นิทานวณฺณนา

‘‘อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหติ, ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ…เป.… ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’’นฺติอาทินา นเยน วุตฺตํฯ เอตฺเถว ยาวตติยานุสาวนกถาวสาเน อถ โข อุทฺเทสกาเล ‘‘อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหตี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทานํฯ ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามี’’ติอาทินา นเยน อาคตํฯ อุโปสถกฺขนฺธเกปิ เอวเมว อาคตํฯ ตตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตํ ปจฺฉา อาคตสุตฺเตน วิรุชฺฌติฯ ตสฺมา ยถา น วิรุชฺฌติ, ตถา อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ เอวํ น วิรุชฺฌตีติ เอเกฯ กถํ? ‘‘อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหตี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทานํฯ ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามี’’ติอาทินา สุอุทฺทิฏฺฐํ โหตีติ เอตํ อุทฺเทสลกฺขณํ อิธาปิ ขนฺธเกปิ วุตฺตตฺตาฯ ตสฺมา ‘‘ผาสุ โหตี’’ติ วตฺวา ‘‘ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามี’’ติ วุตฺตฏฺฐาเน อวุตฺตมฺปิ อาเนตฺวา คเหตพฺพํฯ กสฺมา? อิธ นิทานํ น ทสฺสิตํ, อุทฺเทโส อุทฺเทสกาเล อุทฺทิสิตพฺพลกฺขณสฺส ตตฺถ วุตฺตตฺตาฯ อปิจ ‘‘นิทานุทฺเทโส’’ติ ปทํ อุทฺธริตฺวา นิทานุทฺเทสํ ทสฺเสตุกาโมปิ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ…เป.… อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหตี’’ติ ปาฐวเสน อาคตํ นิทานํ นิฏฺฐาเปตฺวา อุปริ อฏฺฐกถาวเสน โยเชตพฺพํ ปาฬิํ อิธ โยเชตฺวา ‘‘ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ…เป.… ธารยามี’’ติ นิทานปาฬิํ ปริปุณฺณํ กตฺวา ปุน ‘‘ตตฺถ นิทานุทฺเทโส’’ติ อุทฺธฏปทวเสน สงฺเขปโต นิทานุทฺเทสลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวเมตํ ธารยามี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’’นฺติอาทิ วุตฺตํ, ตสฺมา เอวํ อุปริ จ ขนฺธเก จ, อถ โข อุทฺเทสกาเล ‘‘อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหตี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทานํฯ ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามี’’ติอาทิ นิทานุทฺเทโสว ทสฺสิโต, น นิทานํฯ

สวนาณตฺติวจนนฺติ เอตฺถ สงฺฆนวกตเรน วตฺตุํ อยุตฺตนฺติ เจ? ยุตฺตเมวฯ ‘‘ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน เอวํ วตฺตพฺพ’’นฺติ ภควตา วุตฺตตฺตา ภควโตว อาณตฺติ, น อุทฺเทสกสฺสฯ อิธ นวกตรวเสน วุตฺตํฯ เถโรปิ ปน อุทฺทิสิตุํ ลภตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘เถราธิกํ ปาติโมกฺข’’นฺติ วุตฺตํฯ อิมินา สุตฺเตน นวกตโร น ลภตีติ เจ? ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘โย ตตฺถ ภิกฺขู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ยถา จตุวคฺเคน ฐเปตฺวา อุปสมฺปทาปวารณาอพฺภานานิ สพฺพํ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ, เอวํ ‘‘อติเรกวีสติวคฺเคน อิมํ นาม กมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ อวตฺวา อติเรกวจนตฺตา อญฺญํ อตฺถํ สูเจติ, กิํ ตนฺติ ‘‘จตุวคฺคาทินา’’ติอาทิฯ ตญฺหิ เตหิ เอว สิทฺธํฯ