1. กถินสิกฺขาปทวณฺณนา

นิฏฺฐิตจีวรสฺมินฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.462-463) นิฏฺฐิตญฺจ ตํ จีวรญฺจาติ นิฏฺฐิตจีวรํ, นิฏฺฐิเต อานิสํสมูลเก จีวเร, ปจฺจาสาจีวเร จาติ อตฺโถฯ ยสฺมา ปน ตํ จีวรํ กรเณนปิ นิฏฺฐิตํ โหติ นาสนาทีหิปิ, ตสฺมา ‘‘สูจิกมฺมปริโยสาเนน วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยํ กิญฺจิ สูจิยา กตฺตพฺพํ ปาสกปฏฺฏคณฺฐิกปฏฺฏปริโยสานกมฺมํ, ตํ สูจิกมฺมปริโยสานํ นาม, เตนฯ นฏฺฐนฺติ โจราทีหิ หฏํฯ เอตมฺปิ หิ กรณปลิโพธสฺส นิฏฺฐิตตฺตา ‘‘นิฏฺฐิต’’นฺติ วุจฺจติฯ วินฏฺฐนฺติ อุปจิกาทีหิ ขาทิตํฯ ทฑฺฒนฺติ อคฺคินา ทฑฺฒํฯ จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนาติ ‘‘อสุกสฺมิํ นาม กุเล จีวรํ ลภิสฺสามี’’ติ ยา จีวราสา อุปฺปนฺนา โหติ, สา อุปจฺฉินฺนาฯ เอเตสมฺปิ กรณปลิโพธสฺเสว นิฏฺฐิตตฺตา นิฏฺฐิตภาโว เวทิตพฺโพฯ เตนาห ‘‘อิเมสุ วา’’ติอาทิฯ เอเตน จีวรปลิโพธาภาโว วุตฺโตฯ เตนาห ‘‘จีวรสฺส กรณปลิโพเธ อุปจฺฉินฺเนติ อตฺโถ’’ติฯ กถเมตํ วิญฺญายตีติ อาห ‘‘อตฺถตกถินสฺส หี’’ติอาทิฯ ปญฺจานิสํเส อญฺญตฺถ คนฺตุํ อทตฺวา สงฺคณฺหนฏฺเฐน กถินํ, ถิรนฺติ อตฺโถ, อตฺถตํ กถินํ เยน โส อตฺถตกถิโน, ตสฺส อตฺถตกถินสฺสฯ หีติ การณตฺเถ นิปาโตฯ ตาว กถินานิสํสํ ลภตีติ เอตฺถ โย อตฺถตกถิโน ภิกฺขูติ อชฺฌาหริตพฺพํ, ตาว โส อตฺถตกถิโน ภิกฺขูติ เวทิตพฺโพ, อนามนฺตจาราทิกํ กถินานิสํสํ ลภตีติ อตฺโถฯ ‘‘อตฺถตกถินสฺส ภิกฺขุโน’’ติ อิทํ วา ‘‘อตฺถตกถิโน ภิกฺขู’’ติ วิภตฺติวิปริณามํ กตฺวา โยเชตพฺพํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – จีวรปลิโพโธ อาวาสปลิโพโธติ ทฺเว ปลิโพธาฯ เตสุ เอกปลิโพเธปิ สติ ยสฺมา อนามนฺตจาราทิกํ อานิสํสํ ลภติ, นาสติฯ กสฺมา? ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิ’’นฺติ เอตสฺส จีวรสฺส กรณปลิโพเธ อุปจฺฉินฺเนติ อยมตฺโถ วิญฺญายตีติฯ สงฺฆสฺสาติ สงฺเฆนฯ กตฺตริ เจตํ สามิวจนํฯ อุพฺภเตติ อฏฺฐนฺนํ มาติกานมญฺญตเรน, อนฺตรุพฺภาเรน วา อุทฺธเฏฯ

ตตฺราติ ตสฺมิํ กถิเนฯ อุพฺภาโร อุทฺธรณํฯ ปุริมวสฺสํวุฏฺเฐ ติํสมตฺเต ปาเวยฺยเก ภิกฺขู อุทฺทิสฺส ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสํวุฏฺฐานํ ภิกฺขูนํ กถินํ อตฺถริตุ’’นฺติ กถินกฺขนฺธเก (มหาว. 306) ภควตา กถินสฺส อนุญฺญาตตฺตา ‘‘อยญฺหิ กถินตฺถาโร นาม…เป.… อนุญฺญาโต’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปุริมวสฺสํวุฏฺฐานนฺติ วสฺสจฺเฉทํ อกตฺวา ปุริมวสฺสํวุฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ เอเตน วุฏฺฐวสฺสวเสน ตาว ปุริมิกาย วสฺสํ อุปคตาเยว กถินตฺถารํ ลภนฺติ, น ปจฺฉิมิกาย อุปคตาติ ทสฺเสติฯ วุฏฺฐวสฺสวเสน ตาว เอวํ โหตุ, คณนวเสน ตํ กิตฺตกา ลภนฺตีติ อาห ‘‘โส’’ติอาทิฯ โสติ กถินตฺถาโรฯ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทนาติ คณนวเสน ปจฺฉิมโกฏิยาฯ ปญฺจนฺนํ ชนานํ วฏฺฏตีติ ปจฺฉิมโกฏิยา จตฺตาโร กถินทุสฺสสฺส ทายกา, เอโก ปฏิคฺคาหโกติ ปญฺจนฺนํ ชนานํ วฏฺฏติฯ เกจิ ปน ‘‘ปญฺจวคฺคกรณียตฺตา ‘ปญฺจนฺนํ ชนานํ วฏฺฏตี’ติ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ ‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ จตุวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ ฐเปตฺวา ตีณิ กมฺมานิ อุปสมฺปทํ ปวารณํ อพฺภาน’’นฺติ จมฺเปยฺยกฺขนฺธเก (มหาว. 388) วุตฺตตฺตาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา วุฏฺฐวสฺสวเสน ปุริมวสฺสํวุฏฺฐานํ อนญฺญาโต, ยสฺมา จ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ปญฺจนฺนํ ชนานํ วฏฺฏติ, ตสฺมาฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ วิหาเรฯ อานิสํเสติ อนามนฺตจาราทิเก กถินานิสํเสฯ อถ ปน จตฺตาโร ภิกฺขู วสฺสํ อุปคตา, เอโก ปริปุณฺณวสฺโส สามเณโร สเจ ปจฺฉิมิกาย อุปสมฺปชฺชติ, คณปูรโก เจว โหติ, อานิสํสญฺจ ลภติฯ ตโย ภิกฺขู, ทฺเว สามเณรา, ทฺเว ภิกฺขู, ตโย สามเณรา, เอโก ภิกฺขุ, จตฺตาโร สามเณราติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

ขนฺธเก วุตฺตาย ญตฺติทุติยกมฺมวาจายาติ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อิทํ สงฺฆสฺส กถินทุสฺสํ อุปฺปนฺนํฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ กถินทุสฺสํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺย กถินํ อตฺถริตุํ, เอสา ญตฺติฯ สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อิทํ สงฺฆสฺส กถินทุสฺสํ อุปฺปนฺนํ, สงฺโฆ อิมํ กถินทุสฺสํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เทติ กถินํ อตฺถริตุํฯ ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิมสฺส กถินทุสฺสสฺส อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทานํ กถินํ อตฺถริตุํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

ทินฺนํ อิทํ สงฺเฆน กถินทุสฺสํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กถินํ อตฺถริตุํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ (มหาว. 307) –

เอวํ กถินกฺขนฺธเก วุตฺตาย ญตฺติทุติยกมฺมวาจายฯ กถินตฺถารารหสฺสาติ กถินํ อตฺถริตุํ ภพฺพสฺสฯ โส จ โข ปุพฺพกรณชานนาทีหิ อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโตติ เวทิตพฺโพฯ วุตฺตญฺเหตํ วินยวินิจฺฉเย ‘‘อฏฺฐธมฺมโกวิโท ภิกฺขุ, กถินตฺถารมรหตี’’ติฯ ปริวาเรปิ (ปริ. 409) วุตฺตํ –

