิริยํฯ เสสนฺติ ปุพฺพปโยคทุกฺกฏจตุกฺกปาจิตฺติยาทิกํฯ