รหสฺสาเทนาติ ‘‘อิตฺถนฺนามาย สทฺธิํ รโห นิสีทิตฺวา หสิตลปิตาทิกํ กเรยฺย’’นฺติ อุปฺปนฺนอสฺสาทเหตุ ฯ นิสชฺชาย ปาจิตฺติยํ อสติ อุปจารคเต นิปชฺชิตฺวา อนิทฺทายนฺเต อนนฺเธ วิญฺญุปุริเสติ อธิปฺปาโยฯ สเจ สา อิตฺถี เกนจิ กรณีเยน อุฏฺฐายุฏฺฐาย ปุนปฺปุนํ นิสีทติ, นิสชฺชาย นิสชฺชาย ปาจิตฺติยํฯ ยํ สนฺธาย คโต, สา น ทิฏฺฐา, อญฺญา อาคนฺตฺวา นิสีทติ, อสฺสาเท อุปฺปนฺเน ปาจิตฺติยํฯ สเจ สมฺพหุลา อาคจฺฉนฺติ, มาตุคามคณนาย ปาจิตฺติยํฯ สเจ อุฏฺฐายุฏฺฐาย ปุนปฺปุนํ นิสีทนฺติ, นิสชฺชาคณนายปิ ปาจิตฺติยานิฯ อนิยเมตฺวา ‘‘ทิฏฺฐทิฏฺฐาย สทฺธิํ รหสฺสาทํ กปฺปิสฺสามี’’ติ คนฺตฺวา นิสินฺนสฺสาปิ อาคตาคตานํ วเสน, ปุนปฺปุนํ นิสชฺชาย วเสน จ วุตฺตนเยเนว อาปตฺติโย เวทิตพฺพาฯ วุตฺตปฺปกาเร ปุริเสติ อนนฺเธ วิญฺญุปุริเสฯ อุปจารคเต สตีติ ทฺวาทสหตฺถพฺภนฺตรคเต สติฯ สเจ สุทฺธจิตฺเตน คนฺตฺวา นิสินฺนสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา นิสินฺนาย อิตฺถิยา รหสฺสาโท อุปฺปชฺชติ, เอวมฺปิ อนาปตฺติฯ

ปฐมอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

นเหว โข ปน ปฏิจฺฉนฺนนฺติ เอตฺถ ปน ยมฺปิ พหิ ปริกฺขิตฺตํ อนฺโต วิวฏํ ปริเวณงฺคณาทิ, ตมฺปิ อนฺโตคธนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เอวรูปญฺหิ ฐานํ อปฺปฏิจฺฉนฺเนเยว คหิต’’นฺติ มหาปจฺจริยํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.453) วุตฺตํฯ สงฺฆาทิเสเสน วาติ กายสํสคฺคทุฏฺฐุลฺโลภาสนสงฺขาเตน สงฺฆาทิเสเสน วาฯ เตเนว หิ ปทภาชเน ‘‘สา เจ เอวํ วเทยฺย ‘อยฺโย, มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคาเมน สทฺธิํ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’’ติอาทิ (ปารา. 455) วุตฺตํฯ อิทํ สิกฺขาปทํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาวเสน อาคตํฯ ทุฏฺฐุลฺลวาจญฺจ สุตฺวา ตํ มาตุคาโมปิ น ปฏิจฺฉาเทติฯ ตถา หิ ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปเท (ปารา. 283 อาทโย) ยา ปน ตา อิตฺถิโย หิริมนา, ตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู อุชฺฌาเปสุํ, ตสฺมา อิธ อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรตีติ อาห ‘‘อิตฺถีปี’’ติฯ อถ วา อิธ อปฺปฏิจฺฉนฺนตฺตา อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรติ, ปฐเม ปน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา อิตฺถิสตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อนนฺโธ อพธิโรติ เอตฺถ กายสํสคฺควเสน อนนฺโธ วุตฺโต, ทุฏฺฐุลฺลวาจาวเสน อพธิโรฯ

สมุฏฺฐานาทีสุ อิทํ สิกฺขาปทํ ติสมุฏฺฐานํ – กายจิตฺตโต วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, สุขมชฺฌตฺตเวทนาหิ ทฺวิเวทนํฯ เตนาห ‘‘สมุฏฺฐานาทีนิ ปเนตฺถ อทินฺนาทานสทิสาเนวา’’ติฯ เอตฺถ จ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต ทุฏฺฐุลฺลมฺปิ ภณติ, ทุฏฺฐุลฺลํ ภณนฺโต นิสีทติ จาติ ‘‘กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาตี’’ติ วุตฺตํ, ทุฏฺฐุลฺลเมว วา สนฺธาย วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ

ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

‘‘อนิยตุทฺเทโส จายํ ทิฏฺฐาทิสมูลกโจทนาย วตฺถุํ ปฏิชานมาโนว อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ, น อิตโรติ อาปตฺติโรปนาโรปนลกฺขณทสฺสนตฺถํ วุตฺโต’’ติ วทนฺติฯ

อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ

อนิยตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ

1. จีวรวคฺโค