‘‘อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํฯ กตเมหิ อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ? ปุพฺพกรณํ ชานาติ, ปจฺจุทฺธารํ ชานาติ, อธิฏฺฐานํ ชานาติ, อตฺถารํ ชานาติ, มาติกํ ชานาติ, ปลิโพธํ ชานาติ, อุทฺธารํ ชานาติ, อานิสํสํ ชานาติ, อิเมหิ อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุ’’นฺติฯ

เอตฺถ จ ปุพฺพกรณํ นาม โธวนวิจารณจฺเฉทนพนฺธนสิพฺพนรชนกปฺปกรณํฯ ปจฺจุทฺธาโร นาม ปุราณสงฺฆาฏิอาทีนํ ปจฺจุทฺธรณํฯ อธิฏฺฐานํ นาม กถินจีวราธิฏฺฐานํฯ อตฺถาโร นาม กถินตฺถาโรฯ มาติกา นาม อฏฺฐ มาติกาฯ ปลิโพโธ นาม อาวาสปลิโพโธ จีวรปลิโพโธติ ทฺเว ปลิโพธาฯ อุทฺธาโร นาม ปกฺกมนนฺติกาทโยฯ อานิสํโส นาม ปญฺจานิสํสาฯ

ยํ ปน สมนฺตปาสาทิกายํ (มหาว. อฏฺฐ. 306) วุตฺตํ ‘‘กถินํ ปน เกน อตฺถริตพฺพํ? ยสฺส สงฺโฆ กถินจีวรํ เทติ, สงฺเฆน ปน กสฺส ทาตพฺพํ? โย ชิณฺณจีวโร โหติ, สเจ พหู ชิณฺณจีวรา โหนฺติ, วุฑฺฒสฺส ทาตพฺพํฯ วุฑฺเฒสุปิ โย มหาปริโส ตทเหว จีวรํ กตฺวา อตฺถริตุํ สกฺโกติ, ตสฺส ทาตพฺพํฯ สเจ วุฑฺโฒ น สกฺโกติ, นวกตโร สกฺโกติ, ตสฺส ทาตพฺพํฯ อปิจ สงฺเฆน มหาเถรสฺส สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา ‘ตุมฺเห, ภนฺเต, คณฺหถ, มยํ กตฺวา ทสฺสามา’ติ วตฺตพฺพ’’นฺติ, ตมฺปิ กถินตฺถารารหํเยว คเหตฺวาว ทาตพฺพํฯ

เทนฺเตน ปน ตีสุ จีวเรสุ ยํ ยํ ชิณฺณํ โหติ, ตํ ตทตฺถาย ทาตพฺพํฯ ปกติยา ทุปฏฺฏจีวรสฺส ทุปฏฺฏตฺถาเยว ทาตพฺพํฯ สเจปิสฺส เอกปฏฺฏจีวรํ ฆนํ โหติ, กถินสาฏโก จ เปลโว, สารุปฺปตฺถาย ทุปฏฺฏปฺปโหนกเมว ทาตพฺพํฯ ‘‘อหํ อลภนฺโต เอกปฏฺฏํ ปารุปามี’’ติ วทนฺตสฺสาปิ ทุปฏฺฏํ ทาตุํ วฏฺฏติฯ โย ปน โลภปกติโก โหติ, ตสฺส น ทาตพฺพํฯ เตนาปิ กถินํ อตฺถริตฺวา ปจฺฉา สิพฺเพตฺวา ‘‘ทฺเว จีวรานิ กริสฺสามี’’ติ น คเหตพฺพํฯ

เตนาติ กถินตฺถารเกน ภิกฺขุนาฯ ตทเหวาติ ตสฺมิํเยว ทิวเสฯ ปญฺจ วา อติเรกานิ วา ขณฺฑานิ ฉินฺทิตฺวาติ ยถา ปญฺจขณฺฑิกาทีนํ สงฺฆาฏิอาทีนํ ติณฺณํ จีวรานํ อญฺญตรปฺปโหนกานิ มหามณฺฑลอฑฺฒมณฺฑลาทิวเสน ปญฺจ ขณฺฑานิ วา อติเรกานิ วา สตฺตาทิขณฺฑานิ โหนฺติ, เอวํ ฉินฺทิตฺวาฯ ตสฺมิญฺจ กถินจีวเร กริยมาเน ‘‘อหํ เถโร’’ติ วา ‘‘พหุสฺสุโต’’ติ วา เอเกนาปิ อกาตุํ น ลพฺภติฯ อนาทริเยน อกโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ ตสฺมา สพฺเพเหว สนฺนิปติตฺวา โธวนเฉทนสิพฺพนรชนานิ นิฏฺฐาเปตพฺพานิฯ เตนาห ‘‘เสสภิกฺขูหิปิ ตสฺส สหาเยหิ ภวิตพฺพ’’นฺติฯ กตจีวรเมวาติ นิฏฺฐิตปริกมฺมเมว กถินทุสฺสํฯ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน อนฺตรวาสโกปิ ฉินฺทิตฺวาว กาตพฺโพ อญฺญถา อตฺถารวิปตฺติโตฯ ยถาห –

‘‘กถญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อนตฺถตํ โหติ กถินํ? น อุลฺลิขิตมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ…เป.… น อญฺญตฺร ปญฺจเกน วา อติเรกปญฺจเกน วา ตทเหว สญฺฉินฺเนนา’’ติ (มหาว. 308)ฯ

เตเนวาห ‘‘อจฺฉินฺนาสิพฺพิตํ ปน น วฏฺฏตี’’ติฯ เตน ภิกฺขุนาติ อตฺถารเกน ภิกฺขุนาฯ อตฺถริตพฺพนฺติ อตฺถรณํ กาตพฺพํฯ ตญฺจ โข ตถาวจีเภทกรณเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถาห –

‘‘สเจ สงฺฆาฏิยา กถินํ อตฺถริตุกาโม โหติ, โปราณิกา สงฺฆาฏิ ปจฺจุทฺธริตพฺพา, นวา สงฺฆาฏิ อธิฏฺฐาตพฺพา, ‘อิมาย สงฺฆาฏิยา กถินํ อตฺถรามี’ติ วาจา ภินฺทิตพฺพา’’ติ (ปริ. 413) –

วิตฺถาโรฯ ‘‘ภนฺเต, อาวุโส’’ติ จ ‘‘อนุโมทถ, อนุโมทาหี’’ติ จ วจนเภทํ สนฺธาย ‘‘เถรานญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

เอวํ อตฺถารเกน ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อนุโมทเกหิ ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘เตหิปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อนุโมทามา’’ติ อตฺตนาว อตฺตนิ คารววเสน วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ เอวํ วุตฺตํ, ตถาปิ เอกเกน ‘‘อนุโมทามา’’ติ วตฺตุํ น วฏฺฏติ, ‘‘อนุโมทามิ’’จฺเจว วตฺตพฺพนฺติ วทนฺติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ อิทานิ กถินานิสํเส ทสฺเสตุํ ภูมิํ วิจารยนฺโต ‘‘ปุริมวสฺสํวุฏฺเฐสุปี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เตสํเยวาติ อตฺถารกอนุโมทกานํเยวฯ วุตฺตญฺเหตํ ปริวาเร ‘‘ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อตฺถตํ โหติ กถินํ อตฺถารกสฺส จ อนุโมทกสฺส จา’’ติ (ปริ. 403)ฯ เตติ อตฺถารกอนุโมทกาฯ ตโต ปฏฺฐายาติ อตฺถารานุโมทนโต ปฏฺฐายฯ ยาว กถินสฺสุพฺภาราติ น เกวลํ จีวรมาเสเยว, อถ โข อฏฺฐนฺนํ มาติกานํ อญฺญตเรน วา อนฺตรุพฺภาเรน วา ยาว กถินสฺสุพฺภารา ปญฺจานิสํเส ลภนฺติ, อุทฺธเฏ ปน น ลภนฺตีติ อตฺโถฯ

อิทานิ เต ปญฺจานิสํเส สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘อนามนฺตจาโร’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อนามนฺตจาโร นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน นิมนฺติตสฺส สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา กุเลสุ จาริตฺตาปชฺชนํฯ อสมาทานจาโร นาม นาเมนาธิฏฺฐิตสฺส จีวรสฺส อสมาทานจรณํ, นาเมนาธิฏฺฐิตานํ ติณฺณํ จีวรานมญฺญตรํ จีวรํ ยตฺถ กตฺถจิ นิกฺขิปิตฺวา อญฺญตฺถ อรุณุฏฺฐาปนนฺติ อตฺโถ, จีวรวิปฺปวาโสติ วุตฺตํ โหติฯ ยาวทตฺถจีวรนฺติ ยาวตา จีวเรน อตฺโถ โหติ, ตาวตกํ อนธิฏฺฐิตํ อวิกปฺปิตํ จีวรธารณํ, ทสาหมติกฺกมิตฺวา จีวรสฺส ฐปนนฺติ อตฺโถฯ คณสฺส โภชนํ คณโภชนํฯ คโณติ เจตฺถ จตฺตาโร วา ตตุตฺตริ วา ภิกฺขูฯ เตสํ วิญฺญตฺติโต วา นิมนฺตนโต วา ลทฺธสฺส โอทนาทีนํ ปญฺจนฺนํ อญฺญตรโภชนสฺส สห คหณนฺติ อตฺโถฯ โย จ ตตฺถ จีวรุปฺปาโทติ ตตฺถ กถินตฺถตสีมาย มตกจีวรํ วา โหตุ, สงฺฆํ อุทฺทิสฺส ทินฺนํ วา สงฺฆิเกน ตตฺรุปฺปาเทน อาภตํ วา เยน เกนจิ อากาเรน ยํ สงฺฆิกํ จีวรํ อุปฺปชฺชติ, ตํ เตสํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ตสฺมิํ อาวาเส สงฺฆสฺส อุปฺปนฺนจีวรญฺจา’’ติฯ

‘‘ยํ ปน ตตฺถ สงฺฆสฺส อุปฺปนฺนํ ปตฺตาทิ วา อญฺญํ ภณฺฑํ วา, ตํ สพฺเพสํ ปาปุณาติฯ ยํ ปน ตตฺรุปฺปาเทน ตณฺฑุลาทินา วตฺถํ เจตาปิตํ, อตฺถตกถินานเมว ตานิ วตฺถานิ ปาปุณนฺติฯ

วตฺเถหิ ปน ตณฺฑุลาทีสุ เจตาปิเตสุ สพฺเพสํ ตานิ ปาปุณนฺตี’’ติ คณฺฐิปเท วุตฺตํ, ตมฺปิ เจตาปิตกาลโต ปฏฺฐาย จีวรุปฺปาโท น โหตีติ สุวุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อนตฺถตกถินา ปน อิเมสุ ปญฺจสุ อานิสํเสสุ จีวรมาเส อสมาทานจารํ ฐเปตฺวา เสสานิสํเส ลภนฺติฯ ยทิ อสมาทานจาโรปิ ลพฺเภยฺย, ปาเวยฺยกา ภิกฺขู วสฺสํวุฏฺฐา โอกปุณฺเณหิ จีวเรหิ น ภควนฺตํ อุปสงฺกเมยฺยุํฯ ยสฺมา ตํ น ลพฺภติ, ตสฺมา จีวรมาเสปิ จีวรํ สมาทาย เอว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิํสุฯ

เอวํ กถินตฺถารํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อุพฺภารํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตํ ปเนตํ กถิน’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ มาติกาติ มาตโร, ชเนตฺติโยติ อตฺโถฯ กถินุพฺภารญฺหิ เอตา อฏฺฐ ชเนนฺติฯ ตาสุ ปกฺกมนํ อนฺโต เอติสฺสาติ ปกฺกมนนฺติกาฯ เอวํ เสสาปิ เวทิตพฺพาฯ ตตฺถ โย ภิกฺขุ อตฺถตกถิโน กถินจีวรํ อาทาย ตสฺมิํ อาวาเส นิรเปกฺโข ‘‘น ปจฺเจสฺส’’นฺติ ปกฺกมติ, ตสฺเสวํ ปกฺกมโต กถินุทฺธาโร อติกฺกนฺตมตฺตาย สีมาย โหตีติ ปกฺกมนนฺติโก กถินุทฺธาโรติ เวทิตพฺโพฯ

โย ปน อานิสํสจีวรํ อาทาย ปกฺกมติ, ตสฺส พหิสีมาคตสฺส เอวํ โหติ ‘‘อิเธวิมํ กริสฺสามิ, น ปุน ตํ วิหารํ คจฺฉิสฺสามี’’ติ ตสฺมิํ อาวาเส นิรเปกฺโข หุตฺวา ตํ จีวรํ กาเรติ, ตสฺส ภิกฺขุโน นิฏฺฐานนฺติโก กถินุทฺธาโรฯ

ยทิ ปน อานิสํสมูลจีวรํ อาทาย พหิสีมาคโต ‘‘เนวิมํ จีวรํ กริสฺสามิ, น จ ตํ อาวาสํ คจฺฉิสฺสามี’’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กโรติ, ตทา สนฺนิฏฺฐานนฺติโก กถินุทฺธาโรฯ

ตเทว อานิสํสจีวรํ ลทฺธา ตํ อาทาย พหิสีมํ คนฺตฺวา ‘‘อิเธวิมํ จีวรํ กริสฺสามิ, น คจฺฉิสฺสามี’’ติ กโรนฺตสฺส สเจ ตํ จีวรํ นสฺสติ วินสฺสติ ฑยฺหติ, นาสนนฺติโก กถินุทฺธาโร โหติฯ

สเจ ปน อานิสํสจีวรํ ลทฺธา ตสฺมิํ วิหาเร สาเปกฺโขว พหิสีมาคโต ‘‘วิหาเร ภิกฺขูหิ อนฺตรุพฺภารํ กต’’นฺติ สุณาติ, ตสฺส สวนนฺติโก กถินุทฺธาโร โหติฯ

อาสาย อวจฺเฉโท เอติสฺสาติ อาสาวจฺเฉทิกาฯ

โย ปน เยน เกนจิ ‘‘ตุยฺหํ จีวรํ ทสฺสามี’’ติ วุตฺโต ตสฺมิํ จีวเร อาสาย วิหาเร อเปกฺขํ ปหาย พหิสีมาคโต ปุน เตน ‘‘น สกฺโกมิ ทาตุ’’นฺติ วุตฺเต อาสํ ฉินฺทติ, ตสฺส อาสาวจฺเฉทิโก กถินุทฺธาโร โหติฯ

โย ปน วสฺสํวุฏฺฐวิหารโต อญฺญํ วิหารํ สาเปกฺโขว คนฺตฺวา อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเคเยว กถินุทฺธารํ วีตินาเมติ, ตสฺส สีมาติกฺกมนนฺติโก กถินุทฺธาโรฯ

สห อุพฺภาเรนาติ สหุพฺภาราฯ อานิสํสจีวรํ อาทาย สาเปกฺโขว พหิ คนฺตฺวา กถินุทฺธารํ สมฺภุณนฺตสฺส กถินุทฺธาโร สหุพฺภาโรติ เวทิตพฺโพฯ

‘‘เอตสฺมิํ ปน ปกฺกมนนฺติเก กถินุทฺธาเร ปฐมํ จีวรปลิโพโธ ฉิชฺชตี’’ติอาทินา จีวรปลิโพธุปจฺเฉทาทิกสฺส วินิจฺฉยสฺส วิตฺถารโต สมนฺตปาสาทิกายํ (มหาว. อฏฺฐ. 311) วุตฺตตฺตา 8 ‘‘ตตฺถ วิตฺถารวินิจฺฉโย’’ติอาทิมาหฯ อตฺถารุพฺภารานํเยว วา วิตฺถารวินิจฺฉยสฺส ตตฺถาคตตฺตา เอวํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เสสปลิโพธาภาวนฺติ อวเสสสฺส ปลิโพธสฺส อภาวํ, อาวาสปลิโพธาภาวนฺติ อตฺโถฯ

อสฺสาติ กาลสฺสฯ ทสาหปรมนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘ตํ ทสาหปรมํ กาล’’นฺติฯ อติเรกนฺติ อธิกํ, โส จ อธิกภาโว อธิฏฺฐิตวิกปฺปิตจีวรโตติ อาห ‘‘อธิฏฺฐิตวิกปฺปิเตสู’’ติอาทิฯ โขมนฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.636-638) โขมสุตฺเตหิ วายิตํ โขมปฏฺฏจีวรํฯ ตถา เสสานิฯ กมฺพลํ นาม มนุสฺสโลมวาฬโลเม ฐเปตฺวา เสสโลเมหิ วายิตฺวา กตวตฺถํฯ สาณํ นาม สาณวาเกหิ กตวตฺถํฯ ภงฺคํ นาม โขมสุตฺตาทีหิ ปญฺจหิ มิสฺเสตฺวา กตวตฺถํฯ ‘‘ปาเฏกฺกํ วากมยเมวา’’ติปิ วทนฺติฯ ตทนุโลมานํ วาติ ทุกูลํ ปตฺตุณฺณํ โสมารปฏฺฏํ จีนปฏฺฏํ อิทฺธิชํ เทวทินฺนนฺติ เตสํ โขมาทีนํเยว อนุโลมานํ ฉนฺนํ จีวรานํ วา, ตตฺถ ทุกูลํ สาณสฺส อนุโลมํ วากมยตฺตาฯ ปตฺตุณฺณเทเส ปาณเกหิ สญฺชาตวตฺถํ ปตฺตุณฺณํฯ โสมารเทเส ชาตํ วตฺถํ โสมารปฏฺฏํฯ ตถา จีนปฏฺฏํฯ อิมานิ ตีณิปิ โกเสยฺยสฺส อนุโลมานิ ปาณเกหิ กตสุตฺตมยตฺตาฯ อิทฺธิชํ เอหิภิกฺขูนํ ปุญฺญิทฺธิยา นิพฺพตฺตจีวรํฯ ตํ ปน โขมาทีนมญฺญตรํ โหตีติ เตสํเยว อนุโลมํฯ

เทเวหิ ทินฺนํ จีวรํ เทวทินฺนํ, ตํ กปฺปรุกฺเข นิพฺพตฺตํ ชาลินิยา เทวกญฺญาย อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ทินฺนวตฺถสทิสํ, ตมฺปิ โขมาทีนํเยว อนุโลมํ โหติ เตสุ อญฺญตรภาวโตฯ

ทีฆโต วฑฺฒกิหตฺถปฺปมาณํ, วิตฺถารโต ตโต อุปฑฺฒปฺปมาณํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํฯ อฏฺฐงฺคุลํ สุคตงฺคุเลนาติ เอตฺถ สุคตงฺคุลํ นาม อิทานิ มชฺฌิมสฺส ปุริมสฺส ตีณิ องฺคุลานิ, เตน สุคตงฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลํ วฑฺฒกิหตฺถปฺปมาณนฺติ อตฺโถฯ จตุรงฺคุลวิตฺถตนฺติ เอตฺถาปิ ยถาวุตฺตานุสาเรเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เยสํ ปน อธิฏฺฐานวิกปฺปนานํ อภาวโต อธิฏฺฐิตวิกปฺปิเตสุ อปริยาปนฺนตฺตา อิทํ อติเรกจีวรํ นาม โหติฯ

ตํ อธิฏฺฐานวิกปฺปนํ เกนากาเรน ชานิตพฺพนฺติ อนุโยคํ สนฺธาย ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ ปน วุตฺต’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ยํ ปน วุตฺตนฺติ อติเรกจีวรํ ทสฺเสตุํ ‘‘อธิฏฺฐิตวิกปฺปิเตสุ อปริยาปนฺนตฺตา’’ติ อมฺเหหิ ยํ วุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุนฺติ นามํ วตฺวา อธิฏฺฐาตุํฯ น วิกปฺเปตุนฺติ สงฺฆาฏิอาทินาเมน วิกปฺเปตุํ น อนุชานามีติ อตฺโถฯ ‘‘อิมํ จีวรํ วิกปฺเปมี’’ติ ปน วิกปฺเปตุํ วฏฺฏติเยวฯ สามญฺญวจนํ ปน ติจีวรสฺส กณฺฑุปฏิจฺฉาทิวสฺสิกสาฏิกานํ วิย กาลวเสน วิเสสาภาวา จสฺส วิกปฺเปตพฺพตาติ ทสฺสนตฺถํ , น ปน สพฺพถา วิกปฺปนปฏิเสธนตฺถนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ ปุราณจีวรํ ปจฺจุทฺธริตฺวา นวสฺส อธิฏฺฐานวจนโต, ‘‘อนาปตฺติ อธิฏฺเฐติ วิกปฺเปตี’’ติอาทิวจนโต (ปารา. 469) จ ติจีวรสฺสปิ วิกปฺปนาย โอกาโส ทินฺโนฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ ติจีวราทีนิ หิ อธิฏฺฐหนฺเตน ‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติอาทินา ตํ ตํ นามํ วตฺวา อธิฏฺฐาตพฺพํฯ วิกปฺเปนฺเตน ปน ‘‘อิมํ สงฺฆาฏิ’’นฺติอาทินา ตสฺส ตสฺส จีวรสฺส นามํ อคฺคเหตฺวา ‘‘อิมํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺเปมี’’ติ วิกปฺเปตพฺพํฯ ติจีวรํ วา โหตุ, อญฺญํ วา, ยทิ ตํ ตํ นามํ คเหตฺวา วิกปฺเปติ, อวิกปฺปิตํ โหติ, อติเรกจีวรฏฺฐาเนเยว ติฏฺฐติฯ ตโต ปรํ วิกปฺเปตุนฺติ จตุมาสโต ปรํ ‘‘อิมํ จีวรํ วิกปฺเปมี’’ติ วิกปฺเปตุํฯ อิทญฺจ ปริภุญฺชิตุํ อนุญฺญาตํฯ เกจิ ปน (สารตฺถ. ฏี. 2.469) ‘‘ตโต ปรํ วิกปฺเปตฺวา ยาว อาคามิสํวจฺฉเร วสฺสานํ จตุมาสํ, ตาว ฐเปตุํ อนุญฺญาต’’นฺติ วทนฺติฯ ตโต ปรนฺติ อาพาธโต ปรํฯ

‘‘อิมาสญฺจ ปน วสฺสิกสาฏิกกณฺฑุปฏิจฺฉาทีนํ ตโต ปรํ วิกปฺเปตฺวา ปริโภคสฺส อนุญฺญาตตฺตา ตถาวิกปฺปิตํ อญฺญนาเมน อธิฏฺฐหิตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ อธิฏฺฐาตพฺพวิกปฺเปตพฺพตา ชานิตพฺพาติ อธิฏฺฐาตพฺพํ วิกปฺเปตพฺพนฺติ เอวํ อธิฏฺฐานวิกปฺปนา ชานิตพฺพาติ อตฺโถฯ

ปญฺจปริมาณํ อสฺสาติ ปญฺจกํ, มุฏฺฐิสฺส มุฏฺฐิหตฺถสฺส สมฺพนฺธํ ปญฺจกํ มุฏฺฐิปญฺจกํฯ เอส น โย มุฏฺฐิตฺติกนฺติ เอตฺถาปิฯ ปารุปเนนปิ สกฺกา นาภิํ ปฏิจฺฉาเทตุนฺติ อาห ‘‘ทฺวิหตฺโถปิ วฏฺฏตี’’ติฯ น เกวลํ อฑฺฒเตยฺโยว วฏฺฏติ, อถ โข ทฺวิหตฺโถปิ วฏฺฏตีติ ปิ-สทฺทสฺส อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อติเรกญฺจาติ สุคตจีวรปฺปมาณมฺปิ ตโต อธิกมฺปิฯ ปจฺจุทฺธรามีติ ฐเปมิ, ปริจฺจชามีติ วา อตฺโถฯ ‘‘อิมํ จีวรํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติ (สารตฺถ. ฏี. 2.469) เอวมฺปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ กายวิการํ กโรนฺเตนาติ หตฺถาทินา จีวรํ ปรามสนฺเตน, จาเลนฺเตน วาฯ อิทญฺหิ อธิฏฺฐานํ เยน เกนจิ สรีราวยเวน อผุสนฺตสฺส น วฏฺฏติฯ ทุวิธนฺติ สมฺมุขาปรมฺมุขเภเทน ทุวิธํฯ วาจา ภินฺทิตพฺพาติ วจนํ นิจฺฉาเรตพฺพํฯ อนฺโตคพฺภาทีสูติ อนฺโตคพฺภอุปริปาสาเทสุฯ สามนฺตวิหาเรติ ยตฺถ ตทเหว คนฺตฺวา นิวตฺเตตุํ สกฺกา, เอวรูเป สมีปวิหาเรฯ อิทญฺจ เทสนาสีสมตฺตํ, ตสฺมา ทูเร ฐิตมฺปิ อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ วทนฺติฯ ‘‘ฐปิตฏฺฐานํ สลฺลกฺเขตฺวา’’ติ อิมินา จีวรสํลกฺขณํ วุตฺตํฯ น หิ ฐปิตฏฺฐานมตฺตสลฺลกฺขเณน กิญฺจิ ปโยชนํ อตฺถิฯ

อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตวตฺเถหีติ ปจฺจตฺถรณมุขปุญฺฉนโจฬปริกฺขารโจฬวเสน อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตวตฺเถหิฯ อธิฏฺฐานโต ปุพฺเพ สงฺฆาฏิอาทิโวหารสฺส อภาวโต ‘‘อิมํ ปจฺจุทฺธรามี’’ติ ปจฺจตฺถรณาทีนํ วิสุํ ปจฺจุทฺธรณวิธิํ ทสฺเสติฯ ปจฺจตฺถรณาทินาเมน ปน อธิฏฺฐาตพฺพตฺตา ‘‘อิมํ ปจฺจตฺถรณํ ปจฺจุทฺธรามี’’ติอาทินา วุตฺเตปิ เนวตฺถิ โทโสฯ ปุน อธิฏฺฐาตพฺพานีติ สงฺฆาฏิอาทินาเมน อธิฏฺฐาตพฺพานิฯ ปริกฺขารโจฬกสฺส ปน ปริกฺขารโจฬวเสน อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตวตฺเถหิปิ สงฺฆาฏิอาทิมฺหิ กเต ปจฺจุทฺธริตฺวา ปุน อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ นตฺถิฯ ปุพฺเพ กตาธิฏฺฐานเมว อธิฏฺฐานํฯ อธิฏฺฐิเตน ปน เตน สทฺธิํ มหนฺตตรเมว ทุติยํ ปฏฺฏํ วา ขณฺฑํ วา สํสิพฺพนฺเตน อธิฏฺฐาตพฺพํ, สเม วา ขุทฺทเก วา อธิฏฺฐานกิจฺจํ นตฺถิฯ

สุขปริโภคตฺถนฺติ วิปฺปวาสโทสาภาวโต ยตฺถ กตฺถจิ ฐเปตฺวา ธมฺมสฺสวนาทินา กิจฺเจน อญฺญตฺถ อรุณํ อุฏฺฐาเปตฺวา อาคนฺตฺวา นิสฺสชฺชนํ วินาว ปริภุญฺชิตุํ สกฺกุเณยฺยตาย สุขปริโภคตฺถํฯ ปริกฺขารโจฬํ อธิฏฺฐาตุนฺติ ปริกฺขารโจฬํ กตฺวา อธิฏฺฐาตุํฯ

อนติริตฺตปมาณาติ ‘‘ทีฆโส ฉ วิทตฺถิโย สุคตวิทตฺถิยา, ติริยํ อฑฺฒเตยฺยา’’ติ (ปาจิ. 543) วุตฺตปฺปมาณโต อนธิกปมาณาฯ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตพฺพาติ วสฺสิกสาฏิกภาวโต อปเนตฺวา วิกปฺเปตพฺพา, เหมนฺตสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย อนฺโตทสาเห วสฺสิกสาฏิกาวสฺสิกสาฏิกภาวโต อปเนตฺวา ‘‘อิมํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺเปมี’’ติอาทินา นเยน วิกปฺเปตพฺพาติ วุตฺตํ โหติฯ อญฺญถา หิ ‘‘วสฺสิกสาฏิกา วสฺสานมาสาติกฺกเมนาปิ, กณฺฑุปฏิจฺฉาทิ อาพาธวูปสเมนาปิ อธิฏฺฐานํ วิชหตี’’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. กถินสิกฺขาปทวณฺณนา) วกฺขมานตฺตา วสฺสานมาสโต ปรํ อสติ อธิฏฺฐาเน กิํ ปจฺจุทฺธเรยฺยาติ ‘‘ปจฺจุทฺธริตฺวา’’ติ วจนเมว โนปปชฺเชยฺยฯ

เกจิ ปน (สารตฺถ. ฏี. 2.469) ‘‘ยถา กถินมาสพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนจีวรํ กถินมาสาติกฺกเม นิสฺสคฺคิยํ โหติ, เอวมยํ วสฺสิกสาฏิกาปิ วสฺสานมาสาติกฺกเม นิสฺสคฺคิยา โหติฯ ตสฺมา กตฺติกปุณฺณมทิวเส ปจฺจุทฺธริตฺวา ตโต ปรํ เหมนฺตสฺส ปฐมทิวเส วิกปฺเปตพฺพาติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพ, ปจฺจุทฺธริตฺวา ตโต ปรํ วิกปฺเปตพฺพาติ ปทโยชนา เวทิตพฺพา’’ติ จ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํฯ กถินมาเส อุปฺปนฺนญฺหิ จีวรํ อติเรกจีวรฏฺฐาเน ฐิตตฺตา อวสานทิวเส อนธิฏฺฐิตํ กถินมาสาติกฺกเม นิสฺสคฺคิยํ โหติฯ อยํ ปน วสฺสิกสาฏิกา อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตตฺตา น เตน สทิสาติ วสฺสานาติกฺกเม กถํ นิสฺสคฺคิยํ โหติ อนธิฏฺฐิตอวิกปฺปิตเมว หิ ตํ กาลาติกฺกเม นิสฺสคฺคิยํ โหติ, ตสฺมา เหมนฺเตปิ วสฺสิกสาฏิกา ทสาหปริหารํ ลภติฯ เอวํ กณฺฑุปฏิจฺฉาทิปิ อธิฏฺฐานวิชหนโต ปรํ ทสาหปริหารํ ลภติฯ ทสาหํ ปน อนติกฺกาเมตฺวา วิกปฺเปตพฺพาฯ นหานตฺถาย อนุญฺญาตตฺตา วณฺณเภทมตฺตรตฺตาปิ เจสา วฏฺฏตีติ วุตฺตํฯ ‘‘ทฺเว ปน น วฏฺฏนฺตี’’ติ ทฺวินฺนํ อธิฏฺฐานาภาวโต วุตฺตํ ฯ ‘‘สเจ วสฺสาเน อปรา วสฺสิกสาฏิกา อุปฺปนฺนา โหติ, ปุริมวสฺสิกสาฏิกํ ปจฺจุทฺธริตฺวา, วิกปฺเปตฺวา จ อธิฏฺฐาตพฺพา’’ติ วทนฺติฯ

ปมาณยุตฺตนฺติ ‘‘ทีฆโส สุคตวิทตฺถิยา ทฺเว วิทตฺถิโย, วิตฺถารโต ทิยฑฺฒํ ทสา วิทตฺถี’’ติ (ปาจิ. 531 อาทโย) อิมินา ปมาเณน ยุตฺตํฯ

ปมาณิกาติ ‘‘สุคตวิทตฺถิยา ทีฆโส จตสฺโส วิทตฺถิโย, ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย’’ติ เอวํ วุตฺตปฺปมาณยุตฺตาฯ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตพฺพาติ เอตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ ยสฺมา ภิกฺขูนํ ติจีวเร ปริปุณฺเณ, อตฺเถ จ สติ ปริสฺสาวนาทีหิ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขารโจฬก’’นฺติ (มหาว. 357) พหูนํ ปตฺตตฺถวิกปริสฺสาวนาทีนํ สงฺคหวเสน ปริกฺขารโจฬาธิฏฺฐานมนุญฺญาตํ, ตสฺมา ‘‘ปริกฺขารโจเฬ คณนา นตฺถี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ภควตา หิ ยํ ยํ ภิกฺขู ลภนฺติ, ตํ ตํ อิมินา วิธาเนน อธิฏฺฐหิตฺวา ปุน ‘‘เยน เยน ปริสฺสาวนาทินา อตฺโถ โหติ, ตํ ตํ กตฺวา คณฺหนฺตู’’ติ อนุกมฺปาย อนุญฺญาตํฯ เตเนวาห ‘‘ถวิกาปี’’ติอาทิฯ อาทิสทฺเทน ‘‘เอตานิ จีวรานิ ปริกฺขารโจฬานิ อธิฏฺฐามี’’ติ อสมฺมุขาธิฏฺฐานํ สงฺคณฺหาติฯ ‘‘เสนาสนปริกฺขารตฺถาย ทินฺนปจฺจตฺถรเณ จา’’ติ อิมินา อตฺตโน สนฺตกํ ปฏิกฺขิปติฯ เกจิ ปน (สารตฺถ. ฏี. 2.469) ‘‘อนิวาเสตฺวา, อปารุปิตฺวา จ เกวลํ ปญฺจปีเฐสุเยว อตฺถริตฺวา ปริภุญฺชิยมานํ ปจฺจตฺถรณํ อตฺตโน สนฺตกมฺปิ อนธิฏฺฐิตํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตํ อยุตฺตํ เสนาสนปริกฺขารตฺถาย ทินฺน’’นฺติ ปจฺจตฺถรณสฺส วิเสสิตตฺตาฯ ภิสิพิพฺโพหนปาวารโกชวานมฺปิ เสนาสนปริกฺขารโตเยว อธิฏฺฐานกิจฺจํ นตฺถีติ เวทิตพฺพํฯ

อธิฏฺฐิตญฺจ ปเนตํ จีวรํ ปริภุญฺชโต กถํ อธิฏฺฐานํ วิชหตีติ อาห ‘‘สพฺพญฺจ ปเนต’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ อจฺฉินฺทิตฺวา คหเณนาติ โจราทีหิ อจฺฉินฺทิตฺวา คหเณนฯ หีนายาวตฺตเนนาติ คิหิภาวาย อาวตฺตเนน, วิพฺภเมนาติ อตฺโถ, ‘‘สีลวนฺโตว หุตฺวา คิหี ภวิสฺสามี’’ติ เสตวตฺถนิวาสเนนาติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนสฺส เสตวตฺถนิวาโส วา กาสายจชนํ วา หีนายาวตฺตน’’นฺติ เกจิฯ ‘‘‘หีนายาวตฺตเนนา’ติ อิมินา ภิกฺขุนิยา เอว อธิฏฺฐานวิชหนํ คหิตํ โหติฯ สา หิ ยทา วิพฺภมติ, ตทา อสฺสมณี โหติฯ ภิกฺขุ ปน วิพฺภมนฺโตปิ ยาว สิกฺขํ น ปจฺจกฺขาติ, ตาว ภิกฺขุเยวาติ อธิฏฺฐานํ น วิชหตี’’ติ อปเรฯ สิกฺขาปจฺจกฺขาเนนาติ ลิงฺเค ฐิตสฺเสว สิกฺขาย ปจฺจกฺขาเนนฯ โย หิ ภิกฺขุลิงฺเค ฐิโตว สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, ตสฺส กายลคฺคมฺปิ จีวรํ อธิฏฺฐานํ วิชหตีติฯ กาลงฺกิริยายาติ มรเณนฯ ลิงฺคปริวตฺตเนนาติ ปุริสลิงฺคสฺส , อิตฺถิลิงฺคสฺส วา ปริวตฺตเนน, ปุริสสฺส อิตฺถิลิงฺคปาตุภาเวน, อิตฺถิยา วา ปุริสลิงฺคปาตุภาเวนาติ วุตฺตํ โหติฯ

กนิฏฺฐงฺคุลินขปิฏฺฐิปฺปมาเณนาติ เหฏฺฐิมปริจฺเฉทํ ทสฺเสติฯ โอรโตติ อพฺภนฺตรโตฯ โย ปน ทุพฺพลฏฺฐาเน ปฐมํ อคฺคฬํ ทตฺวา ปจฺฉา ทุพฺพลฏฺฐานํ ฉินฺทิตฺวา อปเนติ, อธิฏฺฐานํ น ภิชฺชติฯ มณฺฑลปริวตฺตเนปิ เอเสว นโยฯ ทุปฏฺฏสฺส ปน เอกสฺมิํ ปฏเล ฉิทฺเท วา ชาเต, คลิเต วา อธิฏฺฐานํ น ภิชฺชติฯ ขุทฺทกํ จีวรํ มหนฺตํ กโรติ, มหนฺตํ วา ขุทฺทกํ กโรติ, อธิฏฺฐานํ น ภิชฺชติฯ อุโภ โกฏิโย มชฺเฌ กโรนฺโต สเจ ปน ปฐมํ ฉินฺทิตฺวา ปจฺฉา ฆเฏติ, อธิฏฺฐานํ ภิชฺชติฯ อถ ฆเฏตฺวา ฉินฺทติ, น ภิชฺชติฯ รชเกหิ โธวาเปตฺวา เสตํ กโรนฺตสฺสาปิ อธิฏฺฐานํ อธิฏฺฐานเมวฯ วสฺสานมาสาติกฺกเมนาปีติ เอตฺถ ปิ-สทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ เตน น เกวลํ ปุพฺเพ วุตฺเตน ทานาทินา อฏฺฐวิเธเนว การเณน วสฺสิกสาฏิกา อธิฏฺฐานํ วิชหติ, อถ โข วสฺสานมาสาติกฺกเมนปีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เอส นโย อาพาธวูปสเมนาปีติ เอตฺถาปิฯ วิกปฺปนสิกฺขาปเทติ (ปาจิ. 372 อาทโย) ปาจิตฺติเย สุราปานวคฺคสฺส นวมสิกฺขาปเทฯ

ตํ อติกฺกามยโตติ เอตฺถ ตนฺติ จีวรํ, กาลํ วา ปรามสตีติ อาห ‘‘ตํ ยถาวุตฺตชาติปฺปมาณ’’นฺติอาทิฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ ตสฺส โย อรุโณติ ตสฺส จีวรุปฺปาททิวสสฺส โย อติกฺกนฺโต อรุโณฯ จีวรุปฺปาททิวเสน สทฺธินฺติ จีวรุปฺปาททิวสสฺส อรุเณน สทฺธิํฯ ทิวสสทฺเทน เจตฺถ ตํทิวสนิสฺสิโต อรุโณ วุตฺโตฯ อิทานิ ยสฺส จ นิสฺสชฺชิตพฺพํ, ยถา จ นิสฺสชฺชิตพฺพํ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตํ คเหตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺรายํ นโยติ ตสฺมิํ นิสฺสชฺชเน อยํ วิธิฯ อญฺญถาปีติ ภาสนฺตเรนาปิ, ยาย กายจิ ภาสายปีติ อตฺโถฯ ปฏิพเลนาติ วตฺตุํ สมตฺเถนฯ อายติํ สํวเรยฺยาสีติ อุปริ สํวรมาปชฺเชยฺยาสิ, สํวุตกายวจีทฺวาโร ภเวยฺยาสีติ อตฺโถฯ อิมานิ จ ‘‘ปสฺสสี’’ติอาทีนิ ยถากฺกมํ ปฏิคฺคาหกเทสเกหิ วตฺตพฺพวจนานิฯ ตถา หิ ‘‘ปสฺสสี’’ติ ปฏิคฺคาหเกน วตฺตพฺพวจนํ, ‘‘อาม ปสฺสามี’’ติ ตทนุเทสเกน วตฺตพฺพวจนํฯ ‘‘อายติํ สํวเรยฺยาสี’’ติ ตทนุปฺปฏิคฺคาหเกน วตฺตพฺพวจนํ, ‘‘สาธุ สุฏฺฐุ สํวริสฺสามี’’ติ ตทนุเทสเกน วตฺตพฺพวจนํฯ อิมินา จ อตฺตโน อายติํ สํวเร ปติฏฺฐิตภาวํ ทสฺเสติฯ ทฺวีสุ, ปน สมฺพหุลาสุ วาติ ทฺวีสุ วา สมฺพหุลาสุ วา อาปตฺตีสุ ปุริมนเยเนว วจนเภโท กาตพฺโพฯ

ญตฺติยํ อาปตฺติํ สรติ วิวรตีติ เอตฺถ ‘‘ทฺเว อาปตฺติโย’’ติ วา ‘‘สมฺพหุลา อาปตฺติโย’’ติ วา วจนเภโท กาตพฺโพฯ ทฺวีสุ, พหูสุ วา วจนเภโท กาตพฺโพติ ‘‘สงฺโฆ อิมานิ จีวรานี’’ติ วตฺถุวเสน วจนเภโท กาตพฺโพฯ

เอวํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชนวิธิํ ทสฺเสตฺวา คณสฺส นิสฺสชฺชนวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘คณสฺส ปน นิสฺสชฺชนฺเตนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เสสํ ปุริมสทิสเมวาติ นิสฺสชฺชนาปตฺติปฺปฏิคฺคหณนิสฺสฏฺฐจีวรทาเนสุ ‘‘อายสฺมนฺตาน’’นฺติอาทินา วุตฺตวจนเภทํ วินา อวเสสํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชนาทีสุ วุตฺตสทิสเมวาติ อตฺโถฯ

อิทานิ ปุคฺคลสฺส นิสฺสชฺชนวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุคฺคลสฺส ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทฺวีสุ, ตีสุ วาติ ทฺวีสุ, ตีสุ วา อาปตฺตีสุ เจว ทาตพฺพจีวเรสุ จฯ ยถา จ คณสฺส นิสฺสชฺชเน, เอวํ ทฺวินฺนํ นิสฺสชฺชเนปิ ปาฬิ เวทิตพฺพาฯ ยทิ หิ วิเสโส ภเวยฺย, ยเถว ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กาตุํ, เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺโพ – พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน เต ภิกฺขู ญาเปตพฺพา’’ติอาทินา (มหาว. 168) นเยน ติณฺณํ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ วตฺวา ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺวินฺนํ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กาตุํ, เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, กตฺตพฺโพ – เถเรน ภิกฺขุนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺค’’นฺติอาทินา นเยน วิสุํเยว ทฺวินฺนํ ปาริสุทฺธิอุโปสโถ วุตฺโต, เอวํ อิธาปิ วิสุํ ปาฬิํ วเทยฺยฯ ยสฺมา ปน นตฺถิ, ตสฺมา อวตฺวาว คโตติ คณสฺส วุตฺตา ปาฬิเยเวตฺถ ปาฬิฯ อาปตฺติปฺปฏิคฺคหเณ ปน อยํ วิเสโส – ยถา คณสฺส นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติยา เทสิยมานาย อาปตฺติปฺปฏิคฺคาหโก ภิกฺขุ ญตฺติํ ฐเปติ, เอวํ อฏฺฐเปตฺวา ทฺวีสุ อญฺญตเรน ยถา เอกปุคฺคโล ปฏิคฺคณฺหาติ, เอวํ อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพาฯ ทฺวินฺนญฺหิ ญตฺติฏฺฐปนํ นาม นตฺถิฯ ยทิ สิยา, ทฺวินฺนํ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ วิสุํ น วเทยฺยฯ นิสฺสฏฺฐจีวรทาเนปิ ยถา ‘‘อิมํ จีวรํ อายสฺมโต ทมฺมี’’ติ เอโก วทติ, เอวํ ‘‘มยํ อิมํ จีวรํ อายสฺมโต เทมา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ อิโต ครุกตรานิปิ หิ ญตฺติทุติยกมฺมานิ อปโลเกตฺวา กาตพฺพานีติ วุตฺตานิ อตฺถิ, เตสํ เอตํ อนุโลมํฯ เตเนวาห ‘‘ทฺวินฺนํ ปนา’’ติอาทิฯ นิสฺสฏฺฐจีวรํ ปน ทาตพฺพเมว, อทาตุํ น ลพฺภติฯ วินยกมฺมมตฺตเมว เหตํฯ น ตํ เตน สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา ทินฺนเมว โหติฯ เตนาห ‘‘นิสฺสฏฺฐวตฺถุ’’นฺติอาทิฯ

อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ สกิํ นิวตฺถํ วา สกิํ ปารุตํ วา กายโต อโมเจตฺวา ทิวสมฺปิ จรติ, เอกเมว ทุกฺกฏํฯ โมเจตฺวา นิวาเสติ วา ปารุปติ วา, ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํฯ ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา สณฺฐาเปนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อญฺญสฺส ตํ ปริภุญฺชโตปิ อนาปตฺติฯ ‘‘อญฺเญน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชตี’’ติอาทิวจนญฺเจตฺถ (ปารา. 570) สาธกํฯ ทสาหํ อนติกฺกนฺเตปิ อติกฺกนฺตสญฺญิโน, เวมติกสฺส จ ทุกฺกฏนฺติ เอตฺถาปิ ‘‘ปริภุญฺชนฺตสฺสา’’ติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสญฺญิโนปีติ ทสาหํ อติกฺกนฺเต จีวเร ‘‘อนติกฺกนฺตํ อิท’’นฺติ เอวํ สญฺญิโน, ทสาเห วา อติกฺกนฺเต ‘‘อนติกฺกนฺโต ทสาโห’’ติ เอวํ สญฺญิโนฯ

อิทานิ ‘‘อนธิฏฺฐิเต อธิฏฺฐิตสญฺญิโน นิสฺสคฺคิย’’นฺติอาทิอาปตฺติวารํ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘ตถา’’ติอาทิมาหฯ ตถาติ ยถา ทสาหํ อติกฺกนฺเต สญฺญาเภเทน ติกปาจิตฺติยํ, ตถา อนธิฏฺฐิตาทีสุ สตฺตสุ วิกปฺเปสุ อธิฏฺฐิตาทิสญฺญาเภทโตติ อตฺโถฯ ตตฺถ อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสญฺญิโนติ กสฺสจิ อทินฺเน อปริจฺจตฺเต ‘‘ทินฺนํ ปริจฺจตฺตํ มยา’’ติ เอวํ สญฺญิโนฯ อนฏฺเฐ นฏฺฐสญฺญิโนติ อตฺตโน จีวเรน สทฺธิํ พหูนิ อญฺเญสํ จีวรานิ เอกโต ฐปิตานิ, ตานิ เจ โจรา หรนฺติ, ตตฺเรส อตฺตโน จีวเร อนฏฺเฐ นฏฺฐสญฺญี โหติ, ตสฺส นฏฺฐสญฺญิโนฯ เอส นโย อวินฏฺฐาทีสุปิฯ อวิลุตฺเตติ เอตฺถ ปน คพฺภํ ภินฺทิตฺวา ปสยฺหาวหารวเสน อวิลุตฺเตติ เวทิตพฺพํฯ

วิสฺสชฺชิเตติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.469) อญฺญสฺส ทินฺเนฯ กถํ ปน ทินฺนํ โหติ, กถํ คหิตํ? ‘‘อิมํ ตุยฺหํ เทมิ, ททามิ, ทชฺชามิ, โอโณเชมิ, ปริจฺจชามิ, วิสฺสชฺชามิ, นิสฺสชฺชามี’’ติ วา วทติ, ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส เทมิ…เป.… นิสฺสชฺชามี’’ติ วา วทติ, สมฺมุขาปิ ปรมฺมุขาปิ ทินฺนํเยว โหติฯ ‘‘ตุยฺหํ คณฺหาหี’’ติ วุตฺเต ‘‘มยฺหํ คณฺหามี’’ติ วทติ, สุทินฺนํ, สุคฺคหิตญฺจฯ ‘‘ตว สนฺตกํ กโรหิ, ตว สนฺตกํ โหตุ, ตว สนฺตกํ กริสฺสสี’’ติ วุตฺเต ‘‘มม สนฺตกํ กโรมิ, มม สนฺตกํ โหตุ, มม สนฺตกํ กริสฺสามี’’ติ วทติ, ทุทฺทินฺนํ, ทุคฺคหิตญฺจฯ เนว ทาตา ทาตุํ ชานาติ, น อิตโร คเหตุํฯ

สเจ ปน ‘‘ตว สนฺตกํ กโรหี’’ติ วุตฺเต ‘‘สาธุ, ภนฺเต, มยฺหํ คณฺหามี’’ติ คณฺหาติ, สุคฺคหิตํ, สเจ ปน เอโก ‘‘คณฺหาหี’’ติ วทติ, อิตโร ‘‘น คณฺหามี’’ติ วทติ, ปุน โส ‘‘ทินฺนํ มยา ตุยฺหํ, คณฺหาหี’’ติ วทติ, อิตโรปิ ‘‘น มยฺหํ อิมินา อตฺโถ’’ติ วทติฯ ตโต ปุริโมปิ ‘‘มยา ทินฺน’’นฺติ ทสาหํ อติกฺกาเมติ, ปจฺฉิโมปิ ‘‘มยา ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ, กสฺสาปตฺตีติ? น กสฺสจิฯ ยสฺส ปน รุจฺจติ, เตน อธิฏฺฐหิตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ โย ปน อธิฏฺฐาเน เวมติโก, เตน กิํ กาตพฺพํ? เวมติกภาวํ อาโรเจตฺวา ‘‘สเจ อนธิฏฺฐิตํ ภวิสฺสติ, เอวํ เม กปฺปิยํ โหตี’’ติ วตฺวา วุตฺตนเยเนว นิสฺสชฺชิตพฺพํฯ น หิ เอวํ ชานาเปตฺวา วินยกมฺมํ กโรนฺตสฺส มุสาวาโท โหติฯ

ยถา จ อิทํ, เอวํ อิโต ปรานิปีติ ยถา อิทํ อติเรกจีวรธารณสิกฺขาปทํ อาจารวิปตฺติ, เอวํ อิโต ปรานิปิ สิกฺขาปทานิ อาจารวิปตฺติเยวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อุภโตปาติโมกฺเขสู’’ติอาทิฯ อาชีววิปตฺติปจฺจยา ปน ฐเปตฺวา ทุพฺภาสิตํ ฉ อาปตฺติกฺขนฺธา ปญฺญตฺตาติ –

‘‘อาชีวเหตุ อาชีวการณา ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา สญฺจริตฺตํ สมาปชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา ‘โย เต วิหาเร วสติ, โส ภิกฺขุ อรหา’ติ ภณติ, ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา ภิกฺขุ ปณีตโภชนานิ อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา ภิกฺขุนี ปณีตโภชนานิ อคิลานา อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา ภิกฺขุ สูปํ วา โอทนํ วา อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปริ. 287) –

เอวํ ปาราชิกาทิวเสน ฐเปตฺวา ทุพฺภาสิตํ อาชีววิปตฺติปจฺจยา ฉ อาปตฺติกฺขนฺธา ปญฺญตฺตาฯ

ทิฏฺฐิวิปตฺติปจฺจยา ปาจิตฺติยทุกฺกฏวเสน ทฺเว อาปตฺติกฺขนฺธา ปญฺญตฺตาติ สมนุภาสนาย ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสชฺชเน ญตฺติยา ทุกฺกฏํ, กมฺมวาจาปริโยสาเน ปาจิตฺติยนฺติ เอวํ ทิฏฺฐิวิปตฺติปจฺจยา ปาจิตฺติยทุกฺกฏวเสน ทฺเว อาปตฺติกฺขนฺธา ปญฺญตฺตาฯ เอตฺถาติ วิปตฺติกถาสุฯ

คณนุปคตาติ ทิวสคณนํ อุปคตภาโวฯ อญฺเญหิ ‘‘อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส เทมา’’ติ ปรหตฺเถ ทินฺนมฺปิ ‘‘น ตาว ตํ คณนุปคํ, ยาว น หตฺถํ คจฺฉตี’’ติ (มหาว. 259) จมฺมกฺขนฺธเก วุตฺตตฺตา ยาว อาหริตฺวา วา น ทินฺนํ, ‘‘ตุมฺหากํ, ภนฺเต, จีวรํ อุปฺปนฺน’’นฺติ ปหิณิตฺวา วา อนาโรจิตํ, ตาว ทิวสคณนํ น อุเปติ, อนธิฏฺฐิตํ วฏฺฏติฯ ยทา ปน อาเนตฺวา ทินฺนํ โหติ, ‘‘อุปฺปนฺน’’นฺติ วา สุตํ, ตโต ปฏฺฐาย คณนุปคํ โหติ, อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺพํฯ กถินสญฺญิตํ สมุฏฺฐานมสฺสาติ กถินสมุฏฺฐานํ, ตติยฉฏฺฐสมุฏฺฐานวเสน ทฺวิสมุฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ กายวาจาหิ กตฺตพฺพอธิฏฺฐานวิกปฺปนานํ อกรเณน กายวาจโต, จิตฺเต ปน สติ กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาตีติ วุตฺตํ โหติฯ อนธิฏฺฐานาวิกปฺปนวเสน อาปชฺชนโต อกิริยํฯ อชานนฺโตปิ อาปชฺชตีติ โนสญฺญาวิโมกฺขํฯ กายทฺวาเร จ วจีทฺวาเร จ กตฺตพฺพากรณโต กายกมฺมํ วจีกมฺมํฯ

กถินสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา

ภิกฺขุนาติ ภิกฺขุสฺสาติ อตฺโถ, สามิอตฺเถ เจตํ กรณวจนํฯ เตนาห ‘‘ปุริมสิกฺขาปเท วิยา’’ติอาทิฯ อถ กสฺมา กรณวเสเนว กรณวจนสฺส อตฺถํ อคฺคเหตฺวา สามิวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘กรณวเสน หี’’ติอาทิฯ หีติ การณตฺเถ นิปาโตฯ ฉินฺนปลิโพโธติ ฉินฺนจีวราวาสปลิโพโธฯ เอกาว รตฺติ เอกรตฺตํ, สมาสนฺตคตสฺส อตฺถํฯ ติณฺณํ จีวรานํ สมาหาโรติ ติจีวรํฯ เตน ติจีวเรน, ตีหิ จีวเรหีติ อตฺโถฯ เอเกน วิปฺปวุตฺโถปิ (ปารา. อฏฺฐ. 2.475-476) หิ ติจีวเรน วิปฺปวุตฺโถ นาม โหติ ปฏิสิทฺธปริยาปนฺเนน วิปฺปวุตฺถตฺตา, อวยเวปิ วา สมุทายโวหารโตฯ เตนาห ‘‘ติจีวราธิฏฺฐานนเยนา’’ติอาทิฯ